ویژه برنامه‌ی #ریشه_های_شکست مهم‌ترین اپیزود #پادکست_میدان_فردوسی است که در آستانه‌ی پایان این پادکست منتشر می‌شود. ریشه‌های شکست، چکیده‌ای از تمام آن چیزی‌ست که در این «چهار سال» در قالب «هشتاد و پنج ساعت» گفتار پژوهشی گفته‌ایم. حتی اگر هیچ‌کدام از اپیزودهای ما را گوش نکرده‌اید، این اپیزود اهمیت شاهنامه را همراه با جزئیاتی تماماً کاربردی و معاصر برای ایران امروز بیان می‌دارد و به بررسی عوامل شکست ما می‌پردازد؛ عواملی که از زمان آغاز #ساسانیان وارد فرهنگ ملّی ما شد و در دوره‌ی اسلامی به اوج خود رسید و در نتیجه، شکست‌های پیاپی ما را تا امروز رقم زد.

قسمت دوم از فصل سوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد . کتاب‌‌های مورد استفاده در این قسمت: ۱- افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی - پروانه پورشریعتی ۲- شاهنامه و پایان ساسانیان - زاگرس زند ۳- مرگ یزدگرد - بهرام بیضایی ۴- از پاژ تا دروازه‌ی رزان - محمدجعفر یاحقی ۵- پنج گفتار در زمان و زندگانی فردوسی - مهدی سیدی . 💢 به اطلاع مخاطبین محترم می‌رسانیم: با توجه به اینکه در چهار سال گذشته، هشتاد ساعت مطلب پژوهشی را خدمت شما همراهان فرهیخته ارائه کرده‌ایم، در این فصل برخلاف فصل‌های پیشین به صورت تخصصی بر یک کتاب تمرکز نخواهیم کرد و به جای آن، از چندین کتاب صحبت خواهیم کرد و مهم‌ترین مطالبِ تعدادی از کتاب‌ها را تشریح می‌کنیم. جزئیات روش کارِ ما در فصل سوم به تفصیل در اپیزود تشریح شده است.

قسمت اول از فصل سوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌‌های مورد استفاده در این قسمت : ۱- فردوسی نامه اثر ملک الشعرای بهار ۲- فردوسی و شاهنامه او اثر حسن تقی زاده ۳- فردوسی و شعر او اثر مجتبی مینوی ۴- سرچشمه‌های فردوسی شناسی اثر محمدامین ریاحی ۵- ز آواز و بانگ نای اثر نیما تجبر . ⏱️مدت زمان اپیزود: ۹۰ دقیقه . 💢 به اطلاع مخاطبین محترم می‌رسانیم: با توجه به اینکه در چهار سال گذشته، هشتاد ساعت مطلب پژوهشی را خدمت شما همراهان فرهیخته ارائه کرده‌ایم، در این فصل برخلاف فصل‌های پیشین به صورت تخصصی بر یک کتاب تمرکز نخواهیم کرد و به جای آن، از چندین کتاب صحبت خواهیم کرد و مهم‌ترین مطالبِ تعدادی از کتاب‌ها را تشریح می‌کنیم. جزئیات روش کارِ ما در فصل سوم به تفصیل در اپیزود تشریح شده است.

. قسمت بیست و یکم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: فکر سیاسی در شاهنامه فردوسی اثر وحید بهرامی . در این ایپزود فصل سوم و چهارم کتاب به صورت کامل تشریح شده است. در فصل سوم با عنوان <سامان سیاسی در شاهنامه فردوسی> موارد ذیل را بررسی خواهیم کرد: ۱- تکنیک‌های آیین شهریاری ۲- تکینک‌های آیین پهلوانی ۳- تکنیک‌های آیین دستور ۴- تکنیک‌های آیین موبدان ۵- تکنیک‌های آیین دبیران ۶- گنجور (حسابدار و امانتدار) و در فصل چهارم با عنوان <محدودیت‌های قدرت سیاسی در شاهنامه فردوسی> نیز موارد ذیل را بررسی خواهیم کرد: ۱- نیروی الهی عامل محدودکننده قدرت ۲- طبقات اجتماعی عامل محدودکننده قدرت ۳- هنجارها عامل محدودکننده قدرت سیاسی ۴- مردم عامل محدودکننده قدرت سیاسی

. قسمت بیستم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: فکر سیاسی در شاهنامه فردوسی اثر وحید بهرامی . در این ایپزود فصل اول و دوم کتاب به صورت کامل تشریح شده است. در فصل اول با عنوان <مشروعیت سیاسی در شاهنامه فردوسی> موارد ذیل را بررسی خواهیم کرد: ۱- فرمانروایی الهی ۲- فرمانروایی فرودستی طبیعی ۳- فرمانروایی کمال‌خواهانه ۴- فرمانروایی مبتنی بر رضایت و در فصل دوم با عنوان <غایت امر سیاست در شاهنامه فردوسی> نیز موارد ذیل را بررسی خواهیم کرد: ۱- امنیت به مثابه غایت امر سیاست ۲- فضیلت به مثابه غایت امر سیاست ۳- رفاه و حداکثر شادی شهروندان به عنوان غایت امر سیاست ۴- مردم‌داری به مثابه غایت امر سیاست ۵- عدالت و شایسته‌سالاری (اشه) به مثابه غایت امر سیاست

. قسمت نوزدهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: ارمغان مور اثر شاهرخ مسکوب . در این ایپزود تمامی پنج فصل کتاب را بررسی کرده‌ایم و خواهیم گفت: ۱- جمشید به دلیل عصیان‌گری علیه خداوند، اولین انسان در شاهنامه است. ۲- عروج کیخسرو ور شاهنامه به این دلیل است که طبق اوستا کیخسرو زنده‌ی جاوید است و در پایان تاریخ باید همراه با سوشیانت فرزند رهایی‌بخش زرتشت دوباره به هستی بازگردد. و تاکید او برای پادشاهی لهراسپ هم به این دلیل است که کیخسرو می‌داند این خاندان در زمان گشتاسپ یاور زرتشت خواهد شد تا سوشیانت متولد شود. ۳- تاریخ حماسی در شاهنامه با پادشاهی فریدون آغاز می‌شود؛ چراکه او با تقسیم جغرافیا و تشکیل رسمیِ کشور ایران و سایر کشورها، بانیِ جنگ‌های بعدی شد. ۴- با تشریح کامل اسطوره‌ی آفرینش از منظر ایرانیان، مشخص می‌شود که این اسطوره یکی از انسانی‌ترین اعتقادات تاریخ بشر است. ۵- با مقایسه‌ی شاهنامه و تاریخ طبری مشخص می‌شود که فردوسی دیدگاهی کاملا غیر مذهبی و اساساً سیاسی به تاریخ بشر داشته است. ۶- در اندیشه‌ی ایرانشهری، بین اشه و داد یک پیوند ذاتی وجود دارد. اهورامزدا با اشه (آیین راستی) از نظم گیتی پاسداری می‌کند و پادشاه هم با داد از ایرانشهر پاسداری می‌کند. ایجاد اختلال در داد، باعث آشفتگی در کل نظام هستی (اشه) می‌شود. ۷- مفهوم اشه در زمان ساسانیان تحریف شد و باعث ایجاد نظام طبقاتی در جامعه شد.

. قسمت هجدهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: با نگاه فردوسی اثر باقر پرهام . گزیده‌ای از مطالب تشریح شده در این اپیزود: ۱- ابیات مربوط به مدح پیامبر اسلام و شخصیت‌های اسلامی که در مقدمه آمده‌اند، الحاقی هستند و سروده‌ی فردوسی نیستند. ۲- شاهنامه قابل مقایسه با کتاب شهریار اثر نیکولو ماکیاولی می‌باشد و نگاهی واقع‌گرایانه به سیاست دارد. رستم نیز نگاهی واقع‌گرایانه به سیاست دارد و این نگاه کاملاً در تضاد با نگاه اخلاق‌گرایانه‌ی سیاوش به سیاست است. شاهنامه به ما می‌گوید که آنچه اولویت دارد، صرفا ایران است و منافع ملّی ایران. به همین دلیل نیز آنکه جهان‌پهلوان ایران است، رستم است و نه سیاوش. رستم برای حفظ ایران، بارها حیله می‌کند و این دقیقا منطبق با آرای ماکیاولی است. ۳- لزوم جدایی دین از سیاست، اول از همه در اندیشه‌ی ایرانشهری بیان شده است و شاهنامه، نماد این اندیشه است. ۴- سهروردی از مهمترین عاملان تحریف شاهنامه به سوی خوانش‌های عرفانی است. ۵- فردوسی صرفا یک معنویت‌گرا بوده و به هیچ مذهب خاصی باور نداشته است. حتی نگاه او به پس از مرگ‌ نیز منطبق با نگاه مذهبی نیست و فقط می‌توان گفت که او به جاودانگی روح باور داشته است. ۶- برخورد فردوسی با مقوله‌ی مرگ در ابتدا بسیار ساده است ولی به تدریج دچار چالش‌های جدی می‌شود.

قسمت هفدهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: تراژدی قدرت در شاهنامه اثر مصطفی رحیمی . در این اپیزود مقوله‌ی قدرت از منظر فلسفه‌ی سیاسی بررسی می‌شود و همچنین خواهیم گفت: ۱- داستان رستم و اسفندیار نقد حکومت‌های مذهبی و شریعت‌گرا می‌باشد که در برابر آن باید از امر آزادی پاسداری کرد. همانطور که رستم نیز با مقاومت در برابر دست به بند دادن، از امر عمومی آزادیِ تمام ایرانیان پاسداری می‌کند. ۲- داستان رستم و سهراب نقد اندیشه‌ها و حکومت‌های ایدئولوژیک است. از منظر نویسنده، سهراب قابل مقایسه است با شخصیت‌هایی چون هیتلر، استالین و مارکس که اگرچه که مذهبی نیستند، اما با اندیشه‌های انقلابی و وعده‌ی ایجاد بهشت روی زمین، دوزخ را ارمغان می‌آورند؛ همانگونه که سهراب نیز با اندیشه‌ی ایجاد صلح جهانی، باعث جنگ‌‌افروزی شد و ایران را تا مرز سقوط پیش برد. در این داستان نیز رستم نماد لزوم مقابله‌ی ایرانیان در برابر اندیشه‌های ایدئولوژیک است. از نظر نویسنده، شاهنامه تمام تاریخ بشر را آسیب‌شناسی کرده است.

. قسمت شانزدهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: فردوسی و شاهنامه اثر منوچهر مرتضوی . در این اپیزود، نقش روشنفکریِ قرن بیستم در تثبیت ایران‌ستیزی را بررسی کرده‌ایم. از نظر جناب استاد مرتضوی، نقش جریانِ روشنفکری در قرن بیستم، حتی از حمله‌ی اعراب و حمله‌ی مغول هم برای ایران بحران‌سازتر بوده است و سهم بیشتری در نابودی تمدنِ ایران داشته‌‌اند. همچنین بررسی شده است: ۱- فرّ به معنای امید برای حیات ایران و دفاع از آرمانِ ایران. ۲- ارتباط سهروردی و شاهنامه. ۳- تفسیر جناب استاد مرتضوی از داستان رستم و سهراب ۴- تفسیرِ تاریخیِ داستان فریدون و ضحاک در نسبت با نبرد قوم ماد با قوم آشور

. قسمت پانزدهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: فردوسی اثر محمدامین ریاحی . در این اپیزود، تاریخ نبرد ایرانیان برای حفظ ایرانِ فرهنگی از زمان حمله‌ی اعراب تا حمله‌ی مغولان بررسی می‌شود. در این قسمت، علاوه بر تشریح کامل نقش ویژه‌ی فردوسی، همچنین موارد ذیل بررسی می‌شود: ۱- تاریخ مبارزاتی ایرانیان ازجمله ابومسلم خراسانی ، بابک خرم دین و یعقوب لیث صفاری و بسیاری دیگر بررسی می‌شود و بخش قابل‌توجهی از حقایق کشتار و جنایات اعراب در ایران بیان می‌شود. ۲- تاریخ مبارزاتیِ فرهیختگان ِایران‌دوست مانند منصور بن نوح ، نصر بن احمد ، ابوالفضل بلعمی ، ابوعلی بلعمی ، رودکی ،فضل‌ بن‌ احمد اسفراینی و بسیاری دیگر بررسی می‌شود. ۳- تحلیل تاریخیِ شاهنامه که توسط جناب استاد محمدامین ریاحی انجام شده است تشریح می‌شود.

قسمت چهاردهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: سرو سایه‌فکن اثر محمدعلی اسلامی ندوشن . در این اپیزود، خواهیم گفت: ۱- تساهل و صلح‌طلبیِ موجود در عرفانِ اسلامی، ریشه در اندیشه‌های ایرانشهریِ پیش از اسلام دارد و برآمده از خودِ اسلام نیست. ۲- زندگی حافظ با فردوسی تشابه بسیاری دارد و اندیشه‌های حافظ نیز به گونه‌ای‌ست که می‌توان گفت حافظ، فردوسیِ دیگر است. ۳- جنگ‌ ایران و توران با جنگ یونان و تروآ در ایلیاد شباهت دارد. ۴- پایان جنگ‌های شاهنامه مانند پایان جنگ‌های ایلیاد، برنده‌ی نهایی ندارد و همه به گونه‌ای دچار شکست شده‌اند. ۵- داستان زال و رودابه بهترین داستان عاشقانه‌ی تاریخ ادبیات فارسی است و حتی از <لیلی و مجنون> و دیگر داستان‌های عاشقانه‌ی نظامی هم گیرایی بیشتری دارد.

. ویژه‌برنامه‌ی نوروز هزار و چهارصد و دو منتشر شد. این اپیزود، چهارمین تقدیمی ما به جنبش زن زندگی آزادی می‌باشد: ۱- اولین تقدیمی: اپیزود <شب هزار و یکم> اثر بهرام بیضایی ۲- دومین تقدیمی: اپیزود <پهلوان‌بانو> اثر سجاد آیدنلو ۳- سومین تقدیمی: اپیزود <زن‌ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی> . کتاب‌ مورد استفاده در اپیزود: زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه اثر محمدعلی اسلامی ندوشن مقاله : ۱- بهرام چوبینه در این مقاله شخصیت بهرام چوبینه به عنوان بزرگترین پهلوانی که علیه سلسله‌ی ساسانیان قیام کرد مورد بررسی قرار می‌گیرد. بهرام چوبینه، بزرگترین پهلوان بخش تاریخی شاهنامه است که بعد از رستم، آیین پهلوانی را دوباره زنده می‌کند و با قیام خود، شاه را به زیر می‌کشد. این اپیزود تقدیم شده است به مردانی که در جنبش <زن زندگی آزادی> پهلوانی کردند.

قسمت دهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در اپیزود: زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه اثر محمدعلی اسلامی ندوشن مقاله : ۱- خیام و شاهنامه در این مقاله اثبات می‌شود آنچه که به عنوان <اندیشه‌های خیامی> شناخته می‌شود و همچنین فضای روشنفکری تاریخ معاصر ایران را تحت تاثیر خود قرار داده، کاملاً ریشه در شاهنامه‌ی فردوسی دارد. درواقع اگر از شاهنامه، ابیات مشابه با رباعیات خیام را بیرون بکشیم، کتابی حاصل خواهد شد با حجمی چندین برابر رباعیات خیام. همچنین اثبات خواهد شد که ریشه‌ی این اندیشه‌ها در شاهنامه‌ی فردوسی نیز به آیین زروان بازمی‌گردد و از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگ ملی ایران است. پ.ن: آیین زروان، شاخه‌ای منشعب‌شده از آیین زرتشت است.

قسمت نهم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در اپیزود: سی و دو مقاله در نقد و تصحیح متون ادبی اثر محمود امیدسالار مقاله : ۱- فردوسی و هومر در این مقاله اثبات می‌شود که نه‌تنها شاهنامه‌ تحت تاثیر ایلیاد و ادیسه نیست، بلکه زیربنای داستانی ایلیاد، برگرفته از حماسه‌های مشرق‌زمین و بخشی از مهابهاراتا می‌باشد. در این مقاله، نظریات جناب استاد امیدسالار پیرامون <برخورد استعماری غرب با شاهنامه> مورد بررسی قرار می‌گیرد و بیان می‌شود که مقایسه‌ی حماسه‌های ملی برای یافتن اثرپذیری ِهریک از یکدیگر، از اساس غلط می‌باشد و اگر مستشرقین به دنبال مقایسه‌ی شاهنامه با حماسه‌های غربی بوده‌اند، هدفی جز اثبات برتری تمدن غرب نسبت به تمدن شرق نداشته‌اند؛ هدفی که نه‌تنها حاصل نشد، بلکه به نتیجه‌ای معکوس هم رسید.

قسمت هشتم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این اپیزود: جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی اثر محمود امیدسالار مقاله : ۱- راز رویین‌تنی اسفندیار در این مقاله، جناب استاد امیدسالار ضمن ارائه‌ی تفسیری نوین از هفت‌ خوان اسفندیار اثبات می‌کنند که رویین‌تنی اسفندیار در هفت‌ خوان اسفندیار اتفاق می‌افتد و برای پاسخ به چگونگی رویین‌تن شدن او، نباید به سراغ منابع خارج از شاهنامه رفت. بر اساس این نظریه، فتح رویین‌دژ در انتهای هفت‌خوان، نماد رویین‌‌تن شدن اسفندیار است.

قسمت هفتم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد. . کتاب‌ مورد استفاده در این قسمت : درباره شاهنامه (برگزیده مقاله‌های نشر دانش) اثر ابوالفضل خطیبی مقاله : ۱- داستان بهرام‌گور و آزاده در این مقاله، جامع‌ترین تفسیر از داستان بهرام‌گور و آزاده به قلم شادروان ابوالفضل خطیبی خدمت شما همراهان گرامی ارائه می‌شود. همچنین، تمام آثاری که به این داستان پرداخته‌اند نیز بررسی می‌شوند؛ ازجمله داستان بهرام‌گور و آزاده در هفت‌پیکر  اثر نظامی و هشت‌بهشت اثر امیرخسرو دهلوی این اپیزود یادبودی از طرف مجموعه‌ی میدان فردوسی برای پاسداشت یک عمر مجاهدت علمی جناب استاد ابوالفضل خطیبی می‌باشد. یاد و نام‌ ایشان بر تارک فرهنگ ملی ایران جادوان باد.

در این قسمت با ریشه‌یابی زن‌ستیزی در کلیت ادبیات دوره‌ی اسلامی و آرای بزرگانی چون مولانا، سعدی، خاقانی، انوری و غیره نشان خواهیم داد که این مقوله‌ی شوم از بطن فرهنگ دوره‌ی اسلامی در ایران ترویج و تثبیت شد. منابع اصلی اپیزود: ۱- ریشه‌های زن‌ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی اثر مریم حسینی. ۲- زن و شعر اثر زینب یزدانی. این اپیزود با افتخار تقدیم می‌شود به جنبش زن، زندگی، آزادی.

قسمت پنجم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد . کتاب‌ مورد استفاده در این قسمت : در حضرت سیمرغ اثر سجاد آیدنلو مقاله : <پهلوان بانو> این قسمت محدود به شاهنامه نمی‌باشد و در سیر اپیزود تمام زنان پهلوان در آثار اساطیری و حماسی ایران معرفی شده‌اند. لازم به ذکر است که این اپیزود، بعد از ویژه‌برنامه‌ی <شب هزار و یکم> اثر بهرام بیضایی دومین تقدیمی پادکست میدان فردوسی به جنبش زن زندگی آزادی می‌باشد.

قسمت چهارم از فصل دوم پادکست میدان فردوسی منتشر شد.

.

کتاب‌ مورد استفاده در این قسمت :

نارسیده ترنج اثر سجاد آیدنلو

مقالات :

۱- بن‌مایه اساطیری <روییدن گیاه از انسان> و بازتاب آن در شاهنامه

۲- خویشکاری مشترک <نی> در بندهشن و مقدمه مثنوی معنوی

۳- چند نکته، سند و آگاهی تازه درباره‌ی جام جمشید و جام کیخسرو