Çocukluk, her birimizin anayurdu.
Memleketimizden de öte, dilimizden de öte bir memleket…Çocukluk, birinci yurdumuz. Bence çocukluğa dair iki büyük anlatı var. Biri zaman, biri mekân. İkisi de hayatı sonradan çok belirliyor. Sıfır Sayı’nın bu bölümünde çocukluk mekânlarına giriyoruz. Rehberimiz Der Spiegel dergisinin yaptığı özel ‘çocukluk’ sayısı…
Uzun bir yolculuk olacak...
İki soygun… Biri Paris’te, biri Madrid’de. İkisi de ekim ayında. Biri tüm dünyanın gözü önünde, otoritelerinin gözünün içine baka baka Louvre Müzesi’nin gündüz gözüyle soyulması... Diğeri, bir Picasso eserinin yine gündüz gözüyle ortadan kaybolması. Benim esas derdim bu Picasso işiyle. Çünkü onun bir soygun olmadığı kısa sürede ortaya çıktı. Bilakis, Peru göçmeni kapıcı bir çift, 69 yaşındaki Dolores ve 71 yaşındaki Armando birileri paketini unuttu diye paketlenmiş Picasso’yu saklamışlardı. Şimdi günlerdir adlarını temize çıkarmaya çalışıyorlar. Bu bölümde size Dolores ve Armando’nun hikâyesini anlatıyorum. Bir de soru: Bizler Louvre soygununa neden üzülmedik? Bence bu soru dünyanın hal ve gidişi hakkında epey cevap barındırıyor.
Benim arkadaşlarımın en büyük ortak kümesi Radikal Gazetesi. Onlar da yine bir Radikal buluşmasında bir araya gelince sosyal medyam sadece tek konu üzerinden akmaya başladı. Radikal'de çalışan hemen herkesle arkadaşsam, benim de orada çalışmış olmam gerekmez miydi?
Denemedim değil.
Bugün anlatacağım benim hikâyem. Radikal olamama hikâyesi. Yüksek başlıyor azalarak bitiyor. O güzel Radikal'in hikâyesi gibi biraz da...
Sadece şafak söktükten sonra 90 dakika... Sadece belli bir açıdan bakınca...
12 bin yıllık gizli kervan ancak böyle görülebiliyor.
Arabistan çöllerinde tesadüfen bulunan kaya resimlerinden Satürn'ün uydusunda sonda yapan bir uzay aracına, insanın bilgi ve estetikle devam eden yolculuğu ne tür bir direnişin göstergesidir?
Sıfır Sayı'nın 22. bölümünde İspanyol yazar Antonio Muñoz Molina'nın El Pais için kaleme almış olduğu bir köşe yazısından hareket edip ressam Vermeer'e, mikrobiyolog Van Leeuwenhook'a, Çetin Altan'a, Jules Verne'e, karşılaşmalara ve direniş biçimlerine doğru yola çıkıyorum.
Molina'nın mesajının altını çiziyorum:
"Güzellik ve bilgi, giderek tek bir direniş biçimine dönüşecek."
El Pais’te Antonio Muñoz Molina’nın yazısı
New York Times’ın kaya resimleri keşfi yazısı
Hamur yoğurmak istemeyen beş gün un elermiş.
Bu Yunan atasözü bizleri fevkaledenin fevkinde anlatıyor. Oyalanmak, ertelemek, geciktirmek konusunda birçoğumuzun başyapıt derecesinde eserleri var. Aramızda oyalanmayı sanata dönüştürenler; bir iş ertelerken beş sezonluk dizi bitirenler var.
Bir de bu işin bilimini yapanlar var. Stanford Üniversitesi'nden felsefe profesörü John Kerry, 'yapılandırılmış oyalanma' düşüncesiyle bilim dünyasında epey takdir gördü. Bu bölümde bu işin nedenini nasılını anlatmakla kalmıyor kendi naçiz taktiklerimi de sizlerle paylaşıyorum.
Oyalanmadan başlayalım.
Bu bölümde İtalyan yazar Elena Ferrante'nin Tesadüfi Buluşlar kitabındaki (Everest Yayınları) bir makaleden yola çıkıyorum. Konu, 'hayatımızdaki ilkler.'
Doğumlar, ölümler, ilk aşk gibi yoğun ilkler var. İlk defa denizi görmek, uçağa binmek gibi daha 'light' ilkler de var.
Bir de ilk karşılaşmalar var.
Soru şu: Hayatımız boyunca bizimle kalacak olan bir kitapla, bir filmle, bir mekânla, bir insanla karşılaştığımızda onu 'ilk anda' nasıl tanırız?
Kitaplarla, filmlerle paslaşarak bu bölümde anlatıyorum.
İnsan tek bir kitabı sindire sindire mi okumalı? Aynı anda birçok kitabı beraber mi? Bu bölümde okumanın halleri üzerine yolculuğa başlıyoruz.
Bir kitap okurken hayatımda en yoğun tatmini yaşadığım anlardan birini hatırlıyorum. Amin Maaoluf’un Semerkant’ıydı. Üniversite öğrencisiydim. Geceyarısına doğru birkaç sayfa okurum, sonra da uyurum diye kitabı elime aldım ve sabahın ilk saatlerinde son sayfaya ulaştım. Hiç durmadan okumuştum.
Güzel bir kitaptır Semerkant. En sevdiğim kitap değildir, ondan önce de sonra da çok güzel kitaplar okumuşumdur ama onu okuma deneyimim bana eşsiz gelir. Böylesine odaklanmış olmam çok hoşuma gider. Dünyada sadece ben ve o varız… O dediğim, bir metin. Semerkant…
Neredeyse âşkın tarifi gibi. Gözüm başka hiçbir şeyi görmüyor. Hakikaten de o gece Semerkant’ın gecesiydi benim için. Dünyada bir gece… Dönüp bakıp hatırlıyorum işte: Benim sadece Semerkant’ı okuyarak geçirdiğim bir gece oldu bu hayatta…
İnsan seyahatteyken kendini kitaplarla nasıl güvende hisseder?
Tatil neden haktır ve turistleri aşağılayanlara neden kulak asmamalıyız?
Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı bir seyahat kitabı mıdır düşünme kitabı mı?
Mark Twain daktilo işinde batınca hangi yolculuğa çıktı?
İnsan koltuğunda seyahat eder mi? Hiç görmediğiniz ülkelerden nasıl konuşursunuz ve bu konuda şehrinden milim çıkmadan dünyayı tarif eden hangi filozoftan örnek alabilirsiniz?
Bir seyahat arasından önceki bu son bölümde seyahatin tatlarını, hazlarını ve kitaplarını konuşuyorum.
Amerikan siyasetini konuşan çok var; ya bu siyaseti mümkün kılan Amerikan halkı? Tercihleri bizi bile etkileyen bu halkın suyuna bir şey karışmış olabilir mi? New York’ta yaşayan gazeteci yazar Elif Key’le Amerikan halkının hal ve gidişini konuştuk.
Amerika’yı TikTok’la yönetebilir misiniz?
Neden New York’un en makul insanları illa belli bir yaşın üstünde?
Casting’de Wes Anderson’ı geçebilen tek siyasetçi kim?Bir ülke kadar nüfus sahibi tradwife’lar ne ile meşgul?
Evdesi silah stokuyla maale yılbaşı pozu vermek hangi racona uygun?
Elif Key’e, Enis Batur’un eserinden hareketle, “Amerika büyük bir şaka sevgili Elif ama ona ne kadar gülebiliriz” diye sordum.
İhtimallerin baskısı bir tür zehir. Bizi bunaltıyorlar. Boğuyorlar. O kadar çok zehir var ki: Başka bir kitap okuyor olabilirdim… Başka bir dizi seyrediyor olabilirdim. Başka bir hayatı yaşıyor olabilirdim… Ölmeden önce okumam gereken 1000 kitabı okudum mu? 1000 filmi seyrettim mi? O 1000 yere gittim mi?
Bu konulara girelim. Rehberimiz Danimarkalı psikolog - yazar Svend Brinkmann’ın ‘Olan Biteni Kaçırma Keyfi’ isimli kitabı. Biz de kaçıralım bakalım…
Bu bölüm haber ve habercilik üzerine. Bir bakıma çöller ve susuzluk üzerine.
Gazeteci-akademisyen Can Ertuna ile uzun zamandır konuşmak istiyordum. Çünkü haberin, haberciliğin ne olduğunu unuttuğumuz bugünde, doğru haberi nerede bulacağımızı ona sorabiliriz.
Sordum da.
Haber bir lüks mü yoksa hava gibi su gibi yaşamsal bir ihtiyaç mı? Bazı ‘içerik’ler neden sezon harici yenen domateslere benziyor? Sahi nedir içerik, yenilir mi içilir mi? Gazeteci kooperatifi benzeri bir yapı YouTube’da iş yapar mı? Yurttaştan gazeteci olur mu? Ve lavta anlatan müzik programlarını neden sevmeliyiz?
Yaz okumalarında sıra roman, öykü, seyahatname ve hatıratlarda...
İki bölüm önce yaz için kurgu-dışı kitaplar önermiştim. Sırada kurmacalar var...
Buyurun yaz listesine...
John Fowles - Büyücü
Lawrence Block - Hırsız serisi
Şükran Yiğit - Burası Radyo Şarampol
Hakan Günday - Malafa
Byron Ayanoğlu - İstiridye Üstü Girit
Lucia Berlin - Temizlikçi Kadınlar İçin El Kitabı
F. Scott Fitzgerald - Muhteşem Gatsby
Petros Markaris - Komiser Haritos serisi
Pillars of Hercules - Paul Theroux
Ailem ve Öteki Hayvanlar - Gerald Durrell
Mavi Yolculuk - Azra Erhat
Çocuk kitapları benim çok ilgimi çeken bir alan. Yayıncılığın da bir bakıma en önemli alanı. Yazar ve yayıncı Burcu Aktaş, hem kendi kitapları hem de çocuk kitaplarının önemli ismi Çınar Yayınları’ndaki tecrübesi üzerinden bir çocuğun en iyi, en rahat nasıl okuduğunu ve bu okuma serüvenini nasıl kendi geleceğine miras bıraktığını anlatıyor ve tavsiyelerde bulunuyor. Hem her yaştan çocuğu olan anne babalar hem her yaşta çocuk olmuş bizler için bir bölüm...
Bu bölümde kurgu-dışı kitaplardan bir okuma listesi ve listedeki kitaplardan çıkan patikaları bulacaksınız. Yeni listeler de gelecek, “bu daha başlangıç” diyelim.
Listedeki eserler:
Reims’e Dönüş - Didier Eribon (Tellekt)
Yan Yana Durduğumuz Zamanlar - Banu Yıldıran Genç (Notos)
Tırışkadan İşler - David Graeber (Everest)
Bahçede Hayatlar - Permakültür İlkeleriyle Şehir Bahçıvanlığı - Çağla ve Çiçek Öztek (Alef)
Podcast’te bahsettiğim yazı:
Kadıköy’ün Ortasında Nasıl Bostan Yaptık? - Çağla Öztek (Fayn)
Bir fotoğraf gördüm. Bir kitaplık fotoğrafı... Her zaman olduğu gibi ona yine uzun uzun baktım. Kitaplara, biblolara, üzerine vuran ışığa, odadaki huzura ve aklıma şu soru düştü:
İyi bir kitaplık nasıl kurulur?
Rehberimiz evinde kitaplık kuranların piri Umberto Eco... Dört maddelik bir yolculuğa çıkıyoruz.
Birinci madde, içerik.
İkinci madde, hacim.
Üçüncü madde, manzara.
Dördüncü madde, diziliş.
"Kitap tıpkı kaşık, çekiç, tekerlek veya makas gibidir. Bir kere icat ettikten sonra daha iyisini yapamazsınız" demiş Eco.
Kitaplık da öyle...
Çiftliğinde yaşadı, ölümüne dek toprağa bağlı kaldı. Yine çiftliğinde bir ağacın altına, çok sevdiği köpeğinin yanına gömüldü.
13 Mayıs 2025’te hayatını kaybeden, Uruguay eski devlet başkanı Mujica’nın röportajlarını okumayı hep çok sevdim. Her bir sözü insana değen bir liderdi. Öyle işkembeden de sallamıyordu. Söylediklerini gerçekten yaşıyordu.
“Hayatta başarılı olmak kazanmak demek değildir, düştüğünde yeniden kalkmayı bilmektir” demişti Mujica. Çok düştü, hep kalktı… Yaşamından konuşuldukta dünyayı zenginleştirmeye devam ediyor.
Sıfır Sayı'da 'Pepe'yi konuşuyoruz...
Herkes güya kültüre sanata hikâyelere bayılır da neden ilk olarak kültür-sanatçılar işten atılır? Gazetelerin görünmez hiyerarşisinde kim üsttedir kim alttadır? Tiyatroların kapandığı gün stadyumlar neden açıktır? Ağaçların Gizli Dünyası'nın tiyatro seyircileriyle ilgisi ne?
Gazeteci yazar ve tiyatro eleştirmeni Bahar Çuhadar ile, "Tiyatro Ne İşe Yarar" başlıklı ses getiren yazısından hareketle 'iki yüzlü' kültür-sanat dünyamızı konuşuyoruz.
Kırk yaşından sonra spora başlanır mı? Meis'ten Kaş'a yüzülür mü, Boğazlar geçilir mi? Yüzmek insana İstanbul trafiğinde hangi faydayı sağlar? İstanbul Boğazı'nı yüzmek ne hissettiriyor? Ya her sabah beşte kalkmak? Acı çekmez kaçınılmaz ama eziyet çekmek size mi kalmış? Haruki Murakami'nin bu konudaki rolü ne?
Sıfır Sayı'nın sekizinci bölümünde, gazeteci yazar (ve sporcu) Mehmet İren'le sporu günlük rutin hâline getirmeyi konuşuyoruz.
Sıfır Sayı 07
Sıfır Sayı’da ‘Bizi Kuran Metinler’ alt başlığı ile ilk bölüm… Ne demek ‘Bizi Kuran Metinler?’ Memleketin kültür hayatına, yaşayışına derinden sinen; onları okumuş olmasak bile bizi etkileyen eserler… “Gitmesek de görmesek de o köy bizim köyümüzdür” dizesindeki gibi…
İlk eser, Orhan Kemal’in Murtaza’sı… Neden Murtaza? Çünkü onun yazıldığı günden (1952) bugüne bekçiliğe, özellikle de rejim bekçiliğine yönelik talep hiç değişmedi. Peki bugünün Murtaza’sı kim ya da kimler? Bu bölümde bu soruya cevap arıyorum. Gündüz Vassaf’a, How I Met Your Mother’a ve Kıvanç Tatlıtuğ’un Adanası'na da uğrayarak…
Sıfır Sayı 06
İnsan felaketler karşısında yağmacı mıdır dayanışmacı mı? Felaket filmleri neden ısrarla insanların berbat karakterler olduğunu işler?
Peki ya durup dururken tüm ülkede elektrik gitmesi zihnimize ve toplumumuza ye yapar?
Bugün sadece kimin evinde radyo var?
İspanya ve Portekiz’in tamamında 10 saat süren büyük elektrik süren elekrik kesintisi modern toplumun kırılganlıklarını ve olgun taraflarını yeniden anlattı.
Buradan çıkacak çok ders var da... Birincisi şu: Bir transistörlü radyo alın!
Yazıda konu edilen iki makale.
Der Spiegel: Artık sadece yaşlıların radyosu var.
El Pais: Hollywood’un felaket yalanları