Polityka amerykańska to nie tylko spory w Kongresie i medialne debaty prezydenckie. To system, w którym zasady głosowania, podziały okręgów i decyzje sądów kształtują samą istotę demokracji. W tym odcinku przyglądam się, jak polityka amerykańska działa od środka — jak administracja, partie i lokalni urzędnicy potrafią zmieniać wynik wyborów, nie łamiąc prawa. Bo w USA, by wpłynąć na rezultat, nie trzeba fałszować kart wyborczych. Wystarczy zmienić zasady gry.

Opowiem o pięciu „legalnych” sposobach manipulowania procesem wyborczym: od gerrymanderingu po surowe przepisy o identyfikacji wyborców, od czyszczenia list rejestracyjnych po logistyczne bariery, które utrudniają głosowanie w hrabstwach o niższej frekwencji. To opowieść o tym, jak republikanie i demokraci wykorzystują każdą lukę w prawie, by wzmocnić swoje wpływy i jak polityka wewnętrzna w USA staje się coraz bardziej grą o przetrwanie niż sporem o idee.

Porozmawiamy o tym, jak amerykańska administracja kształtuje prawo wyborcze i jak decyzje Sądu Najwyższego przekładają się na realny dostęp do urn. Wytłumaczę, dlaczego polityka krajowa coraz częściej przypomina kampanię bez końca, od prezydenta po lokalnych senatorów. Zajrzymy też za kulisy, gdzie partie testują strategie wykluczania wyborców, a retoryka o „uczciwych wyborach” maskuje systemowe nierówności.

W tym kontekście polityka amerykańska ujawnia swoje prawdziwe oblicze: to demokracja, która wciąż walczy o równość głosu. Przyjrzymy się, jak działa Kongres, jakie znaczenie mają federalne precedensy, i dlaczego polityka wyborcza stała się głównym polem bitwy między partiami. Od głośnych kampanii po ciche zmiany ordynacji – zobaczysz, że wybory w USA to nie rytuał, ale test wytrzymałości całego systemu.

Bo jeśli amerykańska demokracja wciąż żyje, to dzięki obywatelom, którzy wiedzą, że wolność głosu to nie przywilej – to codzienna walka o przyszłość.

Polityka w USA od zawsze budzi zdumienie obserwatorów z zewnątrz. Dlaczego w kraju, który zbudował współczesną demokrację, nie powstała trwała lewica ani masowy ruch robotniczy? W tym odcinku przyglądamy się, jak historia, kultura i gospodarka Stanów Zjednoczonych ukształtowały wyjątkowy model polityki, w którym socjalizm stał się słowem tabu, a marzenie o awansie zastąpiło ideę solidarności. Polityka w USA to historia wiary w jednostkę – nawet wtedy, gdy system wyborczy, kapitał i ideologia współdziałają przeciwko wspólnocie.

Zaczynamy od klasycznego pytania, które ponad sto lat temu postawił Werner Sombart: dlaczego amerykański robotnik woli stek niż rewolucję? Cofniemy się do początków XX wieku, gdy w Europie rodziły się partie socjalistyczne, a w Ameryce dominowały republikanie i demokraci – dwie partie, które zmonopolizowały przestrzeń polityczną. Ich system „winner takes all” zniechęcał do alternatyw, a brak feudalizmu sprawił, że walka klas nie miała tu tego samego znaczenia co w Starym Świecie.

W kolejnych dekadach potęga korporacji, kult pracy i antykomunizm – od makkartyzmu po zimnowojenne kampanie propagandowe – zamknęły przestrzeń dla ruchów lewicowych. Polityka w USA stała się areną, na której nawet umiarkowane idee równości bywały traktowane jak zagrożenie dla wolności. Opowiadam o tym, jak konserwatyzm gospodarczy zdominował obie partie i jak demokraci przestali być partią robotnika, a stali się partią klasy średniej.

Współczesna lewica amerykańska, od Berniego Sandersa po Alexandrię Ocasio-Cortez, wciąż walczy o język, który w Europie jest oczywisty: o równość szans, prawa pracownicze, opiekę zdrowotną i edukację publiczną. Ale w kraju, gdzie kultura polityczna opiera się na indywidualizmie, takie postulaty wciąż brzmią jak herezja. To opowieść o systemie, w którym polityka w USA bardziej przypomina rynek niż debatę ideologiczną — a każda partia musi mówić językiem aspiracji, nie rewolucji.

W tle tej historii pobrzmiewa pytanie o amerykańską tożsamość: czy możliwa jest demokracja bez idei wspólnoty? Dlaczego nawet w obliczu nierówności gospodarczych większość obywateli nie sięga po idee socjalne, lecz ufa, że jednostka zawsze może wygrać? I czy brak lewicy to dowód siły, czy słabości amerykańskiej kultury politycznej?

To odcinek o Ameryce, w której mit awansu społecznego zastąpił język sprawiedliwości, a solidarność została przetłumaczona na konkurencję. O kraju, który nie potrzebował rewolucji – bo nauczył się wierzyć, że każdy jest swoją własną partią.

Deportacje w USA to temat, który od ponad wieku kształtuje politykę imigracyjną, debatę publiczną i wizerunek Ameryki na świecie. W tym odcinku przyglądamy się, jak kraj imigrantów stworzył jednocześnie najbardziej rozbudowany system deportacji w świecie zachodnim. To historia o władzy państwa, granicach i o tym, jak bezpieczeństwo narodowe stało się pretekstem do ograniczania praw człowieka. Deportacje w USA nie są tylko kwestią prawa – to także lustro amerykańskiej tożsamości, pokazujące, jak strach i polityka potrafią zmienić kraj w twierdzę.

Zaczynamy od XIX wieku, gdy pierwsze przepisy imigracyjne wprowadzały testy zdrowotne i moralne na Ellis Island. Od tamtej pory deportacje w USA przeszły długą ewolucję: od decyzji pojedynczych urzędników portowych po zautomatyzowany system zarządzany przez potężne agencje – ICE (Immigration and Customs Enforcement) i CBP (Customs and Border Protection). W programie opowiadam, jak zrodził się Border Patrol, jak wyglądała masowa deportacja Meksykanów w latach 30., Operacja Wetback z 1954 roku i jak zmieniło się podejście do migrantów po zamachach z 11 września.

Analizujemy też czasy współczesne: politykę imigracyjną za Donalda Trumpa i Joe Bidena, rozbudowę ośrodków detencyjnych, rolę prywatnych kontraktorów oraz dramatyczne konsekwencje dla deportowanych rodzin. To także historia ekonomiczna – o tym, jak rynek pracy i statystyki przestępczości stały się argumentem w walce o poparcie wyborców. Przyglądamy się, jak prawo imigracyjne, uchwalane w imię bezpieczeństwa, stało się narzędziem polityki wewnętrznej, a „nielegalny imigrant” – figurą zastępczą w kulturze strachu.

W tym odcinku pokazujemy, że deportacje w USA nie są jedynie wynikiem administracyjnych decyzji – to skomplikowany system, który łączy politykę, emocje i historię. Od federalnych sądów po granice Teksasu, od biurokratycznych algorytmów po ludzkie dramaty – każdy element tej maszyny działa precyzyjnie, ale nie zawsze sprawiedliwie.

To opowieść o kraju, który zbudował swoją potęgę dzięki migrantom, a dziś musi mierzyć się z konsekwencjami własnego sukcesu. Czy deportacje w USA to konieczność, czy znak utraty wiary w amerykański mit otwartości? Posłuchaj, by zrozumieć, jak historia, prawo i polityka imigracyjna splatają się w jeden z najbardziej kontrowersyjnych rozdziałów współczesnej Ameryki.

Prawda o Ameryce często różni się od tego, co słyszymy w mediach i popkulturze. W tym odcinku analizujemy, skąd wziął się mit „głupiego Amerykanina” i dlaczego przetrwał całe dekady. To nie tylko opowieść o stereotypach, lecz także o społeczeństwie, edukacji i kulturze Stanów Zjednoczonych. Sprawdzamy fakty, dane i testy PISA, konfrontując medialne uproszczenia z rzeczywistością. Prawda o Ameryce to nie mit o narodzie niezdolnym do refleksji, lecz historia kraju o niezwykle zróżnicowanym dostępie do wiedzy i edukacji.

Cofniemy się do początków XX wieku, by przyjrzeć się narodzinom naukowych pomiarów inteligencji – od testów Army Alpha i Beta po badania, które miały określać „wartość człowieka”. W tym samym czasie w Europie rozwijała się polityka klasowa, a w Ameryce rosła wiara w indywidualizm i samorealizację. Historia testów, reform i decyzji politycznych pokazuje, jak gospodarka, ideologia i kultura ukształtowały współczesny obraz społeczeństwa USA.

W tej publicystyce nie szukamy taniej sensacji, ale zrozumienia. Analiza danych PISA, raportów OECD i badań IQ ujawnia, że Ameryka nie jest mniej inteligentna – jest po prostu nierówna. To kraj kontrastów: obok najlepszych uczelni świata, jak Harvard czy MIT, istnieją regiony pozbawione podstawowych narzędzi edukacji. Wyjaśniamy, jak lokalne podatki i federalny system finansowania tworzą przepaści między bogatymi i biednymi hrabstwami oraz dlaczego polityka i administracja rzadko rozwiązują te problemy systemowo.

Prawda o Ameryce to również historia nauki, innowacji i odwagi intelektualnej. Mówimy o sukcesach amerykańskich badaczy – od projektu Manhattan po szczepionki mRNA – i o tym, jak demokracja i wolność badań umożliwiły rozwój idei, które zmieniły świat. Jednocześnie przyglądamy się ciemniejszej stronie: dezinformacji, polaryzacji i roli mediów, które kształtują sposób, w jaki społeczeństwo postrzega wiedzę i ekspertów.

Ten odcinek to zaproszenie do refleksji nad rzeczywistością, która wymyka się prostym schematom. To także przypomnienie, że prawda o Ameryce nie sprowadza się do statystyk, lecz kryje się w codziennych doświadczeniach, różnicach regionalnych i kulturowych. Bo

Ameryka nie jest krajem głupim – jest krajem pełnym sprzeczności, w którym edukacja, historia i polityka splatają się w opowieść o ludzkiej ambicji i nierównościach.

Media w USA od ponad dwóch stuleci stanowią filar amerykańskiej demokracji — i jednocześnie jej najwrażliwszy barometr. W tym odcinku przyglądam się, jak zmieniała się wolność słowa i rola dziennikarstwa w kontekście polityki, prawa i nacisków ekonomicznych. Bo kiedy mówimy dziś o „mediach w USA”, nie chodzi już tylko o redakcje i reporterów, lecz o całą infrastrukturę informacji, w której ścierają się interesy partii, korporacji i administracji. Polityka medialna w Stanach to arena, na której trwa nieustanna walka o granice odpowiedzialności i prawo obywateli do wiedzy.

Zaczynamy od historii: od głośnych procesów, które definiowały wolność prasy. Od Sedition Act z 1798 roku po zamknięcie „Chicago Times” w 1863 i sprawę „Pentagon Papers”, w której rząd Nixona próbował zablokować publikację tajnych dokumentów. Każdy z tych epizodów pokazuje, jak prawo bywało używane jako broń przeciwko mediom. Ale to także opowieść o sądach i obywatelach, którzy bronili Pierwszej Poprawki, czyniąc z niej nie tylko przepis, lecz żywy fundament amerykańskiego społeczeństwa.

Współczesne media w USA zmagają się z nową formą cenzury — subtelną, pozbawioną zakazów, ale skuteczną. Mówimy o pozwach SLAPP, o naciskach politycznych i ekonomicznych, o wykluczaniu redakcji z briefingów, o inwigilacji reporterów i o strachu w newsroomach. Polityka amerykańska wpływa dziś na media równie silnie jak w epoce Nixona, tylko narzędzia są inne: ograniczanie dostępu do informacji, uzależnianie reklam od linii redakcyjnej, tworzenie „alternatywnych” kanałów propagandy.

Ten odcinek to również opowieść o amerykańskim dziennikarstwie jako instytucji publicznego zaufania. O tym, jak wolne media w USA stają się ostatnim bastionem kontroli władzy. O redaktorach, którzy ryzykują kariery, by bronić prawdy, oraz o obywatelach, którzy rozumieją, że informacja to forma wolności. Analizuję, jak decyzje Kongresu i działania administracji wpływają na funkcjonowanie prasy, jak zmieniają się relacje między rządzącymi a dziennikarzami, i jak media adaptują się do ery internetu, fake newsów i politycznych podziałów.

Bo media w USA, choć różnorodne i skłócone, wciąż odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu świadomości społecznej. To one przypominają, że wolność słowa nie jest przywilejem, lecz obowiązkiem — wobec faktów, wobec historii i wobec społeczeństwa. I że nawet w epoce algorytmów i dezinformacji prasa nadal powinna służyć rządzonym, nie rządzącym.Jeśli cenisz niezależne dziennikarstwo, udostępnij odcinek, zostaw opinię w Apple Podcasts i dołącz do newslettera. Każde udostępnienie to głos za wolnymi mediami i przeciwko ciszy.

Media w USA w 2025 roku znajdują się pod bezprecedensową presją polityczną. Władza coraz częściej korzysta z dekretów, czystek kadrowych i subtelnych mechanizmów prawnych, by kontrolować przepływ informacji. W tym odcinku przyglądam się, jak wygląda wolność prasy w epoce administracyjnych nacisków, ograniczeń FOIA i rosnącej liczby tzw. „pustyń informacyjnych”. Polityka, prawo i dziennikarstwo spotykają się tu w punkcie, w którym wolność słowa nie jest już oczywistością. To nie tylko spór o media w USA, ale pytanie o przyszłość samej demokracji.

Analizujemy procesy, które zmieniają pejzaż medialny w Stanach Zjednoczonych: od decyzji Federal Communications Commission (FCC), przez skutki inicjatyw takich jak Project 2025, po roszady w publicznych instytucjach informacyjnych — NPR, PBS czy Voice of America. Zastanawiamy się, jak polityka amerykańska przekłada się na realne możliwości dziennikarzy, redakcji i odbiorców, oraz jak ograniczanie finansowania i dostępu do informacji tworzy nowe formy cenzury.

Wspominam także o historycznych fundamentach wolności prasy: od sprawy Johna Petera Zengera z XVIII wieku, która ukształtowała pojęcie prawdy w obronie dziennikarzy, po precedens New York Times v. Sullivan — decyzję Sądu Najwyższego, która do dziś chroni prawo do krytyki władzy. Te przykłady przypominają, że wolne media w USA były zawsze narzędziem kontroli społecznej, a nie dekoracją politycznego pejzażu.

Współcześnie jednak walka o informację przybiera inne formy. Zamiast cenzury z paragrafu mamy presję ekonomiczną, odcinanie źródeł finansowania, manipulacje koncesjami i ograniczanie dostępu do briefingu w Białym Domu. Komunikacja rząd–media staje się coraz bardziej jednostronna, a niezależne dziennikarstwo – coraz droższe i trudniejsze do utrzymania. W tle widać narastający konflikt między kulturą informacyjną społeczeństwa obywatelskiego a logiką władzy, dla której przekaz i kontrola stały się bronią polityczną.

Ten odcinek to nie tylko analiza bieżących wydarzeń, lecz także przestroga. Pokazuje, jak media w USA stają się lustrem kondycji demokracji, w której informacja ma wartość politycznego kapitału. To opowieść o presji, milczeniu i odwadze – o tym, że wolność słowa nigdy nie jest dana raz na zawsze.

Jeśli interesuje Cię, jak działa amerykańska polityka medialna, jak dziennikarstwo broni się przed naciskiem administracji i dlaczego niezależna informacja to dziś towar deficytowy, ten odcinek jest dla Ciebie. Posłuchaj, jak historia Zengera i Sullivanów łączy się z teraźniejszością. Media w USA wciąż stoją na straży prawdy – ale ściana, o którą są oparte, staje się coraz cieńsza.

Przestępczość w USA, małe miasta Południa, statystyki zabójstw: w tym odcinku analizujemy Jackson (Mississippi), Birmingham (Alabama), Pine Bluff (Arkansas), East St. Louis (Illinois) oraz Gallup/Farmington (Nowy Meksyk). Wyjaśniamy, dlaczego wskaźniki przemocy są wyższe w konserwatywnych stanach oraz jak wpływają: bieda, broń palna, słabość instytucji i narkotyki. Omawiamy korupcję po huraganie w Lynn Haven (Floryda) i skalę przemocy domowej w Oklahomie. Pokazujemy też, co działa: zadaniowe wsparcie policji stanowej, programy dla młodzieży („Gloves Not Guns”) i twardsza egzekucja prawa tam, gdzie trzeba. Jasna teza, konkretne przykłady, praktyczne wnioski. Zasubskrybuj, by otrzymywać kolejne odcinki i analizy polityki oraz społeczeństwa USA z perspektywy polskiego słuchacza.

W pierwszym odcinku dwuczęściowej serii "Ameryki dla Zaawansowanych" o przestępczości zagłębiamy się w serce amerykańskich metropolii, by zdemaskować powszechne mity na temat przestępczości. Czy rzeczywiście liberalne miasta, takie jak Chicago, Nowy Jork czy Los Angeles, są symbolem chaosu i porażki? Cytujemy badania i opinie ekspertów, którzy przedstawiają szokujące statystyki i rzucają nowe światło na problem, z którym zmaga się całe społeczeństwo, a nie tylko jedna strona sceny politycznej. Przyjrzymy się z bliska, dlaczego interpretacja statystyk bywa myląca, jak powiązane są ze sobą ubóstwo, brak perspektyw i przestępczość. Poznamy także niezwykłe historię byłego przestępcy, który dziś pomaga ratować młodzież w najgroźniejszych dzielnicach Chicago. Podcast nie tylko dostarcza rzetelnych informacji, ale także obala popularne, politycznie nacechowane narracje. Posłuchaj, aby dowiedzieć się, dlaczego fakty są bardziej skomplikowane niż proste hasła i dlaczego problem przestępczości wymaga rozwiązań wielowymiarowych.

(00:00:00) Wstęp. Jak woke, polityczna poprawność i cancel culture zmieniły debatę w USA
(00:02:07) Woke. Od czarnego aktywizmu do politycznej pałki
(00:10:16) Polityczna poprawność. Język włączania czy narzędzie kontroli?
(00:17:46) DEI. Społeczny postęp czy polityczna propaganda?
(00:27:27) Cancel culture. Czasem sprawiedliwość, czasem nagonka.
(00:38:10) Krytyczna teoria rasy. Od studiów prawniczych do symbolu wojny kulturowej.
(00:44:59) Wnioski z wojen kulturowych w USA.

Wojny kulturowe to dziś centrum amerykańskiej polityki i debaty publicznej. W tym odcinku „Ameryki dla Zaawansowanych” przyglądamy się pięciu pojęciom, które kształtują współczesną Amerykę: woke, polityczna poprawność, diversity, equity, inclusion (DEI), cancel culture i krytyczna teoria rasy (CRT). Opowiadamy, jak te terminy narodziły się z ruchów społecznych walczących o równość, a następnie zostały przechwycone przez polityków, media i algorytmy. Zastanawiamy się, gdzie kończy się troska o godność i sprawiedliwość, a zaczyna cenzura i polityczna manipulacja. Pokazujemy też symetrię – bo zarówno lewica, jak i prawica w USA stosują podobne mechanizmy „kulturowego uciszania”. To odcinek dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć współczesną Amerykę poza stereotypami, za to z pełnym kontekstem historycznym i kulturowym.

(00:00:00) Prolog – Sobotni Exodus Kibiców
(00:03:39) NCAA kontra NFL – Dwie Twarze Futbolu
(00:06:16) Tradycje i Rytuały Futbolu Akademickiego
(00:11:06) Korzenie NCAA – od Rutgers do Roosevelta
(00:15:35) Narodziny Nowoczesnego Futbolu Akademickiego
(00:18:55) Michigan Wolverines – Historia, Legenda i Heisman Trophy
(00:24:16) Największe Skandale Futbolu Akademickiego
(00:27:43) Futbol Akademicki jako Wielki Biznes NCAA
(00:30:26) Cena Futbolu – Zdrowie i Bezpieczeństwo Zawodników
(00:36:58) Cena Futbolu – Zdrowie i Bezpieczeństwo Zawodników
(00:40:47) Społeczne Oblicze NCAA – Rasa, Równość, Stereotypy
(00:43:20) Epilog – Sobota jako Liturgia Ameryki

Futbol akademicki w Stanacj Zjednoczonych to coś więcej niż gra – to sobotnia liturgia Ameryki. Wędrujemy przez tłumy kibiców w Ann Arbor, zatrzymujemy się przy grillach, słyszymy hymn „Hail to the Victors” i cofamy się w czasie do dnia, gdy Theodore Roosevelt ratował ten sport przed zakazem. Spotykamy legendarnych trenerów, bohaterów jak Desmond Howard i Tom Brady, a także bohaterów tragicznych, którzy oddali zdrowie i życie na boisku. To podróż od tradycji i wspólnoty po miliardowe kontrakty telewizyjne, skandale i kontrowersje. W tle Michigan Wolverines – drużyna, której historia jest symbolem całego futbolu akademickiego w USA.

Proud Boys wracają na ulice Waszyngtonu, Three Percenters ćwiczą w leśnych obozach, Boogaloo Boys szykują się na „drugą imprezę”, a Patriot Front maszeruje pod amerykańską flagą, niosąc ze sobą ideologię białego nacjonalizmu. W tle – ułaskawienia Donalda Trumpa, które w styczniu 2025 roku otworzyły nowy rozdział w historii amerykańskich milicji. To opowieść o grupach, które różni estetyka i taktyka, ale łączy wspólny cel: podważenie autorytetu państwa. Usłyszysz o skrywanych w internecie kodach rekrutacyjnych, o paradoksach politycznych sojuszy, o marszach, które wyglądają jak pokaz dyscypliny wojskowej, i o sądowych starciach, w których prawo potrafi wygrać z nienawiścią. To odcinek o cienkiej granicy między legalną aktywnością polityczną a jawną przemocą – i o tym, co dzieje się, gdy ta granica zaczyna się zacierać.

To nie jest zwykła opowieść o amerykańskich milicjach. To podróż przez dekady, w których strach, ideologia i gniew przeradzały się w realną, uzbrojoną siłę – od pierwszych powojennych Minutemanów, przez neonazistów z The Order, po buntowników na ranczu Bundy’ego i konspiratorów planujących porwanie gubernator Michigan. To również historia o tym, jak wybór Baracka Obamy, kryzys gospodarczy i internet dały drugie życie skrajnie prawicowym formacjom, prowadząc ostatecznie do 6 stycznia 2021 roku. W tle przewijają się pytania, które Ameryka zadaje sobie od ponad dwóch wieków: gdzie kończy się wolność, a zaczyna chaos? Czy prawo do posiadania broni może iść w parze z bezpieczeństwem demokracji? Ten odcinek to próba znalezienia odpowiedzi – i ostrzeżenie, że historia milicji to nie zamknięty rozdział, lecz wciąż żywa, pulsująca część amerykańskiej rzeczywistości.

(00:00:00) Wstęp. Kim jest Ola Rakowicz?
(00:01:19) Kulisy Nowego Jorku. O czym jest książka Oli?
(00:03:29) Energia i codzienność w Nowym Jorku
(00:06:16) Jakie cechy musi mieć mieszkaniec Nowego Jorku?
(00:09:46) Rasizm i "ally", czyli kim jest sojusznik?
(00:17:32) American Dream - mit czy rzeczywistość?
(00:23:09) Nowy Jork kontra Miami
(00:26:40) Największe mity Ameryki
(00:29:39) Polityczna Polka w Ameryce
(00:32:12) Jak zamienić hejt w internecie na motywację?

Jak naprawdę wygląda życie w Nowym Jorku i Miami? W tej rozmowie z Aleksandrą Rakowicz – autorką bestsellerowej książki „Nowy Jork za kulisami stolicy świata” oraz twórczynią kanałów Polka w Ameryce i Popo w Ameryce rozmawiamy o prawdziwym obliczu emigracji do USA. Ola opowiada o tym, jak wielokulturowy Nowy Jork kształtuje charakter, o pracy na planach filmowych, o stawaniu w obronie mniejszości i o tym, dlaczego American Dream staje się coraz trudniejszy do osiągnięcia. Usłyszysz o kontrastach między Queens, Brooklynem, Manhattanem i Miami, o codziennych wyzwaniach i o mitach, które wciąż krążą w Polsce na temat życia w Stanach Zjednoczonych. To autentyczna, pełna szczegółów opowieść, która łączy reportażową wrażliwość z doświadczeniem kogoś, kto w Ameryce spędził ponad dekadę.

W tym odcinku usłyszysz:

• Jak wielokulturowy Nowy Jork kształtuje życie emigrantki.
• O pracy na planach filmowych i walce o prawa mniejszości.
• Kontrasty między Queens, Brooklynem, Manhattanem a Miami.
• Dlaczego American Dream jest trudniejszy do osiągnięcia w 2025 roku.
• Mity o życiu w USA, które wciąż krążą w Polsce.

To szczera, pełna szczegółów opowieść o blaskach i cieniach życia w Stanach Zjednoczonych.

(00:00:00) Wstęp
(00:04:23) Czaszki, cyfry i sterylizacja. Narodziny naukowego rasizmu
(00:07:11) Laboratoryjny comeback. Renesans „nauki o rasie"
(00:12:32) Genomy w służbie ideologii. XXI-wieczne fałszerstwo
(00:17:26) Z laboratoriów do manifestów. Nienawiść w praktyce
(00:23:50) Opór i nadzieja. Nauka broni się przed nadużyciami
(00:27:22) DNA przemocy. Gen, który nigdy nie istniał
(00:30:35) Rozdroże Ameryki. Między nauką a pseudonauką

W kolejnym odcinku Ameryki dla Zaawansowanych niespodziewanie zabieram Was w podróż przez jeden z najciemniejszych zakamarków współczesnej Ameryki, gdzie genetyka staje się bronią w rękach rasistów. Odcinek jest nieplanowany, sprowokowała go dyskusja o pewnej reklamie firmy odzieżowej American Eagle. Nasza opowieść zaczyna się od dziewiętnastowiecznych pomiarów czaszek Samuela Mortona, przechodzi przez eugeniczną sterylizację sześćdziesięciu tysięcy Amerykanów, aż po współczesne manifesty masowych morderców cytujące badania genomu. Poznajecie Craiga Cobba, białego suprematystę, którego test DNA ujawnił czternaście procent afrykańskiego pochodzenia w programie telewizyjnym. Wchodzimy w cyfrowe podziemie, gdzie użytkownicy Stormfront wymieniają się haplogrupami jak kartami kolekcjonerskimi, a biali nacjonaliści próbują udowodnić swoją genetyczną wyższość. Kulminacją jest tragedia z Buffalo, gdzie osiemnastoletni ekstremista zabił dziesięć osób, powołując się w manifeście na wypaczone interpretacje prawdziwych badań naukowych. Pokazujemy, jak platformy społecznościowe rozprzestrzeniają genetyczną dezinformację i jak naukowcy walczą z militaryzacją swojej pracy. To opowieść o tym, jak podwójna helisa zostaje wykręcona w testament nienawiści, ale także o nadziei – że zrozumienie naszej wspólnej genetycznej ludzkości może nas uchronić przed toksynami ekstremizmu.

Oblicza się, że dziś w Stanach Zjednoczonych działa około 50 aktywnych milicji. Eksperci ostrzegają, że znaczna część z nich to niebezpieczne grupy ekstremistyczne, niechętne władzy federalnej i gotowe do przemocy. Ale skąd się wzięła ta amerykańska obsesja na punkcie uzbrojonych obywateli? Dlaczego prawo do posiadania broni od początku wiązało się z ideą obywatelskiej milicji? W pierwszej części dwuczęściowej opowieści przyglądamy się historii milicji od czasów kolonialnych po początki XX wieku. To opowieść o wolności i tyranii, rebelii i opresji. Od minutemanów walczących z brytyjskim imperium, przez Ku Klux Klan i Białą Ligę, aż po brutalne pacyfikacje robotniczych strajków. Zrozumienie tych dziejów pozwala lepiej pojąć, dlaczego współczesne milicje uznają się za spadkobierców „patriotycznej” tradycji.

(00:00:00) Co to znaczy być szczęśliwym w Ameryce?
(00:05:49) Filozofowie za oceanem: korzenie szczęścia
(00:14:54) Z deklaracji do konstytucji: szczęście jako prawo
(00:20:44) Niewolnictwo, sufrażystki i równość: walka o szczęście dla wszystkich
(00:26:47) Od cnoty do wolności osobistej: sądy i samostanowienie
(00:36:46) Nowy Ład, Nowe Szanse: państwo a szczęście obywateli
(00:40:40) Szczęście w XXI wieku: prawa, wskaźniki, tożsamość
(00:52:00) Niedokończony projekt: szczęście jako obywatelskie zobowiązanie

W specjalnym odcinku na 4 lipca zaglądamy pod powierzchnię jednej z najbardziej znanych, a zarazem najmniej zrozumianych obietnic amerykańskiej tożsamości: prawa do dążenia do szczęścia. To nie będzie historia o grillach na przedmieściach i uśmiechniętych rodzinach z reklam. To opowieść o idei, która inspirowała rewolucje, legitymizowała wykluczenie, uzasadniała reformy i zmieniała brzmienie prawa - zależnie od tego, kto ją przywoływał i w jakim celu. Sprawdzamy, co naprawdę znaczyło „szczęście” dla Jeffersona i jego epoki, jak interpretowali je abolicjoniści, sufrażystki, prezydenci i sędziowie Sądu Najwyższego. Od Quocka Walkera po Obergefell v. Hodges, od bibliotek Benjamina Franklina po politykę społeczną Nowego Ładu, w tym odcinku prześledzimy, jak ta fraza zmieniała się z biegiem czasu i czego uczy nas o granicach wolności, równości i wspólnoty. To odcinek o micie, który miał łączyć, ale często dzielił. I o tym, że „dążenie do szczęścia” to nie pusty slogan, lecz projekt polityczny, który wciąż pozostaje niedokończony.

W finałowym odcinku serii o due process zaglądamy tam, gdzie konstytucyjne zasady zderzają się z lękiem, uprzedzeniem i politycznym interesem. Opowiadamy o deportacjach imigrantów bez prawa do obrony, ignorowanych wyrokach Sądu Najwyższego i o tym, jak łatwo władza może ominąć prawo jeśli nikt jej nie powstrzyma. Przyglądamy się sprawie internowania Japońskich Amerykanów podczas II wojny światowej, zatrzymaniom w Guantánamo i najnowszym wyrokom, które potwierdzają: due process dotyczy wszystkich osób w USA, nie tylko obywateli. To opowieść o tym, że prawo do uczciwego procesu nie jest tylko formalnością lecz jest to rzeczywista bariera chroniąca jednostkę przed samowolą władzy. W czasach, gdy ta granica jest coraz częściej testowana, warto zrozumieć, co naprawdę znaczy. Zapraszam wszystkich, którzy chcą zrozumieć Amerykę głębiej i zobaczyć, jak cienka bywa granica między sprawiedliwością a bezprawiem.

Kiedy Clarence Gideon napisał swoją apelację na pożółkłym papierze z więziennej celi, domagał się tylko jednego – adwokata, którego nie było go stać. Dostał coś więcej: zmianę prawa dla milionów. Ale to był dopiero początek. W drugiej części naszej opowieści o najbardziej niezrozumianej obietnicy Ameryki przyglądam się tej twarzy due process, która wywołuje największe emocje – twarzy merytorycznej. Co tak naprawdę znaczy „wolność” zapisana w Czternastej Poprawce? Czy rząd ma prawo zabronić używania antykoncepcji? Zawierania małżeństwa? Podjęcia decyzji o własnym ciele? Od Griswold przez Roe, aż po Dobbs i zakaz aborcji, amerykańskie sądy zaczęły interpretować uczciwy proces nie tylko jako reguły gry, ale jako źródło fundamentalnych praw. Dla jednych to triumf wolności. Dla innych to sędziowska samowola. A dla wszystkich pozostałych to pole bitwy o to, jak ma wyglądać społeczeństwo. W tym odcinku opowiadam, jak due process przestało być tylko proceduralną tarczą, a stało się mieczem w walce o prywatność, godność i samostanowienie. I o tym, jak dzisiejszy Sąd Najwyższy próbuje zamknąć ten rozdział. 

Co łączy średniowiecznego króla Jana bez Ziemi, wyzwoleńca z czasów wojny secesyjnej i współczesnego imigranta w obliczu deportacji? Dla każdego z nich dwa słowa – due process – oznaczają walkę o godność i sprawiedliwość. Ale jak ta prosta idea, wpisana w Konstytucję USA, stała się jednym z najpotężniejszych i najbardziej wypaczanych narzędzi w amerykańskiej historii? W pierwszej części dwuodcinkowej serii odkryjemy, jak gwarancja „uczciwego procesu” przeszła drogę od Magna Carty do sądowych sal – i dlaczego dziś, choć wszyscy się na nią powołują, niewielu rozumie jej prawdziwą moc.

Waszyngton D.C. ma być znów „wielki, bezpieczny i piękny” – tak przynajmniej zapowiada Donald Trump. Ale co naprawdę oznacza jego nowy dekret? W tym odcinku przyglądamy się federalnej ofensywie na stolicę USA: zwiększeniu policyjnej obecności, usuwaniu murali i obozowisk bezdomnych, oraz próbom ograniczenia autonomii miasta, które w większości zamieszkują Afroamerykanie i Latynosi. Zastanówmy się jak pod pozorem „porządku” i „estetyki” może kryć się groźna gra polityczna. Ten odcinek to obowiązkowa pozycja dla wszystkich, którzy interesują się prawami obywatelskimi, amerykańską polityką i tym, jak historia wpływa na teraźniejszość. Słuchaj, subskrybuj i dowiedz się, jak wygląda dziś prawdziwa walka o duszę stolicy USA. Wspieraj Amerykę dla Zaawansowanych na BuyMyACoffee.com/amerykadz