Denis Diderot, 1748’de ilk romanını yayınlayacak ve kitap hızla bir ‘bestseller’ olacaktır. Boşboğaz Mücevherler, yüzeyindeki erotik anlatının altında dönemin felsefe tartışmalarına pek çok atıf barındırıyorsa da Diderot’nun yayınlamış olmaktan ömrü boyunca pişmanlığını yaşayacağı bir yapıt olacaktır.

1746-1749 yılları arasında bir yandan Ansiklopedi’nin hazırlıklarıyla uğraşmakta olan Diderot, Felsefi Düşünceler ertesindeki fikirsel evrimini imzasız olarak kaleme aldığı iki denemede somutlaştırmıştır: Doğal Dinin Kifayet Ederliği Üzerine ve Bir Kuşkucunun Gezintisi.

1746 yılında imzasız olarak yayınlanan, ama kim tarafından kaleme alındığı hemen herkese malum ilk eseri Felsefi Düşünceler, berrak ve lafı dolandırmayan üslubuyla Diderot’nun entelektüel kamuoyu nezdinde hemen teveccüh görmesini sağlamıştır. Üç günde yazılan ve 62 paragraftan müteşekkil bu küçümen yapıt aslen çelişkili bir yapıya sahiptir ve Diderot’nun zaman zaman Tanrı fikrini kabule yaklaşır göründüğü tek yapıtıdır. Ancak Diderot’nun bu en az tanrıtanımaz yapıtı, sansür aygıtı tarafından derhal tanrıtanımazlıkla itham edilerek yakılarak yok edilmeye mahkum edilecektir.

İlahiyat eğitiminin ardından sefalet dolu bir Paris boheminin içine gömülen Diderot, D’Alembert ile dostluğu sayesinde kendini daha o zamandan büyük bir proje olarak görülen Ansiklopedi’nin kaptan köşkünde bulmasıyla hem Denis Diderot’nun yaşamı hem de insanlığın kültürel tarihi geri dönüşsüz biçimde değişecektir.

Madame Pompadour’un sarayı teşrif ettiği, Fransa’nın Fontenoy’da askeri bir zafer kazandığı 1745 yılı Ansiklopedi fikrinin şekillenmeye başladığı tarihtir. İngilizce’den bir sözlük çevirisiyle başlayan, ama bazı kazalar ve tesadüfler sonucu dönemin matematik dâhisi D’Alembert ve onun henüz pek çoklarınca meçhul bir arkadaşının kendilerini redaktörlük koltuğunda bulmalarıyla başlangıçtakinden çok farklı bir kapsam ve istikamet kazanacaktır.

Diderot’nun 1744 tarihli Shaftesbury (Meziyet ve Fazilet Üzerine Deneme) tercümesi kime ait bir yapıttır? Shaftesbury’ye mi, yoksa Diderot’ya mı? “Bu kitabı okudum ve tekrar okudum. Öyle ki, bütün zihnim bu kitapla doldu. Ardından kalemi elime aldığımda, kitabı artık kapatmıştım. Hiç kimsenin malı bu kadar serbestçe istismar edilmemiştir. Bana fazla gevşek gözüken yerleri sıkıştırdım. Sıkı gelen yerleriyse gevşettim”.

Paris Bohemi’nin sefaleti ortasında kendini bir çamaşırcının kızına aşık bulan Denis Diderot, kısa bir süre sonra ailesi hilafına Antoinette ile evlenecek, bu evlilik filozofun ilk ve tek evliliği olacaktır. Aynı yıllar içinde Rousseau ile tanışacak, ufak tefek işlerin ardından Temple Stanyon’un Yunanistan Tarihi’nin ve hemen ardından bir tıp sözlüğünün çevirisini üstlenecektir.

Paris Sorbonne Üniversitesi’ndeki eğitimi sonrası rahip olmaya hak kazanan Denis Diderot, daha okulu bitirdiği gün bir daha giymemek üzere cüppesini çıkaracak ve kendini Paris boheminin kollarına bırakacaktır. Olağanüstü bir öğrenme tutkusuna eşlik eden bohem yaşamı ve seçkin bir ilahiyat eğitimi çok farklı türden bir düşünürü mayalamaya başlamıştır.

Küçük bir Fransız kasabası olan Langres’da bıçakçı ustası bir baba, rahiplerle dolu bir aileye mensup bir annenin oğlu olarak yaşama başlayan ve 15 yaşına dek aynı kasabanın okullarında eğitim gören küçük Denis Diderot, aile büyükleri tarafından kendisi için öngörülen gelecek tasavvurlarını kabul eder gözükmemektedir.

Denis Diderot (1713-1784), Aydınlanma Çağı'nın büyük filozofu, romancı, tiyatro yazarı ve kuramcısı, resim eleştirmeni, müzik eleştirmeni ve belki hepsinden önce ilk ansiklopedist... Denis Dideot'nun yaşam ve yapıtını anmaya hasredilmiş bu program dizisinin ilk bölümünde hem takip edecek bölümlerin nasıl ilerleyeceğine dair genel bir çerçeve sunuluyor, hem de 'Filozof' kısaca tanıtılarak, düşüncelerinin sadece kendi dönemi açısından değil, doğumundan üç yüz yıl sonrası için de halen önem arz eden yönleri üzerinde duruluyor...