نشد سیر ضحاک از آن جست جوی/شد از گاو گیتی پراز گفت‌گوی

دوان مادر آمد سوی مرغزار/چنین گفت با مرد زنهاردار

که اندیشه‌ای در دلم ایزدی/فراز آمده‌ست از ره بخردی

همی کرد باید کزین چاره نیست/که فرزند و شیرین روانمیکیست

ببرّم پی از خاک جادوستان/شوم تا سر مرز هندوستان

شوم ناپدید از میان گروه/برم خوب‌رخ را به البرز کوه

بیاورد فرزند را چون نوند/چو مرغان بر آن تیغ کوه بلند

یکی مرد دینی بر آن کوه بود/که از کار گیتی بی‌اندوهبود

فرانک بدو گفت کای پاکدین/منم سوگواری ز ایران زمین

بدان کاین گرانمایه فرزند من/همی بود خواهد سر انجمن

تو را بود باید نگهبان او/پدروار لرزنده بر جان او

پذیرفت فرزند او نیکمرد/نیاورد هرگز بدو باد سرد

خبر شد به ضحاک بدروزگار/از آن گاو برمایه و مرغزار

بیامد از آن کینه چون پیل مست/مر آن گاو برمایه راکرد پست

همه هر چه دید اندر او چارپای/بیفگند و زیشان بپرداختجای

سبک سوی خان فریدون شتافت/فراوان پژوهید و کس را نیافت

به ایوان او آتش اندر فگند/ز پای اندر آورد کاخ بلند

برآمد بر این روزگار دراز/کشید اژدهافش به تنگی فراز

خجسته فریدون ز مادر بزاد/جهان را یکی دیگر آمد نهاد

ببالید برسان سرو سهی/همی تافت زو فر شاهنشهی

جهانجوی با فر جمشید بود/به کردار تابنده خورشید بود

جهان را چو باران به بایستگی/روان را چو دانش به شایستگی

به سر بر همی گشت گردان سپهر/شده رام با آفریدون به مهر

همان گاو کش نام برمایه بود/ز گاوان ورا برترین پایه بود

ز مادر جدا شد چو طاووس نر/به هر موی بر تازه رنگی دگر

شده انجمن بر سرش بخردان/ستاره‌شناسان و هم موبدان

که کس در جهان گاو چونان ندید/نه از پیرسر کاردانان شنید

زمین کرده ضحاک پر گفت و گوی/به گرد جهان هم بدین جست و جوی

فریدون که بودش پدر آبتین/شده تنگ بر آبتین بر زمین

گریزان و از خویشتن گشته سیر/برآویخت ناگاه بر کام شیر

از آن روزبانان ناپاک مرد/تنی چند روزی بدو باز خورد

گرفتند و بردند بسته چو یوز/برو بر سر آورد ضحاک روز

خردمند مام فریدون چو دید/که بر جفت او بر چنان بد رسید

فرانک بدش نام و فرخنده بود/به مهر فریدون دل آگنده بود

پر از داغ دل خستهٔ روزگار/همی رفت پویان بدان مرغزار

کجا نامور گاو برمایه بود/که بایسته بر تنش پیرایه بود

به پیش نگهبان آن مرغزار/خروشید و بارید خون بر کنار

بدو گفت کاین کودک شیرخوار/ز من روزگاری به زنهار دار

پدروارش از مادر اندر پذیر/وز این گاو نغزش بپرور به شیر

و گر باره خواهی روانم تو راست/گروگان کنم جان بدان کت هواست

پرستندهٔ بیشه و گاو نغز/چنین داد پاسخ بدان پاک مغز

که چون بنده در پیش فرزند تو/بباشم پرستندهٔ پند تو

سه سالش همی داد زان گاو شیر/هشیوار بیدار زنهارگیر

چو از روزگارش چهل سال ماند/نگر تابه سر برش یزدان چه راند

در ایوان شاهی شبی دیر یاز/به خواباندرون بود با ارنواز

چنان دید کز کاخ شاهنشهان/سه جنگیپدید آمدی ناگهان

دو مهتر یکی کهتر اندر میان/به بالایسرو و به فرّ کیان

کمر بستن و رفتن شاهوار/به چنگاندرون گُرزهٔ گاوسار

دمان پیش ضحاک رفتی به جنگ/نهادی بهگردن برش پالهنگ

همی تاختی تا دماوند کوه/کشان و دواناز پس اندر گروه

بپیچید ضحاک بیدادگر/بدرّیدش از هولگفتی جگر

یکی بانگ بر زد به خواب اندرون/کهلرزان شد آن خانهٔ صدستون

بجَستند خورشیدرویان ز جای/از آنغلغل نامور کدخدای

چنین گفت ضحاک را ارنواز/که شاها چهبودت نگویی به راز

که خفته به آرام در خان خویش/بر اینسان بترسیدی از جان خویش

زمین هفت کشور به فرمان تو است/دد ودام و مردم به پیمان تو است

به خورشیدرویان جهاندار گفت/که چونینشگفتی بشاید نهفت

که گر از من این داستان بشنوید/شودتاندل از جان من ناامید

به شاه گرانمایه گفت ارنواز/که بر مابباید گشادنت راز

توانیم کردن مگر چاره‌ای/که بی‌چاره‌اینیست پتیاره‌ای

سپهبد گشاد آن نهان از نهفت/همه خوابیک یک بدیشان بگفت

چنین گفت با نامور ماهروی/که مگذاراین را ره چاره جوی

نگین زمانه سر تخت تو است/جهان روشناز نامور بخت تو است

تو داری جهان زیر انگشتری/دد و مردمو مرغ و دیو و پری

ز هر کشوری گِرد کن مهتران/ازاخترشناسان و افسونگران

سخن سربه‌سر موبدان را بگوی/پژوهش کنو راستی بازجوی

نگه کن که هوش تو بر دست کیست/ز مردمشمار ار ز دیو و پریست

چو دانسته شد چاره ساز آن زمان/بهخیره مترس از بد بدگمان

شه پر منش را خوش آمد سخن/که آن سروسیمین برافگند بن

جهان از شب تیره چون پرّ زاغ/همانگهسر از کوه بر زد چراغ

تو گفتی که بر گنبد لاژورد/بگستردخورشید یاقوت زرد

سپهبد به هر جا که بد موبدی/سخن دانو بیداردل بخردی

ز کشور به نزدیک خویش آورید/بگفت آنجگرخسته خوابی که دید

نهانی سخن کردشان آشکار/ز نیک و بد وگردش روزگار

که بر من زمانه کی آید بسر/که راباشد این تاج و تخت و کمر

گر این راز با من بباید گشاد/و گر سربه خواری بباید نهاد

لب موبدان خشک و رخساره تر/زبان پر زگفتار با یکدگر

که گر بودنی باز گوییم راست/به جانستپیکار و جان بی‌بهاست

و گر نشنود بودنی‌ها درست/بباید هماکنون ز جان دست شست

سه روز اندر این کار شد روزگار/سخنکس نیارست کرد آشکار

به روز چهارم برآشفت شاه/بر آنموبدان نماینده راه

که گر زنده‌تان دار باید بسود/و گربودنی‌ها بباید نمود

همه موبدان سرفگنده نگون/پر از هولدل، دیدگان پر ز خون

از آن نامداران بسیار هوش/یکی بودبینادل و تیزگوش

خردمند و بیدار و زیرک به نام/کز آنموبدان او زدی پیش گام

دلش تنگ‌تر گشت و ناباک شد/گشادهزبان پیش ضحاک شد

بدو گفت پردخته کن سر ز باد/که جزمرگ را کس ز مادر نزاد

جهاندار پیش از تو بسیار بود/که تختمهی را سزاوار بود

فراوان غم و شادمانی شمرد/برفت وجهان دیگری را سپرد

اگر بارهٔ آهنینی به پای/سپهرت بسایدنمانی به جای

کسی را بود زین سپس تخت تو/به خاکاندر آرد سر و بخت تو

کجا نام او آفریدون بود/زمین راسپهری همایون بود

هنوز آن سپهبد ز مادر نزاد/نیامد گهپرسش و سرد باد

چو او زاید از مادر پرهنر/به ساندرختی شود بارور

به مردی رسد بر کشد سر به ماه/کمرجوید و تاج و تخت و کلاه

به بالا شود چون یکی سرو برز/به گردنبرآرد ز پولاد گُرز

زند بر سرت گُرزهٔ گاوسار/بگیردت زارو ببنددت خوار

بدو گفت ضحاک ناپاک دین/چرا بنددم ازمنش چیست کین

دلاور بدو گفت گر بخردی/کسی بی‌بهانهنسازد بدی

برآید به دست تو هوش پدرش/از آن دردگردد پر از کینه سرش

یکی گاو برمایه خواهد بدن/جهانجوی رادایه خواهد بدن

تبه گردد آن هم به دست تو بر/بدینکین کِشد گُرزهٔ گاوسر

چو بشنید ضحاک بگشاد گوش/ز تخت اندرافتاد و زو رفت هوش

گرانمایه از پیش تخت بلند/بتابید رویاز نهیب گزند

چو آمد دل نامور باز جای/به تخت کیاناندر آورد پای

نشان فریدون به گرد جهان/همی باز جستآشکار و نهان

نه آرام بودش نه خواب و نه خورد/شدهروز روشن بر او لاژورد

چنان بد که هر شب دو مرد جوان/چه کهتر چه از تخمهٔ پهلوان

خورشگر ببردی به ایوان شاه/همی ساختی راه درمان شاه

بکشتی و مغزش بپرداختی/مر آن اژدها را خورش ساختی

دو پاکیزه از گوهر پادشا/دو مرد گرانمایه و پارسا

یکی نام ارمایل پاک‌دین/دگر نام گرمایل پیشبین

چنان بد که بودند روزی به هم/سخن رفت هر گونه از بیش و کم

ز بیدادگر شاه وز لشکرش/و زان رسم‌های بد اندر خورش

یکی گفت ما را به خوالیگری/بباید بر شاه رفت آوری

و زان پس یکی چاره‌ای ساختن/ز هر گونه اندیشه انداختن

مگر زین دو تن را که ریزند خون/یکی را توان آوریدن برون

برفتند و خوالیگری ساختند/خورش‌ها و اندازه بشناختند

خورش خانهٔ پادشاه جهان/گرفت آن دو بیدار دل در نهان

چو آمد به هنگام خون ریختن/به شیرین روان اندر آویختن

از آن روزبانان مردم‌کُشان گرفته دو مرد جوان را کشان

زنان پیش خوالیگران تاختند/ز بالا به روی اندر انداختند

پر از درد خوالیگران را جگر/پر از خون دو دیده پر از کینه سر

همی بنگرید این بدان آن بدین/ز کردار بیداد شاه زمین

از آن دو یکی را بپرداختند/جز این چاره‌ای نیز نشناختند

برون کرد مغز سر گوسفند/بیامیخت با مغز آن ارجمند

یکی را به جان داد زنهار و گفت/نگر تا بیاری سر اندر نهفت

نگر تا نباشی به آباد شهر/تو را از جهان دشت و کوه است بهر

به جای سرش زان سری بی‌بها/خورش ساختند از پی اژدها

از این گونه هر ماهیان سی جوان/از ایشان همی یافتندی روان

چو گرد آمدی مرد از ایشان دویست/بر آن سان که نشناختندی که کیست

خورشگر بدیشان بزی چند و میش/سپردی و صحرا نهادند پیش

کنون کُرد از آن تخمه دارد نژاد/که ز آباد ناید به دل برش یاد

پس آیین ضحاک وارونه‌خوی/چنان بد که چون می‌بدش آرزوی

ز مردان جنگی یکی خواستی/بکشتی چو با دیو برخاستی

کجا نامور دختری خوبروی/به پرده درون بود بی‌گفت‌گوی

پرستنده کردیش بر پیش خویش/نه بر رسم دین و نه بر رسم کیش

چو ضحاک شد بر جهان شهریار/بر او سالیان انجمن شد هزار

سراسر زمانه بدو گشت باز/بر آمد بر این روزگار دراز

نهان گشت کردار فرزانگان/پراگنده شد کام دیوانگان

هنر خوار شد جادویى ارجمند/نهان راستى آشکارا گزند

شده بر بدى دست دیوان دراز/به نیکى نرفتى سخن جز براز

دو پاکیزه از خانه‌ی جمّشید/برون آوریدند لرزان چو بید

که جمشید را هر دو دختر بدند/سر بانوان را چو افسر بدند

ز پوشیده رویان یکى شهرناز/دگر پاک دامن به نام ارنواز

به ایوان ضحاک بردندشان/بر آن اژدهافش سپردندشان

بپروردشان از ره جادویى/بیاموختشان کژى و بدخویى

ندانست جز کژى آموختن/جز از کشتن و غارت و سوختن

از آن پس بر آمد ز ایران خروش/پدید آمد از هر سوى جنگ و جوش

سیه گشت رخشنده روز سپید/گسستند پیوند از جمّشید

بر او تیره شد فرّه‌ی ایزدى/به کژى گرائید و نابخردى

پدید آمد از هر سوى خسروى/یکى نامجویى ز هر پهلوى

سپه کرده و جنگ را ساخته/دل از مهر جمشید پرداخته

یکایک ز ایران بر آمد سپاه/سوى تازیان بر گرفتند راه

شنودند کان جا یکى مهترست/پر از هول شاه اژدها پیکرست

سواران ایران همه شاه‌جوى/نهادند یک سر به ضحاک روى

به شاهى بر او آفرین خواندند/ورا شاه ایران زمین خواندند

کى اژدهافش بیامد چو باد/به ایران زمین تاج بر سر نهاد

از ایران و از تازیان لشکرى/گزین کرد گرد از همه کشورى

سوى تخت جمشید بنهاد روى/چو انگشترى کرد گیتى بر اوى

چو جمشید را بخت شد کندرو/به تنگ اندر آمد جهاندار نو

برفت و بدو داد تخت و کلا ه/بزرگى و دیهیم و گنج و سپاه

چو صد سالش اندر جهان کس ندید/بر او نام شاهى و او ناپدید

صدم سال روزى به دریاى چین/پدید آمد آن شاه ناپاک دین

نهان گشته بود از بد اژدها/نیامد به فرجام هم ز او رها

چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ/یکایک ندادش زمانى درنگ

به ارّه‌ش سراسر بدو نیم کرد/جهان را از او پاک بى‌بیم کرد

شد آن تخت شاهى و آن دستگاه/زمانه ربودش چو بیجاده کاه

از او بیش بر تخت شاهى که بود/بر آن رنج بردن چه آمدش سود

گذشته بر او سالیان هفتصد/پدید آوریده همه نیک و بد

چه باید همه زندگانى دراز/چو گیتى نخواهد گشادنت راز

همى پروراندت با شهد و نوش/جز آواز نرمت نیاید به گوش

یکایک چو گویى که گسترد مهر/نخواهد نمودن ببد نیز چهر

بدو شاد باشى و نازى بدوى/همان راز دل را گشایى بدوى

یکى نغز بازى برون آورد/به دلت اندرون درد و خون آورد

دلم سیر شد زین سراى سپنج/خدایا مرا زود برهان ز رنج

جوانى بر آراست از خویشتن/سخنگوى و بینا دل و رای‌زن

همیدون به ضحاک بنهاد روى/نبودش به جز آفرین گفت و گوى

بدو گفت اگر شاه را در خورم/یکى نامور پاک خوالیگرم

چو بشنید ضحاک بنواختش/ز بهر خورش جایگه ساختش

کلید خورش خانه‌ی پادشا/بدو داد دستور فرمان روا

فراوان نبود آن زمان پرورش/که کم‌تر بد از خوردنی‌ها خورش

ز هر گوشت از مرغ و از چارپاى/خورشگر بیاورد یک یک به جاى

به خونش بپرورد بر سان شیر/بدان تا کند پادشا را دلیر

سخن هر چه گویدش فرمان کند/به فرمان او دل گروگان کند

خورش زرده‌ی خایه دادش نخست/بدان داشتش یک زمان تندرست

بخورد و بر او آفرین کرد سخت/مزه یافت خواندش ورا نیک بخت

چنین گفت ابلیس نیرنگ‌ساز/که شادان زى اى شاه گردن‌فراز

که فردات از آن گونه سازم خورش/کز او باشدت سر بسر پرورش

برفت و همه شب سگالش گرفت/که فردا ز خوردن چه سازد شگفت

خورش‌ها ز کبک و تذرو سپید/بسازید و آمد دلى پر امید

شه تازیان چون به نان دست برد/سر کم خرد مهر او را سپرد

سیم روز خوان را به مرغ و بره/بیاراستش گونه گون یک‌سره

به روز چهارم چو بنهاد خوان/خورش ساخت از پشت گاو جوان

بدو اندرون زعفران و گلاب/همان سال خورده مى و مشک ناب

چو ضحاک دست اندر آورد و خورد/شگفت آمدش زان هشیوار مرد

بدو گفت بنگر که از آرزوى/چه خواهى بگو با من اى نیک‌خوى

خورشگر بدو گفت کاى پادشا/همیشه بزى شاد و فرمان روا

مرا دل سراسر پر از مهر تست/همه توشه‌ی جانم از چهر تست

یکى حاجتستم به نزدیک شاه/و گر چه مرا نیست این پایگاه

که فرمان دهد تا سر کتف اوى/ببوسم بدو بر نهم چشم و روى

چو ضحاک بشنید گفتار اوى/نهانى ندانست بازار اوى

بدو گفت دارم من این کام تو/بلندى بگیرد از این نام تو

بفرمود تا دیو چون جفت او/همى بوسه داد از بر سفت او

ببوسید و شد بر زمین ناپدید/کس اندر جهان این شگفتى ندید

دو مار سیه از دو کتفش برست/غمى گشت و از هر سوى چاره جست

سرانجام ببرید هر دو ز کفت/سزد گر بمانى بدین در شگفت

چو شاخ درخت آن دو مار سیاه/بر آمد دگر باره از کتف شاه

پزشکان فرزانه گرد آمدند/همه یک به یک داستان‌ها زدند

ز هر گونه نیرنگ‌ها ساختند/مر آن درد را چاره نشناختند

به سان پزشکى پس ابلیس تفت/به فرزانگى نزد ضحاک رفت

بدو گفت کاین بودنى کار بود/بمان تا چه گردد نباید درود

خورش ساز و آرامشان ده بخورد/نباید جز این چاره نیز کرد

به جز مغز مردم مدهشان خورش/مگر خود بمیرند از این پرورش

نگر تا که ابلیس از این گفت گوى/چه کرد و چه خواست اندرین جستجوى

مگر تا یکى چاره سازد نهان/که پردخته گردد ز مردم جهان

پسر بد مر او را يكى هوشمند/گرانمايه طهمورث ديو بند

بيامد به تخت پدر بر نشست/به شاهى كمر بر ميان بر ببست

همه موبدان را ز لشكر بخواند/به خوبى چه مايه سخن‌ها براند

چنين گفت كامروز تخت و كلاه/مرا زيبد اين تاج و گنج و سپاه

جهان از بدی‌ها بشويم به راى/پس آنگه كنم درگهى گرد پاى

ز هر جاى كوته كنم دست ديو/كه من بود خواهم جهان را خديو

هر آن چيز كاندر جهان سودمند/كنم آشكارا گشايم ز بند

پس از پشت ميش و بره پشم و موى/بريد و به رشتن نهادند روى

به كوشش از او كرد پوشش به راى/به گستردنى بد هم او رهنماى

ز پويندگان هر چه بد تيز رو/خورش كردشان سبزه و كاه و جو

رمنده ددان را همه بنگريد/سيه گوش و يوز از ميان برگزيد

به چاره بياوردش از دشت و كوه/به بند آمدند آن كه بد زان گروه

ز مرغان مر آن را كه بد نيک تاز/چو باز و چو شاهين گردن فراز

بياورد و آموختن‌شان گرفت/جهانى بدو مانده اندر شگفت

چو اين كرده شد ماكيان و خروس/كجا بر خروشد گه زخم كوس

بياورد و يک‌سر به مردم كشيد/نهفته همه سودمندش گزيد

بفرمودشان تا نوازند گرم/نخوانندشان جز به آواز نرم

چنين گفت كاين را ستايش كنيد/جهان آفرين را نيايش كنيد

كه او دادمان بر ددان دستگاه/ستايش مر او را كه بنمود راه

مر او را يكى پاک دستور بود/كه رايش ز كردار بد دور بود

خنيده به هر جاى شهرسپ نام/نزد جز به نيكى به هر جاى گام

همه روز بسته ز خوردن دو لب/به پيش جهاندار بر پاى شب

چنان بر دل هر كسى بود دوست/نماز شب و روزه آيين اوست

سر مايه بُد اختر شاه را/در بسته بد جان بدخواه را

همه راه نيكى نمودى به شاه/همه راستى خواستى پايگاه

چنان شاه پالوده گشت از بدى/كه تابيد از او فرّه‌ی ايزدى

برفت اهرمن را به افسون ببست/چو بر تيز رو بارگى بر نشست

زمان تا زمان زينش بر ساختى/همى گرد گيتی‌ش بر تاختى

چو ديوان بديدند كردار او/كشيدند گردن ز گفتار او

شدند انجمن ديو بسيار مر/كه پردخته مانند از او تاج و فرّ

چو طهمورث آگه شد از كارشان/بر آشفت و بشكست بازارشان

به فرّ جهاندار بستش ميان/به گردن بر آورد گرز گران

همه نرّه ديوان و افسونگران/برفتند جادو سپاهى گران

دمنده سيه ديوشان پيش‌رو/همى بآسمان بركشيدند غو

جهاندار طهمورث بافرين/بيامد كمر بسته‌ی جنگ و كين

يكايک بياراست با ديو جنگ/نبد جنگشان را فراوان درنگ

از ايشان دو بهره به افسون ببست/دگرشان به گرز گران كرد پست

كشيدندشان خسته و بسته خوار/به جان خواستند آن زمان زينهار

كه ما را مكش تا يكى نو هنر/بياموزى از ما كه‌ت آيد به بر

كى نامور دادشان زينهار/بدان تا نهانى كنند آشكار

چو آزاد گشتند از بند او/بجستند ناچار پيوند او

نبشتن به خسرو بياموختند/دلش را به دانش بر افروختند

نبشتن يكى نه كه نزديک سى/چه رومى چه تازى و چه پارسى

چه سغدى چه چينى و چه پهلوى/ز هر گونه‌ای كآن همى بشنوى

جهاندار سى سال از اين بيش‌تر/چه گونه پديد آوريدى هنر

برفت و سر آمد بر او روزگار/همه رنج او ماند از او يادگار

چو بشناخت آهنگرى پيشه كرد/از آهنگرى ارّه و تيشه كرد

چو اين كرده شد چاره‌ی آب ساخت/ز دريای‌ها رودها را بتاخت

به جوى و به رود آب‌ها راه كرد/به فرخندگى رنج كوتاه كرد

چراگاه مردم بدان بر فزود/پراگند پس تخم و كشت و درود

برنجيد پس هر كسى نان خويش/بورزيد و بشناخت سامان خويش

بدان ايزدى جاه و فرّ كيان/ز نخچير گور و گوزن ژيان

جدا كرد گاو و خر و گوسفند/به ورز آوريد آنچه بُد سودمند

ز پويندگان هر چه مويش نكوست/بكشت و به سرشان بر آهيخت پوست

چو روباه و قاقم چو سنجاب نرم/چهارم سمورست كش موى گرم

بر اين گونه از چرم پويندگان/ بپوشيد بالاى گويندگان

برنجيد و گسترد و خورد و سپرد/برفت و به جز نام نيكى نبرد

بسى رنج برد اندر آن روزگار/به افسون و انديشه‌ی بى‌شمار

چو پيش آمدش روزگار بهى/از او مردرى ماند تخت مهى

زمانه ندادش زمانى درنگ/شد آن هوش هوشنگ با فرّ و سنگ

نپيوست خواهد جهان با تو مهر/نه نيز آشكارا نمايدت چهر

جهاندار هوشنگ با راى و داد/به جاى نيا تاج بر سر نهاد

بگشت از برش چرخ سالى چهل/پر از هوش مغز و پر از راى دل

چو بنشست بر جايگاه مهى/چنين گفت بر تخت شاهنشهى

كه بر هفت كشور منم پادشا/جهاندار پيروز و فرمانروا

به فرمان يزدان پيروزگر/به داد و دهش تنگ بستم كمر

و زان پس جهان يک‌سر آباد كرد/همه روى گيتى پر از داد كرد

نخستين يكى گوهر آمد به چنگ/به آتش ز آهن جدا كرد سنگ

سر مايه كرد آهن آبگون/كز آن سنگ خارا كشيدش برون

خجسته سيامک يكى پور داشت/كه نزد نيا جاه دستور داشت

گرانمايه را نام هوشنگ بود/تو گفتى همه هوش و فرهنگ بود

به نزد نيا يادگار پدر/نيا پروريده مر او را به بر

نيايش به جاى پسر داشتى/جز او بر كسى چشم نگماشتى

چو بنهاد دل كينه و جنگ را/بخواند آن گرانمايه هوشنگ را

همه گفتنی‌ها بدو باز گفت/همه رازها برگشاد از نهفت

كه من لشكرى كرد خواهم همى/خروشى برآورد خواهم همى

تو را بود بايد همى پيش رو/كه من رفتنی‌ام تو سالار نو

پرى و پلنگ انجمن كرد و شير/ز درّندگان گرگ و ببر دلير

سپاهى دد و دام و مرغ و پرى/سپهدار پر كين و كنداورى

پس پشت لشكر كيومرث شاه/نبيره به پيش اندرون با سپاه

بيامد سيه ديو با ترس و باک/همى بآسمان بر پراگند خاک

ز هرّاى درندگان چنگ ديو/شده سست از خشم كيهان خديو

به هم بر شكستند هر دو گروه/شدند از دد و دام ديوان ستوه

بيازيد هوشنگ چون شير چنگ/جهان كرد بر ديو نستوه تنگ

كشيدش سراپاى يک سر دوال/سپهبد بُريد آن سر بی‌همال

به پاى اندر افگند و بسپرد خوار/دريده بر او چرم و برگشته كار

چو آمد مر آن كينه را خواستار/سر آمد كيومرث را روزگار

برفت و جهان مردرى ماند از اوى/نگر تا كه را نزد او آبروى

جهان فريبنده را گرد كرد/ره سود بنمود و خود مايه خْوَرد

جهان سر به سر چو فسانست و بس/نماند بد و نيک بر هيچ كس

سخن چون به گوش سيامک رسيد/ز كردار بدخواه ديو پليد

دل شاه‌بچّه برآمد به جوش/سپاه انجمن كرد و بگشاد گوش

بپوشيد تن را به چرم پلنگ/كه جوشن نبود و نه آيين جنگ

پذيره شدش ديو را جنگ جوى/سپه را چو روى اندر آمد به روى

سيامک بيامد برهنه تنا/بر آويخت با پور آهرمنا

بزد چنگ وارونه ديو سياه/ دوتا اندر آورد بالاى شاه

فكند آن تن شاهزاده به خاک/به چنگال كردش كمرگاه چاک

سيامک به دست خروزان ديو/تبه گشت و ماند انجمن بی‌خديو

چو آگه شد از مرگ فرزند شاه/ز تيمار گيتى بر او شد سياه

فرود آمد از تخت ويلهَ كنان/زنان بر سر و موى و رخ را كَنان

دو رخساره پر خون و دل سوگوار/دو ديده پر از نم چو ابر بهار

خروشى برآمد ز لشكر به زار/كشيدند صف بر در شهريار

همه جامه‌ها كرده پيروزه رنگ/دو چشم ابر خونين و رخ با درنگ

دد و مرغ و نخچير گشته گروه/برفتند ويله كنان سوى كوه

برفتند با سوگوارى و درد/ز درگاه كى شاه برخاست گرد

نشستند سالى چنين سوگوار/پيام آمد از داور كردگار

درود آوريدش خجسته سروش/كز اين بيش مخروش و باز آر هوش

سپه ساز و بركش به فرمان من/بر آور يكى گرد از آن انجمن

از آن بدكنش ديو روى زمين/بپرداز و پردخته كن دل ز كين

كى نامور سر سوى آسمان/برآورد و بدخواست بر بدگمان

بر آن برترين نام يزدانش را/بخواند و بپالود مژگانش را

و زان پس به كين سيامک شتافت/شب و روز آرام و خفتن نيافت

سخن‌گوى دهقان چه گويد نخست/كه نام بزرگى به گيتى كه جست

كه بود آن كه ديهيم بر سر نهاد/ندارد كس آن روزگاران به ياد

مگر كز پدر ياد دارد پسر/بگويد تو را يک به يک در به در

كه نام بزرگى كه آورد پيش/ كه را بود از آن برتران پايه بيش

پژوهنده‌ی نامه‌ی باستان/كه از پهلوانان زند داستان

چنين گفت كآيين تخت و كلاه/كيومرث آورد و او بود شاه

چو آمد به برج حمل آفتاب/جهان گشت با فرّ و آيين و آب

بتابيد از آن سان ز برج بره/كه گيتى جوان گشت از آن يک سره

كيومرث شد بر جهان كدخداى/نخستين به كوه اندرون ساخت جاى

سر بخت و تختش بر آمد به كوه/ پلنگينه پوشيد خود با گروه

از او اندر آمد همى پرورش/كه پوشيدنى نو بد و نو خورش

به گيتى درون سال سى شاه بود/به خوبى چو خورشيد بر گاه بود

همى تافت ز او فرّ شاهنشهى/چو ماه دو هفته ز سرو سهى

دد و دام و هر جانور كش بديد/ز گيتى به نزديک او آرميد

دو تا می‌شدندى بر تخت او/ از آن بر شده فرّه و بخت او

به رسم نماز آمدنديش پيش/و ز او بر گرفتند آيين خويش

پسر بد مر او را يكى خوب‌روى/هنرمند و همچون پدر نامجوى

سيامک بدش نام و فرخنده بود/كيومرث را دل بدو زنده بود

به جانش بر از مهر گريان بدى/ز بيم جداييش بريان بدى

بر آمد بر اين كار يک روزگار/فروزنده شد دولت شهريار

به گيتى نبودش كسى دشمنا/مگر بدكنش ريمن آهرمنا

به رشک اندر آهرمن بدسگال/همى راى زد تا بباليد بال

يكى بچه بودش چو گرگ سترگ/دلاور شده با سپاه بزرگ

جهان شد بر آن ديو بچّه سياه/ز بخت سيامک و زان پايگاه

سپه كرد و نزديک او راه جست/همى تخت و ديهيم كى شاه جست

همى گفت با هر كسى راى خويش/جهان كرد يک سر پر آواى خويش

كيومرث زين خود كى آگاه بود/كه تخت مهى را جز او شاه بود

يكايک بيامد خجسته سروش/به سان پرى پلنگينه پوش

بگفتش ورا زين سخن در به در/كه دشمن چه سازد همى با پدر

جهان آفرين تا جهان آفريد/چون او مرزبانى نيامد پديد

چو خورشيد بر چرخ بنمود تاج/زمين شد به كردار تابنده عاج

چه گويم كه خورشيد تابان كه بود/كز او در جهان روشنايى فزود

ابوالقاسم آن شاه پيروز بخت/نهاد از بر تاج خورشيد تخت

ز خاور بياراست تا باختر/پديد آمد از فرّ او كان زر

مرا اختر خفته بيدار گشت/به مغز اندر انديشه بسيار گشت

بدانستم آمد زمان سخن/كنون نو شود روزگار كهن

بر انديشه‌ی شهريار زمين/بخفتم شبى لب پر از آفرين

دل من چو نور اندر آن تيره شب/نخفته گشاده دل و بسته لب

چنان ديد روشن روانم به خواب/كه رخشنده شمعى بر آمد ز آب

همه روى گيتى شب لاژورد/از آن شمع گشتى چو ياقوت زرد

در و دشت بر سان ديبا شدى/يكى تخت پيروزه پيدا شدى

نشسته بر او شهريارى چو ماه/يكى تاج بر سر به جاى كلاه

رده بر كشيده سپاهش دو ميل/به دست چپش هفتصد ژنده پيل

يكى پاک دستور پيشش به پاى/بداد و بدين شاه را رهنماى

مرا خيره گشتى سر از فرّ شاه/و زان ژنده پيلان و چندان سپاه

چو آن چهره‌ی خسروى ديدمى/ از آن نامداران بپرسيدمى

كه اين چرخ و ماه است يا تاج و گاه/ستاره است پيش اندرش يا سپاه

يكى گفت كاين شاه روم است و هند/ز قنّوج تا پيش درياى سند

به ايران و توران ورا بنده‌اند/به راى و به فرمان او زنده‌اند

بياراست روى زمين را به داد/بپردخت از آن تاج بر سر نهاد

جهاندار محمود شاه بزرگ/به آبشخور آرد همى ميش و گرگ

ز كشمير تا پيش درياى چين/بر او شهرياران كنند آفرين

چو كودک لب از شير مادر بشست/ز گهواره محمود گويد نخست

نپيچد كسى سر ز فرمان اوى/ نيارد گذشتن ز پيمان اوى

تو نيز آفرين كن كه گوينده‌ای/بدو نام جاويد جوينده‌ای

چو بيدار گشتم بجستم ز جاى/چه مايه شب تيره بودم به پاى

بر آن شهريار آفرين خواندم/نبودم درم جان بر افشاندم

به دل گفتم اين خواب را پاسخ است/كه آواز او بر جهان فرّخ است

بر آن آفرين كو كند آفرين/بر آن بخت بيدار و فرّخ زمين

ز فرّش جهان شد چو باغ بهار/ هوا پر ز ابر و زمين پر نگار

از ابر اندر آمد به هنگام نم/جهان شد به كردار باغ ارم

به ايران همه خوبى از داد اوست/ كجا هست مردم همه ياد اوست

به بزم اندرون آسمان سخاست/به رزم اندرون تيز چنگ اژدهاست

به تن ژنده پيل و به جان جبرئيل/به كف ابر بهمن به دل رود نيل

سر بخت بدخواه با خشم اوى/چو دينار خوار است بر چشم اوى

نه كند آورى گيرد از باج و گنج/نه دل تيره دارد ز رزم و ز رنج

هر آن كس كه دارد ز پروردگان/از آزاد و از نيک‌دل بردگان

شهنشاه را سر به دسر دوست‌وار ** * به فرمان ببسته كمر استوار

نخستين برادرش كه‌تر به سال/كه در مردمى كس ندارد همال

ز گيتى پرستنده‌ی فرّ و نصر/زيد شاد در سايه‌ی شاه عصر

كسى كش پدر ناصرالدين بود/سر تخت او تاج پروين بود

و ديگر دلاور سپهدار طوس/كه در جنگ بر شير دارد فسوس

ببخشد درم هر چه يابد ز دهر/همى آفرين يابد از دهر بهر

به يزدان بود خلق را رهنماى/سر شاه خواهد كه باشد به جاى

جهان بی‌ىسر و تاج خسرو مباد/هميشه بماناد جاويد و شاد

هميشه تن آباد با تاج و تخت/ز درد و غم آزاد و پيروز بخت

كنون باز گردم به آغاز كار/سوى نامه‌ی نامور شهريار

بدين نامه چون دست كردم دراز/يكى مهترى بود گردن‌فراز

جوان بود و از گوهر پهلوان/خردمند و بيدار و روشن روان

خداوند راى و خداوند شرم/سخن گفتن خوب و آواى نرم

مرا گفت كز من چه بايد همى/كه جانت سخن بر گرايد همى

به چيزى كه باشد مرا دسترس/بكوشم نيازت نيارم به كس

همى داشتم چون يكى تازه سيب/كه از باد نامد به من بر نهيب

به كيوان رسيدم ز خاک نژند/از آن نيک‌دل نامدار ارجمند

به چشمش همان خاک و هم سيم و زر/كريمى بدو يافته زيب و فر

سراسر جهان پيش او خوار بود/جوانمرد بود و وفادار بود

چنان نامور گم شد از انجمن/چو در باغ سرو سهى از چمن

نه ز او زنده بينم نه مرده نشان/به دست نهنگان مردم كشان

دريغ آن كمر بند و آن گردگاه/دريغ آن كیى برز و بالاى شاه

گرفتار ز او دل شده نا اميد/نوان لرز لرزان به كردار بيد

يكى پند آن شاه ياد آوريم/ز كژى روان سوى داد آوريم

مرا گفت كاين نامه‌ی شهريار/گرت گفته آيد به شاهان سپار

بدين نامه من دست بردم فراز/به نام شهنشاه گردن‌فراز

دل روشن من چو برگشت از اوى/سوى تخت شاه جهان كرد روى

كه اين نامه را دست پيش آورم/ز دفتر به گفتار خويش آورم

بپرسيدم از هر كسى بی‌شمار/بترسيدم از گردش روزگار

مگر خود درنگم نباشد بسى/ببايد سپردن به ديگر كسى

و ديگر كه گنجم وفادار نيست/همين رنج را كس خريدار نيست

بر اين گونه يک چند بگذاشتم/سخن را نهفته همى داشتم

سراسر زمانه پر از جنگ بود/به جويندگان بر جهان تنگ بود

ز نيكو سخن به چه اندر جهان/به نزد سخن سنج فرّخ مهان

اگر نامدى اين سخن از خداى/نبى كى بدى نزد ما رهنماى

به شهرم يكى مهربان دوست بود/تو گفتى كه با من به يک پوست بود

مرا گفت خوب آمد اين راى تو/به نيكى گرايد همى پاى تو

نبشته من اين نامه‌ی پهلوى/ به پيش تو آرم مگر نغنوى

گشاده زبان و جوانيت هست/سخن گفتن پهلوانيت هست

شو اين نامه‌ی خسروان بازگوى/بدين جوى نزد مهان آبروى

چو آورد اين نامه نزديک من/بر افروخت اين جان تاريک من

چو از دفتر اين داستان‌ها بسى/همى خواند خواننده بر هر كسى

جهان دل نهاده بدين داستان/همان بخردان نيز و هم راستان

جوانى بيامد گشاده زبان/سخن گفتن خوب و طبع روان

به شعر آرم اين نامه را گفت من/از او شادمان شد دل انجمن

جوانيش را خوى بد يار بود/ابا بد هميشه به پيكار بود

بر او تاختن كرد ناگاه مرگ/نهادش به سر بر يكى تيره ترگ

بدان خوى بد جان شيرين بداد/نبد از جوانيش يک روز شاد

يكايک از او بخت برگشته شد/به دست يكى بنده بر كشته شد

برفت او و اين نامه ناگفته ماند/چنان بخت بيدار او خفته ماند

الهى عفو كن گناه ورا/بيفزاى در حشر جاه ورا