Przy tej ulicy znajdował się pierwszy dworzec autobusowy w Kielcach. Miał być także kościół, ale ostatecznie nie został wybudowany. Przez wiele lat była to ważna miejska arteria, przy której powstały luksusowe kamienice. Historia ulicy Ignacego Paderewskiego, która nosiła także nazwy Ferdinanda Focha i Mariana Buczka, sięga okresu międzywojennego. Obecna ulica Ignacego Paderewskiego została wytyczona na początku minionego wieku. Pod koniec lat 20-tych i w kolejnej dekadzie ubiegłego stulecia zaczęto przy niej budować, bardzo duże jak na kieleckie warunki, luksusowe kamienice czynszowe. Wówczas ulica zaczęła nabierać wielkomiejskiego charakteru, szczególnie po stronie obecnego parku miejskiego. - Ulica Paderewskiego zyskała na znaczeniu po rozparcelowaniu działek przy kieleckim dworcu kolejowym. Najpierw zabudowała się jej część w okolicach skrzyżowania z ulicą Sienkiewicza. Przy ulicy Paderewskiego, w okolicach ulicy Panoramicznej, przez lata było jednak zupełnie pusto. I dlatego pierwotnie, w latach trzydziestych minionego stulecia, w tym miejscu znajdował się pierwszy dworzec autobusowy w Kielcach - mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Między ulicami Sienkiewicza i Żytnią zabudowa pojawiła się nieco później. - Był nawet pomysł, aby fundowany na początku XX wieku nowy kościół w Kielcach powstał przy ulicy Paderewskiego. Tak się nie stało, ostatecznie wybudowano kościół Świętego Krzyża przy ulicy 1 Maja - dodaje Krzysztof Myśliński. Ulica Paderewskiego szybko okazała się zbyt wąska jak na potrzeby rozrastających się Kielc. Kiedy została zabudowana i otrzymała utwardzoną nawierzchnię zaczęła być ważną arterią miejską. - Wyprowadzała ruch od strony ulic Łódzkiej i Czarnowskiej w stronę Buska-Zdroju i Krakowa. Nie trzeba było już jeździć ulicami Dużą i Małą. Tranzyt zaczął korzystać z ulicy Paderewskiego jadąc do ulicy Chęcińskiej, dawniej wylotowej z miasta w stronę Krakowa - opowiada Krzysztof Myśliński. Przy ulicy Paderewskiego znajdowały się siedziby wielu instytucji. W II Rzeczypospolitej Polskiej Policji Państwowej, w czasie niemieckiej okupacji Gestapo, po drugiej wojnie światowej Urzędu Bezpieczeństwa i NKWD, a następnie Ludowego Wojska Polskiego oraz Milicji Obywatelskiej. W czasie niemieckiej okupacji ulica Paderewskiego była okryta złą sławą. Stanowiła zamknięty teren dostępny wyłącznie dla Niemców. A na rogu ulic Paderewskiego i Solnej, w kamienicach oznaczonych numerami 10 i 12, znajdowało się więzienie. W czasach PRL ulica ponownie zmieniła nazwę – jej patronem został Marian Buczek. Ulica Paderewskiego, jedna z głównych w ścisłym śródmieściu Kielc, powróciła na mapę miasta w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Obecnie łączy ronda Jerzego Giedroycia i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Jesienią 2025 roku zakończyła się jej gruntowna modernizacja.

Zagnańska, Starozagnańska i Feliksa Dzierżyńskiego. Takie nazwy nosiła ulica, która od ponad stulecia łączy Kielce z Zagnańskiem. Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków mówi, że historia ulicy Zagnańskiej związana jest z przemysłem. - Po zachodniej stronie ulicy Zagnańskiej znajdowały się liczne zakłady. Niektóre z nich wybudowano jeszcze na początku XX wieku. Największa była Huta „Ludwików”, która następnie funkcjonowała pod nazwami Kieleckie Zakłady Wyrobów Metalowych, Fabryka Nadwozi Samochodowych „Polmo-SHL” oraz Fabryka Samochodów Specjalizowanych „Polmo SHL”. Przy ulicy Zagnańskiej mieścił się także duży tartak, do którego dojeżdżała kolejka wąskotorowa. A po drugiej wojnie światowej wybudowano między innymi fabrykę nawozów sztucznych, zakłady drobiarskie i mięsne, chłodnię, Centrostal oraz Ośrodek Sportu i Wypoczynku „Tęcza” oraz areszt śledczy – opowiada Krzysztof Myśliński. Po wschodniej stronie ulicy Zagnańskiej, od ulicy 1 Maja do ulicy Łódzkiej, dominowała natomiast zabudowa mieszkaniowa. Przez dziesięciolecia w większości były to niewielkie domy, głównie drewniane. - Ulica Zagnańska pierwotnie zaczynała się koło kościoła Świętego Krzyża, na skrzyżowaniu z ulicą 1 Maja pełniącą wówczas rolę szosy w kierunku Końskich, Piotrkowa Trybunalskiego i Żarnowa. W okresie międzywojennym wytyczono obecną ulicę Okrzei, którą pierwotnie nazywano Nowozagnańską. Wówczas Zagnańską przemianowano na Starozagnańską. W 1950 roku ulica Zagnańska otrzymała natomiast nazwę Feliksa Dzierżyńskiego. Do obecnej nazwy powrócono po 40 latach – dodaje Krzysztof Myśliński. Ulica Zagnańska nie była istotną arterią komunikacyjną w Kielcach. Zapewniała dojazd do zakładów i fabryk oraz wyjazd w kierunku Zagnańska. Wzrost liczby pojazdów sprawił jednak, że konieczna była jej rozbudowa. Na przełomie pierwszej i drugiej dekady obecnego stulecia zmodernizowana została ulica 1 Maja oraz wybudowano dwujezdniową ulicę Przemysława Gosiewskiego. Wówczas rozbudowano także ulicę Zagnańską, która na odcinku od 1 Maja do Jesionowej stała się dwujezdniowa. W połowie 2019 roku rozpoczęła się natomiast trwająca dwa lata rozbudowa jej kolejnego odcinka - od Jesionowej do ulicy Witosa. W kolejnych latach wyremontowano natomiast pozostałą część ulicy Zagnańskiej, która jest jedną z najdłuższych w Kielcach, bo ma ponad 4 km.

Ulica Warszawska to jedna z najdłuższych ulic w Kielcach. Łączy ścisłe centrum miasta z osiedlami znajdującymi się na północy stolicy województwa świętokrzyskiego. Wytyczona w 1837 roku ulica Warszawska wielokrotnie zmieniała nazwy: Dąbrowska, Szydłowiecka, Nowowarszawska, Rewolucji Październikowej. - Nazwa „Warszawska” mniej więcej półtora wieku temu była przypisana obecnej ulicy Piotrkowskiej. Z Kielc w kierunku Warszawy i Piotrkowa Trybunalskiego wyjeżdżało się wówczas właśnie ulicą Piotrkowską. I stąd ta nazwa. Współcześnie znana nam ulica Warszawska była natomiast tzw. zatylną ulicą, o charakterze gospodarczym. Służyła głównie jako tylny dojazd do domów przy ulicy Bodzentyńskiej i przy Rynku. W połowie XIX wieku urządzono plac Świętej Tekli, który wówczas pełnił funkcję rynku, na którym sprzedawano nabiał. Wówczas ulicę nazwano Nowowarszawską, a ulicę Piotrkowską przemianowano na Starowarszawską - opowiada Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków Ulicę od 1935 roku noszącą nazwę Warszawska Niemcy w czasie drugiej wojny światowej podzielili na dwie: Radomską i Szczęśliwą. Po wojnie na krótko wrócono natomiast do nazwy Warszawska. Od 1948 roku funkcjonowała z kolei jako Daszyńskiego. W latach 50-tych minionego wieku nazwano ją Rewolucji Październikowej. - W czasach, gdy ulica Warszawska nosiła nazwę Rewolucji Październikowej, nie było przy niej zwartej zabudowy. Przed wojną zabudowania były tylko do ulicy Pocieszka - mówi Krzysztof Myśliński. I dodaje, że na ulicy Warszawskiej była rogatka. - Był to punkt poboru myta, ceł i szlaban zamykający dojazd do miasta po zmroku. Znajdował się mniej więcej na obecnym skrzyżowaniu ulic Warszawskiej i Pocieszka. Stąd zresztą nazwa tej drugiej ulicy, przy której mieściła się karczma zwana właśnie Pocieszką. To sytuacja podobna, jaką znamy w przypadku Krakowskiej Rogatki, ale w przypadku ulicy Warszawskiej nazwa Rogatka Warszawska jakoś się nie ostała. Pierwotnie przy ulicy Warszawskiej były domy i warsztaty. Następnie kamienice i bloki, a także synagoga, późniejszy budynek archiwum państwowego. Intensywnie ulica zmieniła się wówczas, gdy nosiła nazwę Rewolucji Październikowej. W latach 60-tych i 70-tych minionego wieku znacząco wzrósł bowiem ruch kołowy, co miało związek z budową osiedli Sady, Szydłówek i Uroczysko oraz Politechniki Świętokrzyskiej. Obecnie ulica Warszawska zaczyna się na Rynku i przebiega aż do Dąbrowy. Na krótkim odcinku, od Rynku do alei IX Wieków Kielc, jest jednokierunkowa. Tą część przebudowano w drugiej dekadzie XXI wieku w ramach rewitalizacji śródmieścia Kielc. W większości ulica Warszawska jest jednak ważną miejską arterią – trasą dwujezdniową, dwupasmową.

Historia Placu Niepodległości w Kielcach zaczyna się pod koniec XIX wieku, po doprowadzeniu do miasta kolei, oddaniu do użytku dworca kolejowego i odsłonięciu Pomnika Niepodległości. - Znajdujący się przed budynkiem dworca plac otrzymał nazwę Plac Niepodległości w 1929 roku. Nadał ją prezydent Ignacy Mościcki w związku z odsłonięciem Pomnika Niepodległości – mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. – Pod względem przestrzennym, urbanistycznym, Plac Niepodległości znacząco się zmienił, co łatwo zauważyć oglądając wykonane prawie sto lat temu zdjęcia. Pomnik Niepodległości nie znajduje się już na osi ulicy Sienkiewicza, a przy placu powstało kilka znacząco różniących się od siebie postmodernistycznych budynków. Architektonicznie przy Placu Niepodległości wyróżniają się dworzec kolejowy i budynek poczty. Ciekawostką są natomiast dwie wieże będące pozostałością zburzonej w połowie minionego wieku kładki dla pieszych nad torami, która łączyła Plac Niepodległości z ulicą Mielczarskiego – dodaje Krzysztof Myśliński.
Dworzec kolejowy w Kielcach otwarto 25 stycznia 1885 roku. Wówczas uruchomiono Iwangorodzko-Dąbrowską Linię Kolejową (Dęblin – Radom – Skarżysko-Kamienna – Kielce – Olkusz – Sławków – Dąbrowa Górnicza). Budynek dworca został częściowo wysadzony przez Rosjan podczas I wojny światowej. Został odbudowany przez Austriaków okupujących Kielce. Zmieniła się jednak bryła budynku – dworzec przykryto łamanym dachem pokrytym dachówką. W 1939 roku uszkodzone zostało jedno ze skrzydeł i część frontowa dworca od strony torów. Niemcy naprawili budynek, ale zmienili elewację i kształt okien. W takiej formie dworzec kolejowy istniał do 1966 roku. Pięć lat później oddano do użytku nowy budynek dworca, który wyróżniał się przeszkloną częścią centralną i dwoma symetrycznymi skrzydłami. Budynek, w stylu modernistycznym, zaprojektował Jerzy Bortkiewicz z Biura Projektów Kolejowych w Lublinie. Kolejna przebudowa dworca zakończyła się 15 grudnia 2023 roku. Bryła budynku i styl architektoniczny nie uległy zmianie. W centralnej części jest przeszklona elewacja, a skrzydła zyskały wykończenie szkłem i piaskowcem. Jednocześnie zmieniono nazwę stacji z „Kielce” na „Kielce Główne”.
Pomnik Niepodległości w Kielcach, którego budowę rozpoczęto w 1928 roku, powstał z inicjatywy kolejarzy. Upamiętnia wkroczenie do Kielc (12 sierpnia 1914 roku) Pierwszej Kompanii Kadrowej oraz stoczoną na placu przed dworcem kolejowym walkę z Rosjanami. Pomnik usytuowano na osi ulicy Kolejowej (obecnie ulica Sienkiewicza). Zaprojektował go Czesław Czapski, student architektury Politechniki Warszawskiej, którego stryj był zawiadowcą stacji Kielce. Pomnik Niepodległości to smukły cokół zwieńczony kulą ziemską z umiejscowionym na nim białym orłem podrywającym się do lotu. Odzyskaną przez Polskę niepodległość symbolizują zerwane na jego nogach kajdany. Został odsłonięty 3 listopada 1929 roku. We wrześniu 1939 roku został zniszczony przez Niemców. Na początku XXI wieku przystąpiono do jego odbudowy. Monument ponownie został odsłonięty 11 listopada 2002 roku.

Znajdująca się w ścisłym centrum Kielc ulica Wesoła wielokrotnie zmieniała nazwę. Przez wiele lat odgrywała kluczową rolę w komunikacji i transporcie towarów przez miasto. - Historycznie jest to jedna z najciekawszych ulic w Kielcach. Znajdowała się na tzw. zatyłkach i nie łączyła się z ulicą Bodzentyńską, ponieważ na jej północnym końcu były prywatne tereny. Na południu kończyła się natomiast na Krakowskiej Rogatce - mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. - Przy Krakowskiej Rogatce w XIX wieku stała karczma o potocznej nazwie „Wesoła”. Jedna w wielu karczm i zajazdów znajdujących się na rogatkach Kielc, na których pobierano myto, czyli opłatę za wjazd do miasta. I stąd nazwa ulicy: Wesoła. Początkowo przy ulicy Wesołej znajdowały się przede wszystkim stodoły, obory i spichrze. Wraz z budową kolejnych kamienic w centrum Kielc ulica – nosząca w przeszłości nazwy Folwarczna, Poprzeczna, świętego Wojciecha i Zatylnia – zyskiwała na znaczeniu. W istotny sposób ulica Wesoła ukształtowała się około połowy XIX wieku. Została wówczas zmodernizowana i uregulowana co sprawiło, że zyskała na znaczeniu. Zaczęła pełnić rolę ważnego traktu zapewniającego komunikację i transport towarów. Powstały przy niej warsztaty stolarskie i zakłady pogrzebowe. - Na rogu ulic Wesołej i Sienkiewicza, w miejscu, w którym znajduje się obecnie bank, mieścił się Hotel Europejski. Była tam pierwsza sala teatralna, w której po wojnie swoją siedzibę miała filharmonia. Mniej więcej do 1880 roku, gdy przy ulicy Sienkiewicza otwarto teatr Ludwika, obecny Teatr im. Stefana Żeromskiego, było to główne miejsce rozrywki kulturalnej w mieście. Była tam najlepsza restauracja i najlepszy hotel w Kielcach – opowiada Krzysztof Myśliński. Od skrzyżowania z ulicą Sienkiewicza w stronę ulicy Seminaryjskiej, przy ulicy Wesołej były domy mieszkalne, a dalej – przez wiele lat – tereny kościelne, a następnie rządowe. - Kiedy handel przeniósł się z Rynku na Plac Bazarowy, dzisiejszy Plac Wolności, ulica Wesoła stanowiła miejsce postoju dla furmanek. Kielczanie często skarżyli się, że w dni targowe przy ulicy Wesołej było bardzo brudno. W związku z tym około 1934-1935 roku na skwerze Żeromskiego powstała pierwsza publiczna toaleta w Kielcach – mówi Krzysztof Myśliński. - Z najciekawszych, historycznie też architektonicznie, budynków przy ulicy Wesołej należy wspomnieć o kamienicy znanego kieleckiego architekta Franciszka Ksawerego Kowalskiego, rosyjskiej izbie skarbowej oraz o popówce, czyli siedzibie proboszcza prawosławnej cerkwi. Przy ulic Wesołej znajdował się także wybudowany w latach 60-tych XIX wieku dom Gierowskich. Wówczas była to jedna z najbardziej reprezentacyjnych i luksusowych kamienic w Kielcach – dodaje. Z kolei w miejscu, w którym obecnie znajduje się parking u zbiegu ulic Wesołej i Seminaryjskiej, były parterowe domy. Rozebrano je w latach 60-tych minionego wieku. W tym miejscu był także zbudowany w latach 1899-1900 dom świętego Tomasza, który był przeznaczony dla sierot. Po drugiej wojnie światowej w budynku mieścił się dom dziecka. Zburzono go w latach 80-tych ubiegłego stulecia.

Ulica Żelazna jest obecnie jedną z ważniejszych kieleckich ulic. Zanim jednak powstała w tej części miasta były pola uprawne. - Ulicę Żelazną wytyczono dopiero po tym, jak powstała ulica Żytnia. W dwudziestoleciu międzywojennym. Wcześniej, w tym miejscu były pola uprawne. Ulica Żelazna połączyła ulicę Czarnowską, wiodącą do dworca kolejowego, z ulicą Żytnią. Wówczas służyła przede wszystkim do transportu towarów. Ulica Żelazna zyskała na znaczeniu po wybudowaniu nowego dworca kolejowego. Natomiast na jej końcu, w miejscu, w którym znajdował się budynek Polmozbytu, a obecnie jest ulica Gosiewskiego, był dworzec autobusowy. Tym samym ulica Żelazna zaczęła nabierać istotnego znaczenia komunikacyjnego. Nadal była to jednak krótka ulica, która nie miała przedłużenia. Na jaj północnym końcu nie było wówczas ulicy Armii Krajowej, a po stronie południowej nie było ulicy Gosiewskiego – mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Na początku minionego wieku przy ulicy Żytniej wybudowano pierwsze kamienice. Około 1915 lub 1916 roku luksusową willę wybudował przemysłowiec Henryk Bruner, współzałożyciel Kieleckich Zakładów Przemysłowo-Drzewnych „Henryków” oraz huty „Ludwików”. Secesyjna willa była wzorowana na architekturze gmachu banku Towarzystwa Wzajemnego Kredytu mieszczącego się na rogu współczesnych ulic Sienkiewicza i Paderewskiego. W wydzierżawionej od Brunera willi przez pewien czas, w 30. ubiegłego wieku, mieszkał ówczesny wojewoda kielecki Władysław Dziadosz. Henryk Bruner inwestował w nieruchomości. Należały do niego między innymi tereny znajdujące się wzdłuż torów kolejowych przy ulicy Żelaznej. W czasie okupacji majątek Henryka Brunera zajęli Niemcy. Po zakończeniu drugiej wojny światowej willę zajęło wojsko. Znajdował się w niej sąd oraz oddział Informacji Wojskowej, czyli kontrwywiadu. Obecnie willa znajdująca się w podwórzu przy ulicy Żelaznej 35 jest „ukryta” przez wyższe budynki. - W latach 20-tych i 30-tych poprzedniego stulecia ulica Żelazna zaczęła się intensywnie zabudowywać nowoczesnymi jak na tamte czasy kamienicami. Po stronie dworca były natomiast budynki kolejowe – opowiada Krzysztof Myśliński. – Ciekawym fragmentem ulicy Żelaznej było miejsce, w którym wybudowano Hotel „Centralny”. Do drugiej wojny światowej na tym terenie znajdowały się wytwórnia wody gazowanej i skup złomu oraz rozmaite warsztaty. Po wojnie był natomiast skład złomu wojennego. Przez kolejne dziesięciolecia ta część Kielc nie zmieniała się w istotny, znaczący sposób. W latach 70-tych minionego wieku zaplanowano przedłużenie ulicy Żelaznej w obu kierunkach. Koncepcję zrealizowano jednak dopiero po wielu dekadach. Dziś ulica Żelazna, mimo że ma ok. pół kilometra długości, to jeden z głównych traktów komunikacyjnych miasta. Jej przedłużeniem są wiodąca w stronę Krakowa ulica Armii Krajowej oraz ulica Gosiewskiego łącząca ulicę Żelazną z Zagnańską i Łódzką. Znacząco wygląd ulicy Żelaznej zmienił się w 2013 roku, gdy otwarto węzeł „Żelazna” i estakadę nad jej skrzyżowaniem ulic Żytniej, Grunwaldzkiej i Armii Krajowej.

Historia Alei Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kielcach jest dość krótka. Początkowo w tym miejscu była polna droga poza miastem, która oddzielała wschodnią część dolnego Szydłówka od górnego Szydłówka, a więc od przedmieść Kielc.
Obecnie Aleja Tysiąclecia Państwa Polskiego łączy ulice Warszawską i Pocieszka z Aleją Solidarności i ulicą Domaszowską. Ma nieco ponad pół kilometra długości. Zanim jednak powstała ważna miejska arteria, jaką znamy obecnie, w tym miejscu była polna, podmiejska droga.
- Ulica została zaplanowana i wytyczona, a następnie nazwana z okazji, która zawiera się właśnie w jej nazwie: Tysiąclecia Państwa Polskiego. Tą część miasta zaczęto systematycznie zabudowywać w latach 60-tych minionego wieku. Wówczas, a także w kolejnych dekadach, powstały budynki Politechniki Świętokrzyskiej, oddziału Narodowego Banku Polskiego oraz wybudowano kilka szkół średnich – mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. – W Muzeum Historii Kielc zachowały się zdjęcia tej części miasta. Kiedy dziś na nie patrzymy trudno zorientować się, które miejsca w Kielcach są utrwalone na fotografiach. Ta część stolicy regionu świętokrzyskiego znacząco się bowiem zmieniła – dodaje.

Ulica Henryka Sienkiewicza to reprezentacyjna ulica Kielc. Zaczęła się tworzyć pod koniec XVII wieku, ale jej rozwój miał miejsce dopiero w latach 20. XX wieku. W okresie od XVII do XVIII wieku zalążek ulicy nie mającej wówczas utwardzonej nawierzchni przebiegał między zabudowaniami mieszczańskimi i posiadłościami biskupów krakowskich. W 1821 roku geometra przysięgły Królestwa Polskiego Marian Potocki przygotował plan przestrzenny zagospodarowania Kielc. Dwa lata później obecna ulica Sienkiewicza została nazwana imieniem Wielkiego Księcia Konstantego Pawłowicza, dowódcy armii Królestwa Polskiego, najważniejszej osoby w Królestwie Polskim. W latach 1825-1844 na ulicy zaczęto kłaść bruk. Było to niezbędne, ponieważ ulica Konstantego prowadziła do państwowych urzędów. Nadal była to jednak pryncypalna ulica Kielc. Po wybuchu powstania listopadowego ulicę Księcia Konstantego zaczęto umownie nazywać Pocztową - od znajdującego się przy niej budynku poczty. Wówczas zaczęła się stawać reprezentacyjną ulicą Kielc. W 1840 roku powstał przy niej dom ze stajniami, zajazdem i salą teatralną. Znajdowała się przy niej także hipoteka, poczta, a potem także szkoła. Natomiast w 1877 roku przemysłowiec Ludwik Stumpf rozpoczął budowę teatru zwanego potem teatrem Ludwika (obecnie Teatr im. Stefana Żeromskiego). - Ulica Henryka Sienkiewicza powstawała fragmentami. Jej pierwszym odcinkiem był fragment od Gmachu Leonarda, dzisiaj jest tam Kieleckie Centrum Kultury, do obecnej ulicy Hipotecznej. Wówczas w Gmachu Leonarda znajdował się krakowski urząd gubernialny. Impulsem do rozwoju ulicy Sienkiewicza była budowa kilku ważnych budynków. Domu hipoteki i poczty, a następnie kościoła ewangelickiego. I to przez kilkadziesiąt lat była ulica Sienkiewicza. Do obecnej ulicy Małej wiodła natomiast nie ulica, przy której znajdowały się budynki, ale droga, przy której właściwie nie było zabudowań. W 1900 roku wybudowany został hotel Bristol oraz kamienica Kłodawskich znajdująca się powyżej obecnej siedziby teatru. Wówczas obecna ulica Sienkiewicza zaczęła zyskiwać na znaczeniu – mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. - Na początku XX wieku ulica Sienkiewicza sięgnęła rzeki Silnica. Dalej były pola. Ok. 1900 roku powstał most nad Silnicą i ulica zaczęła się zabudowywać. Na skrzyżowaniu z obecną ulicą Paderewskiego powstał także secesyjny budynek banku – dodaje Krzysztof Myśliński. Dalszy rozwój ulica Sienkiewicza zawdzięcza uruchomieniu linii kolejowej Iwanogrodzko-Dąbrowskiej. Zaczęła bowiem pełnić funkcję łączącą Kielce z dworcem kolejowym umożliwiając transport towarów przywiezionych pociągami na plac bazarowy, czyli obecny plac Wolności. - Przed pierwszą wojną światową ulica Sienkiewicza sięgnęła już dworca kolejowego, ale główny szlak komunikacyjny do stacji wiódł wówczas ulicą Czarnowską – dodaje Krzysztof Myśliński. W 1919 roku ulica otrzymała obecną nazwę - Henryka Sienkiewicza. Podczas II wojny światowej niemieccy okupanci nadali jej jednak nazwę Bahnhofstrasse (Kolejową). Ulica Sienkiewicza wróciła na mapę Kielc po drugiej wojnie światowej. W latach 50. XX wieku przy ulicy Sienkiewicza powstał zespół architektoniczny Sienkiewiczowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, a na początku XXI wieku ulica przeszła modernizację stając się deptakiem miasta. Ulica Sienkiewicza ma ok. 1 250 metrów i łączy dworzec kolejowy z placem Moniuszki. Przy reprezentacyjnym deptaku Kielc znajdują się wyróżniające się pod względem architektonicznym budynki kościoła ewangelickiego, hipoteki, teatru im. Stefana Żeromskiego (dawny Hotel „Polski” ufundowany przez rodzinę Stumpfów) oraz hotelu Bristol. Przy miejskim deptaku stoi również pomnik patrona ulicy - laureata Nagrody Nobla Henryka Sienkiewicza.

Plac Wolności w Kielcach miał wiele nazw – Plac Bazarowy, Rynek, Plac Obrońców Stalingradu. - Najstarszymi placami w Kielcach są plac Świętego Wojciecha, Rynek i Plan Najświętszej Maryi Panny. Plac Wolności jest jednak największy. Gdy powstawał miał świadczyć o nowym etapie rozwoju Kielc, rozbudowie nowoczesnego miasta. Rynek stał się bowiem zbyt ciasny, a handel w mieście dynamicznie się rozwijał. Stąd pierwotna nazwa: Plac Bazarowy. Plac powstał pod koniec XIX wieku, około 1870 roku. Od początku był brukowany, ale nie było chodników i jezdni oraz kanalizacji. Pierwszą budowlą, jaka powstała przy nim były bazary. To budynek, w którym obecnie mieści się Muzeum Zabawek i Zabawy. Poza gospodarczą funkcją przy Placu Wolności znajdowały się najbardziej eleganckie kamienice i luksusowe mieszkania. Zwłaszcza w kwartale kamienic pomiędzy ulicami Słowackiego i Śniadeckich – mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. W 1873 roku firma pochodzącego z Chęcin Chaskiela Landuna, na zlecenie trzech tysięcy akcjonariuszy, wybudowała na Placu Wolności hale targowe. Następnie wybrukowano nawierzchnię. W 1879 na placu znajdowało się ponad 30 sklepów i 20 jatek. W 1896 roku plac został oświetlony, wyremontowano wówczas również hale, w których odbywał się handel. Do 1918 roku plac został w całości zabudowany. Był wówczas najdroższą częścią Kielc. Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 roku, nazwę zmieniono na Plac Wolności. W okresie międzywojennym plac dzierżawiony był przez Icka Tenenbauma, który wpłacał rocznie kieleckiemu magistratowi 5 tys. zł. Każdy targ przynosił dzierżawcy ok. 200 zł zysku. Na Placu Wolności organizowano również uroczystości patriotyczne z udziałem Józefa Piłsudskiego. W czasie okupacji niemieckiej nie wolno było używać nazwy Plac Wolności. Plac określano wówczas mianem Rynku (Marktplatz). Po drugiej wojnie światowej, w 1949 roku, nazwę zmieniono na Plac Obrońców Stalingradu. W latach 50. XX wieku plac został przebudowany. Zlikwidowano bazar, a na placu odbywały się miejskie uroczystości. Po 1989 roku przywrócono nazwę Plac Wolności. We wschodniej części placu ustawiono pawilony handlowe. Obecnie na placu znajduje się parking. W planach jest generalny remont Placu Wolności uwzględniający fakt, że układ przestrzenny i ukształtowanie architektoniczne Placu Wolności wraz z wylotami ulic Ewangelickiej, Hipotecznej, Mickiewicza, Słowackiego, Śniadeckich i Głowackiego został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych.

W miejscu, w którym obecnie znajduje się ulica Czarnowska pierwotnie znajdowały się wsie Czarnów Rządowy oraz Czarnów-Osiedle. Później, gdy tereny te zostały włączone do Kielc, w tej części miasta ulokowały się zakłady przemysłowe. - Wieś Czarnów została wyłączona z Niewachlowa i przyłączona do Kielc w 1966 roku. Natomiast ulica Czarnowska wykształciła się wówczas, gdy do Kielc dotarła kolej, a więc pod koniec XIX wieku. Wcześniej była polną drogą wiodącą z Kielc przez bród, a następnie kamienny most na rzece Silnicy, do wsi Czarnów. Wówczas w Kielcach nie było torów i dworców, autobusowego i kolejowego. Pod koniec XIX wieku przy ulicy Czarnowskiej mieściły się przede wszystkim zakłady przemysłowe – mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Na początku XX wieku przy ulicy Czarnowskiej dominowała zabudowa przemysłowa. Funkcjonowała fabryka rektyfikacji spirytusu „Etyl” oraz elektrownia kielecka. Była także wytwórnia wód gazowanych oraz magazyny wojskowe. - Ulica Czarnowska zyskała na znaczeniu komunikacyjnym dopiero w latach 60. minionego wieku. Wówczas wybudowano dworzec autobusowy, kompleks budynków mieszkalnych i pawilon handlowy. Z kolei w 1963 roku otwarto kino „Romantica”. W ten sposób powstała wielkomiejska pierzeja, która kończyła się budynkiem hotelu – dodaje Krzysztof Myśliński. Przy ulicy Czarnowskiej znajduje się jeden z najciekawszych obiektów w Kielcach, a zarazem najbardziej charakterystycznych budynków w Polsce - dworzec autobusowy. Budowę rozpoczęto w 1975 roku, a do użytku dworzec został oddany 20 lipca 1984 roku. Na czterohektarowej działce powstał budynek o powierzchni 1 800 metrów kwadratowych i 3 000 metrów kwadratowych powierzchni użytkowej. Dworzec był przystosowany do obsługi 1 500 autobusów i 24 tysięcy pasażerów na dobę. W 2016 roku miasto Kielce kupiło nieruchomość, a w latach 2018-2020 przeprowadzono generalny remont dworca. Unikalna konstrukcja i wyjątkowe rozwiązanie komunikacyjne zostało zachowane.

Żytnia, Kornstraße, Jana Waligóry i ponownie Żytnia. Nazwa jednej z ważniejszych ulic w centrum Kielc wielokrotnie się zmieniała. Ulica Żytnia powstała w latach 20. XX wieku. Miała wówczas jedną jezdnię. W latach 50. minionego wieku została rozbudowana i stała się dwupasmową arterią miejską. W czasie II wojny światowej nazwę Żytnia zmieniono na niemiecką – Kornstraße. Po wojnie była to natomiast ulica Jana Waligóry. Do nazwy Żytnia powrócono w latach 90. XX wieku. - Kielce w okresie międzywojennym kończyły się na ulicy Żytniej, przy której znajdowało się kilkanaście kamienic z lat 20. i 30. minionego wieku. W latach 60. ulicę Żytnią rozbudowano. Pod linią kolejową Kielce – Kraków wybudowano wiadukt, powstała hala sportowo-widowiskowa oraz osiedle Chęcińskie. A Żytnia zyskała połączenie z nową wówczas ulicą Grunwaldzką. Jednocześnie ulica Żytnia stała się ważnym węzłem komunikacyjnym. Można powiedzieć miejskim dworcem, tzw. czerwonych autobusów – mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Po raz kolejny ulica Żytnia zmieniła się w latach 2011-2013. Wówczas wybudowany został Węzeł Żytnia, który tworzy 350-metrowy wiadukt będący elementem bardzo ruchliwego skrzyżowania ulic Żytniej, Żelaznej i Armii Krajowej.

Ulica Krakowska w Kielcach to jedna z najważniejszych i najdłuższych arterii w mieście. Jej początki sięgają średniowiecza i związane są z tzw. Krakowską Rogatką – punktem poboru opłat na drodze z Kielc w kierunku Krakowa. - Pierwsze udokumentowane wzmianki o ulicy Krakowskiej pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku. Wówczas została oznaczona na pierwszych, w miarę dokładnych mapach - mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Nazwa ulicy Krakowskiej pochodzi od punktu poboru opłat za wjazd do Kielc, który był zlokalizowany w okolicy obecnego skrzyżowania ulic Krakowskiej, Jana Pawła II, Miodowicza i Ściegiennego. Punkt funkcjonował do 1931 roku, wówczas zlikwidowano opłaty rogatkowe. Współcześnie nazwą Rogatki Krakowskiej określa się teren między zbiegiem ulic Jana Pawła II, Ogrodowej i Seminaryjskiej oraz Krakowskiej, Miodowicza i budynkiem Wojewódzkiego Domu Kultury przy ulicy Ściegiennego. - Do początku XX wieku nie była to ulica tylko szosa, ponieważ znajdowała się poza granicami miasta. Wówczas to było przedmieście Kielc, przy którym znajdowały się kamieniołomy i tereny przemysłowe. W latach 30-tych minionego wieku ulicę Krakowską zaczęto pokrywać asfaltem. Wcześniej była to bita droga, wykorzystywano do tego celu wapienny tłuczeń. Do początku lat 60-tych znajdowały się przy niej przede wszystkim parterowe, drewniane domy – dodaje Krzysztof Myśliński. Obecnie ulica Krakowska ma ok. 8 km długości. Łączy centrum Kielc z Białogonem i Słowikiem. Przez wiele lat była ważnym szlakiem tranzytowym przez miasto – miejskim odcinkiem drogi krajowej nr 7. Do lat 60-tych minionego wieku była także ważną drogą wiodącą do kamieniołomu na Kadzielni. W XX wieku ulica Krakowska została rozbudowana, powstały przy niej domy, a następnie bloki, między innymi osiedle Podkarczówka, a także kryta pływalnia. Wybudowano także wiadukt nad linią kolejową Kielce - Kraków.

Pakosz to południowa część Kielc znajdująca się pomiędzy Kadzielnią a Pasmem Posłowickim i Pasmem Dymińskim. To także krótka ulica wiodąca od ulicy Marmurowej do ulicy Biesak. Pakosz został włączony administracyjnie do Kielc na początku minionego wieku. Obecnie zabudowę tej części stolicy województwa świętokrzyskiego tworzy głównie ciasna zabudowa domów jednorodzinnych. - Pakosz to południowe przedmieścia Kielc położone za Kadzielnią, dawnymi terenami przemysłowymi - mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków. - Pakosz wspomniany został po raz pierwszy w 1664 roku. Wówczas w księgach chrzcielnych kieleckiej katedry zapisano imię i nazwisko Jakub Pakosz. Kolejny raz nazwa Pakosz pojawia się w XIX wieku przy zapisie właściciela młyna. Pakosz rozwinął się bowiem za sprawą niewielkiej rzeki Silnica, nad którą powstało ówczesne zaplecze gospodarcze Kielc. W tej części miasta znajdowało się wiele młynów i kuźni - opowiada. Z Pakoszem, przez który przepływa rzeka Silnica, sąsiaduje Kadzielnia, gdzie od XVIII wieku wydobywano skały wapienne. Eksploatacja kamienia trwała do 1962 roku. Wówczas utworzono rezerwat przyrody Kadzielnia. W 1971 roku otwarto natomiast amfiteatr. Na Pakoszu znajduje się budynek dawnego kina Skałka, które funkcjonowało od lat 50-tych do końca lat 70-tych minionego wieku. - To ostatni zachowany budynek po tzw. wapiennikach na Kadzielni - dodaje Krzysztof Myśliński. I dodaje, że na Pakoszu można dostrzec jeszcze pozostałości pierwszej w Kielcach oczyszczalni ścieków oraz zabudowania po koszarach 2 Pułku Artylerii Lekkiej Legionów. Z Pakoszem graniczy Stadion Leśny, którego teren wyznaczają ulice Marmurowa, Szczepaniaka, Kusocińskiego i Okrężna oraz aleja Na Stadion, a także tereny leżące na zachód od ulicy Kusocińskiego, na których znajdowała się między innymi jednostka wojskowa (Brygada Łączności Ziemi Kieleckiej), a teraz część tych terenów wykorzystuje policja. Obecnie, w północnej części, znajdują się cmentarz żydowski oraz Stadion lekkoatletyczny i Hala Legionów, a w południowej części Park Baranowski, na terenie którego był basen leśny. W czasie II wojny światowej Stadion Leśny był miejscem masowych egzekucji kielczan, między innymi Wojciecha Szczepaniaka - członka Szarych Szeregów, żołnierza Armii Krajowej. Wcześniej, na przełomie lat 20-tych i 30-tych XX wieku, w tej części Kielc powstał kompleks sportowo-rekreacyjny składający się z boisk, skoczni narciarskiej, toru saneczkowego, basenu, kortu tenisowego i toru do wyścigów konnych.

Skwer im. Stefana Żeromskiego w Kielcach to wyjątkowe miejsce na mapie Kielc. Na niewielkiej przestrzeni w ciągu minionych dwóch wieków zaszły bardzo duże zmiany. Zarówno architektoniczne, jak i funkcjonalne, a nawet ideowe.
Kanonie, cerkiew, pomnik wdzięczności Armii Czerwonej, a obecnie monument upamiętniający żołnierzy Armii Krajowej - tak przez dziesięciolecia zmieniał się skwer im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. - Pierwotnie ten teren był własnością dwóch kieleckich kanoników. Tuż po tuż po powstaniu styczniowym został zarekwirowany przez władze rosyjskie - mówi Krzysztof Myśliński, Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Cerkiew
W latach 1867-1870 Rosjanie wznieśli prawosławną świątynię – Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego. Budynek wybudowano na należącym do kościoła katolickiego dawnym placu kanoników krakowskich. Tuż obok barokowej katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W związku z budową cerkwi wyburzono bramę krakowską przebiegającą nad dzisiejszą ulicą Jana Pawła II. Cerkiew miała górować nad miastem i dlatego z wież Pałacu Biskupów Krakowskich usunięto wysokie hełmy. Zdemontowano także pałacowe portale, które zostały przeniesione do budowanej świątyni. Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego zaprojektował architekt Franciszek Ksawery Kowalski. Wybudowana na planie krzyża greckiego świątynia miała pięć kopuł. Mogła pomieścić ok. pół tysiąca wiernych. Cerkiew została wyświęcona 21 maja 1870 roku, a w 1885 roku świątynię wyniesiono do godności soboru. Podczas I wojny światowej świątynia w znacznym stopniu uległa zniszczeniu. Po wojnie, w latach 1920-1924, budynek był wykorzystywany jako rzymskokatolicki kościół garnizonowy. Po jego przeniesieniu do budynku byłej cerkwi prawosławnej pod wezwaniem św. Mikołaja (przy ulicy Chęcińskiej) sobór na obecnym Skwerze im. Stefana Żeromskiego ulegał dalszej dewastacji. Pod koniec lat 20-tych XX wieku zdecydowano o jego rozbiórce. Ostatecznie cerkiew pomiędzy obecnymi ulicami Wesołą i Jana Pawła II wyburzono w 1933 roku w ramach akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych. - Okrągły plac, rosnące wokół niego kasztanowce doskonale dokumentują miejsce, w którym stała cerkiew - wskazuje Krzysztof Myśliński.

Pisarz i jego skwer
Jakie związki ze skwerem miał Stefan Żeromski? Pisarz mieszkał na stancji przy obecnym Placu Wolności. W drodze do gimnazjum mijał więc świątynię, która znajdowała się w sąsiedztwie Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach mieszczącego się w latach 1873-1915 w budynku przy ul. Jana Pawła II 5. Stefan Żeromski wspomina o cerkwi w utworze „Wybieg instynktu” z 1920 roku: „Działo się, - oczywiście, - w starem mieście Kielcach, za czasów moskiewskiego w niem rozbijania się i panoszenia. Byliśmy, - ósma klasa gimnazyalna, - pilnowani i strzeżeni, jak gromadka dziatek, którą należy trzymać nie byle jak w ryzach, żeby sobie snać jakiego kuku nie zadała. Po godzinie ósmej wieczorem nie wolno nam było pod żadnym pozorem wychodzić z domu i „znajdować się na ulicy”. Wyjątek stanowiły eskapady nocne ze starym nauczycielem matematyki i fizyki, Gracyanem Czarneckim, „na gwiazdy”, gdy, wyniósłszy na wzgórek obok cerkwi moskiewskiej jego własne lunety i przyrządy, zapalaliśmy się do astronomii.(...)”.

Pomniki
Po II wojnie światowej w miejscu Cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego wzniesiono pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej. Obelisk odsłonięto 15 lipca 1945 roku. Dedykowany „bratniej” armii pomnik, decyzją z 1990 roku, miał zostać przeniesiony teren cmentarza żołnierzy Armii Czerwonej. W czasie demontażu uległ jednak poważnemu uszkodzeniu i ostatecznie został rozebrany. 20 sierpnia 2005 roku na skwerze im. Stefana Żeromskiego odsłonięto wysoki na sześć metrów pomnik Armii Krajowej autorstwa profesora Wincentego Kućmy. Wykonany z patynowanego brązu monument ma kształt łuku wyciętego w środku zarysem jodły (kryptonim „Jodła” nosił kielecki okręg, a w czasie akcji Burza...