In de vierde en laatste aflevering van onze podcastserie ‘Dialoog’ zullen drie verschillende sprekers ditmaal met elkaar in dialoog treden en dieper ingaan op de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië en de complexe doorwerking daarvan in de maatschappij en hun levens.Onze eerste spreker is de sociologe dr. Aya Ezawa, verbonden aan de Universiteit Leiden. De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog heeft voor haar een extra persoonlijke dimensie, aangezien zij van zowel Duitse als Japanse afkomst is. Haar onderzoek naar Japans-Indische nakomelingen bracht haar in contact met de Stichting Dialoog NJI.De tweede deelnemer aan de dialoog is Kevin de Wacht. Hij is programma manager bij de UN Global Compact Netherlands, waar hij zich ontfermt over mensenrechten binnen het bedrijfsleven. Hiernaast was hij voorzitter van de Indonesia-Nederland Youth Society en nam hij deel aan een professionele leergroep van het Indisch Herinneringscentrum in Den Haag. Zijn vader is Nederlands en zijn moeder is Indonesisch, wat De Wacht een kind van beide culturen maakt.Last – but not least – is de Indonesische journaliste Feba Sukmana, afkomstig uit Jakarta. Zij studeerde Dutch Studies in Leiden en specialiseerde zich tijdens haar studie in Indische letteren en postkoloniale literatuur. Samen met historica Lara Nuberg is zij nu bezig met het samenstellen van een brievenbundel van Kartini – een Indonesische feministe van het eerste uur.Gedrieën spreken zij over het huidige discours in de Nederlandse geschiedschrijving en maatschappij omtrent het koloniale verleden in Azië, hoe zij dit ervaren in Nederland en hoe wij als samenleving dit gezamenlijk naar een hoger niveau kunnen tillen.

In de derde aflevering van de podcast staat intergenerationeel trauma centraal. Hoe werden de trauma's van de Tweede Wereldoorlog doorgegeven aan het nageslacht?

Allereerst vertelt André Schram over het oorlogsverleden van zijn vader Johan. Schrams vader is op 17-jarige leeftijd bij de Koninklijke Marine gegaan en belandde in 1939 in Nederlands-Indië. Door het uitbreken van de oorlog in Europa in 1940 kon hij niet meer terug. Na de Slag in de Javazee in 1942 kregen de overgebleven schepen het bevel om naar geallieerd gebied te vluchten. Het schip van Schrams vader werd door de Japanners onderschept en zijn vader belandde in een werkkamp op de werf van Nagasaki. Daar heeft hij zware ontberingen moeten trotseren, maar overleefde het gelukkig en keerde terug naar Nederland. Deze ervaringen torste Schrams vader met zich mee. Hij zweeg veelal over zijn oorlogsverleden. Het deed Schram pijn dat hij zijn vader niet kon helpen met zijn trauma. Op aanraden van Schrams echtgenote, ging hij na zijn vaders overlijden naar Nagasaki. Schram vond het bevreemdend om daar te zijn, maar voelde zich gelukkig om de plek van zijn vaders kamp te zien. Echter, er stond slechts een school zonder enkele vorm van gedenkteken. Dat moest anders. Schram klom in de pen en schreef de burgemeester van Nagasaki. Hij kreeg bijval van de familie Ihara. De Ihara's zorgden ervoor dat er een gedenkteken werd opgericht. Schram vertelt vervolgens hoe zijn persoonlijke omgeving, de betrokken Japanners en dit gedenkteken hem hebben beïnvloed en over zijn pad naar heling.

Voorts spreekt klinisch psycholoog en psychotherapeut bij ARQ Centrum'45 Inez Schelfhout over haar expertise met betrekking tot intergenerationeel trauma. Zij vertelt over het zwijgen van de 1ste generatie en de doorwerking en ontwikkelingen daarvan bij de 2e en 3e generaties. Schelfhout legt uit hoe dit trauma tot zijn werking kwam en waar dit uit voort kwam. Zelf is zij 3e generatie Indisch en kan uit haar eigen familieleven levendige anekdotes over dit intergenerationele trauma en de verschillen tussen de generaties voor de geest halen. Zo sprak haar grootvader bijvoorbeeld heel anders over zijn oorlogsverleden in Nederlands-Indië tegen de familie dan in meer afstandelijke interviews met derden.

Tenslotte praat historica Lara Nuberg, ook 3e generatie oorlogsslachtoffer, over het verdriet binnen haar familie en hoe deze trauma-overdracht haar levenskeuzes en levenswandel heeft bepaald.

In de tweede aflevering van de podcast zal het thema verzoening worden uitgediept. Hoe kun je oude vijanden nader tot elkaar laten komen? En is verzoening überhaupt mogelijk?

De 94-jarige Nora Valk is geboren in Tjimahi, nabij Bandoeng op Java. Zij had een Indische vader, die officier vliegenier was bij de luchtmacht van het KNIL, en een Engelse moeder. Mevrouw Valk en haar moeder kwamen in een Japans interneringskamp op Java terecht, waar haar moeder vlak voor het einde van de oorlog aan uitputting en ziekte overleed. Na de Japanse overgave kwam mevrouw Valk middenin de Bersiap in Soerabaja terecht. Een vriendin van haar werd tijdens de Bersiap vermoord. Mevrouw valk overleefde de Bersiap en werd herenigd met haar vader in Singapore. Ze konden niet over hun moeder en echtgenote praten, het verdriet was te groot. Na haar ervaringen in het kamp, haatte mevrouw Valk de Japanners tot het diepst van haar ziel. In 1976 keerde mevrouw Valk voor het eerst terug naar Indonesië. Zij bezocht het graf van haar moeder en het oude Japanse interneringskamp. Na haar pensionering verbleef zij voor lange tijd in Semarang. In 1996 woonde zij op kerstavond de kerstdienst bij in de kerk. De Japanse dominee Kimura leidde de dienst. Ze raakte aan de praat en mevrouw Valk begon te trillen. Er barstte iets in haar los. 'Wist hij wel dat het de schuld van de Japanners was dat mijn moeder dood was?'. Dominee Kimura boog heel diep en vroeg haar om een interview. Twee jaar lang hebben zij met elkaar gesproken. Dit was haar verlossing. Zo begon haar helingsproces.

Hierna komt dr. Onno Sinke, als wetenschapper verbonden aan het NIMH in Den Haag, aan het woord. Hij is gespecialiseerd in de psychosociale gevolgen van oorlog en extreem geweld. Hij legt de verschillen tussen het begrip 'bersiap' in Nederland en Indonesië uit en vertelt over het Indonesisch nationalisme.

Tenslotte vertelt Maarten Hidskes, auteur van het boek 'Thuis gelooft niemand mij - Zuid-Celebes 1946-1947' (2016), over zijn zoektocht naar zijn vader. Op de begrafenis van zijn vader verschenen er negen oud-commando's die een eresaluut brachten. Meneer Hidskes had geen idee wie dit waren en zocht na deze ontmoeting contact op met de veteranen. Pas na tien jaar kwamen er hevige ontboezemingen vrij bij de veteranen. Zij hadden allen gediend onder de beroemde en beruchte kapitein Raymond Westerling (1919-1987) tijdens de militaire acties op Zuid-Celebes. Later zouden deze acties worden bestempeld als oorlogsmisdaden. Uit deze gesprekken en zoektocht naar zijn vader kwam het boek van meneer Hidskes voort. Het werd vertaald in het Indonesisch en meneer Hidskes ging op tour langs veertien universiteiten in Indonesië. Hier zouden veteranen en slachtoffers van de commando's, waar zijn vader in gediend heeft, aanwezig zijn. Hij was nerveus en bang, want hij verwachtte grote weerzin. Dat dit niet het geval bleek, verbaasde hem zeer. Meneer Hidskes pleit voor een open dialoog, zonder extreme oordelen. Een verzoening met het eigen verleden is mogelijk. Je eigen vader uitwissen brengt je volgens hem daarentegen niets.

In deze eerste aflevering nemen Zahra Valke en Dalí den Haring je mee langs drie verschillende sprekers die het belang van dialoog benadrukken. 

Als eerste laten zij gepensioneerd psycholoog Bert van der Linden aan het woord. Hij is auteur van het boek: 'De reünie voorbij - De schaduw van een Indisch Kampkind' ( 2015 ). Van der Linden werd in 1940 geboren op Borneo ( hedendaags Kalimantan ) in de stad Bandjarmasin. Zijn vader was bestuursambtenaar in de ruige binnenlanden van Borneo. Samen met zijn moeder en vader waren zij de enige Nederlanders daar. Een avontuurlijk leven, maar het duurde niet lang. Na de Japanse verovering van voormalig Nederlands-Indië in 1942 werd het gezin opgesloten in een Japans interneringskamp. Vervolgens vertelt Van der Linden over zijn ervaringen in het kamp en de daaruit voortvloeiende trauma's, spanningen en dramatische gebeurtenissen. 

Hierna spreekt hoogleraar Nicole Immler, verbonden aan de Universiteit van Utrecht. Immler is gespecialiseerd in historisch onrecht, waar het Westers kolonialisme onder valt. Zij onderzoekt hoe dit onrecht in de huidige samenleving wordt herinnerd. In de podcast bespreekt zij de doorwerking van trauma's en het belang van in gesprek gaan met elkaar. Dat is moeilijk, maar volgens Immler hoef je het ook niet altijd eens te zijn om vooruitgang te boeken. Luisteren en zelfreflectie zijn het belangrijkste.

Tot slot spreekt historica Lara Nuberg over haar Indische grootmoeder. Wat betekende deze achtergrond, waarom deed haar Indische familie nooit mee aan de herdenking op 15 augustus en wat had haar grootmoeder van haar Japanse vriendin gevonden? 

Wil je meer weten over het werk van Stichting Dialoog Nederland-Japan-Indonesië of heb je vragen naar aanleiding van deze podcast? Bezoek dan onze website:⁠ dialoognji.org.

Zaterdag 8 maart 2025, op de dag dat de commandant van de Nederlandse strijdkrachten in Nederlands-Indië de overgave aan Japan tekent (in 1942), verschijnt hierde eerste aflevering van de podcastserie: Dialoog.

Aflevering 2 verschijnt op 15 maart en aflevering 3 de week erna op 22 maart.

Deze podcast is een initiatief van Stichting Dialoog Nederland-Japan-Indonesië.

Luister hier alvast de trailer en volg ons in je favoriete podcast-app om niets meer te missen.