We gaan terug naar het Heerhugowaard van 1725, voor 'alweer' een dubbele moord. Guertje Jans werkt nog maar kort als dienstmeid in een gezin, maar binnen korte tijd sterven daar vrouw en haar pasgeboren kind een gruwelijke dood. Is Guertje onschuldig of heeft ze geknoeid met vergif? Eén ding kunnen we al verklappen: pannenkoeken eten zal nooit meer hetzelfde zijn. Klik hier voor het stuk van de vonnis en de transcriptie.
Het Westfries Archief bestaat 50 jaar! Daarom was er op zaterdag 25 oktober een open dag met live podcast. Dit is de eerste van de vijf specials die op deze dag zijn opgenomen. In deze special gaat Lourens in gesprek met Klaas Koeman, de voorzitter van Vereniging Oud Enkhuizen. Hij vertelt over een paar van zijn bijzondere vondsten in het archief en nog veel meer.
We gaan terug naar het Nieuwe Niedorp van 1670, waar dominee Petrus Eggeus niet meer kan preken in de kerk. Zijn mooie woorden over de christelijke normen en waarden worden uit zijn mond namelijk niet meer serieus genomen. Sinds een aantal weken wordt er namelijk flink over hem geroddeld, over dat hij seks gehad zou hebben met twee vrouwen, waarvan er één nog getrouwd was. Zeer ongepast voor een normaal persoon, maar des te meer voor een dominee! In deze aflevering duiken we in zijn verhaal. Is hij onschuldig of berusten de roddels op waarheid?
Loes en Lourens zijn er weer klaar voor! Dus er komt een nieuw seizoen van Wonderlijck Westvrieslant, met nog meer bijzondere verhalen uit ons West-Friese verleden. Weer vol spanning en sensatie, maar soms is het gewoon grappig of leerzaam. Denk bijvoorbeeld aan de laatste dijkdoorbraak van West-Friesland, moord in Heerhugowaard, een wippende dominee in Niedorp, een heks in Abbekerk en wandelend door een stolp in Schellinkhout. En dat is slechts het begin. We zijn namelijk flink de archieven in gedoken voor nog veel meer prachtige West-Friese geschiedenissen, waarvan vele nooit eerder verteld! Tot horens!
De Spanjaarden zijn verdreven van de West-Friese wateren en gronden, maar vloeit nog steeds West-Fries bloed. In deze aflevering duiken we in de nasleep van de Opstand, met een onthoofding, marteling, complot en zelfs het beleg van Medemblik. We horen ook hoe het afloopt met Bossu, die sinds de Slag op de Zuiderzee in Hoorn gevangen zat. Ook komen we langs een Enkhuizer dichter, Obdammer wetgeving en bier op zondag. Oftewel, veel bijzonderheden, waarmee we gelijk de impact duiden van de Opstand op de West-Friese geschiedenis.
Op land begon de victorie bij Alkmaar, maar op het water moet de strijd nog geleverd worden. In Amsterdam wordt een grootse vloot opgetuigd, om de West-Friezen van de Zuiderzee te verjagen. Als paradepaardje wordt er een fantastisch sterk admiraalsschip gemaakt voor Bossu: de Inquisitie. We maken mee hoe de Amsterdams-Spaanse vloot manoeuvreert tussen de wrakken op het IJ en zich direct in slagorde opstelt. De geuzenvloot staat namelijk al klaar. Wij kruipen in deze aflevering aan boord op een Scharwouder schip, met de Horinees Pieter Back aan het roer en maken alle spanning en sensatie mee, tot aan de heldendaad van Jan Haring aan toe. De Slag op de Zuiderzee is ongetwijfeld het meest epische stukje geschiedenis op West-Friese wateren en tegelijk het meest beslissende moment in de ontwikkeling van de Opstand in West-Friesland.
Haarlem wordt nog steeds belegerd door een groot Spaans leger. Om hen te helpen vertrekt er een vloot uit West-Friesland om de Diemerdijk te bezetten. Zo kan de bevoorrading van het Spaanse leger tegengehouden worden. Dit laat Amsterdam echter niet zomaar gebeuren. Uiteindelijk valt Haarlem alsnog en trekken de Spanjaarden door naar Alkmaar. Daar maken we mee hoe Alkmaar belegerd wordt en zien we hoe de West-Friezen hun grond verdedigen om te voorkomen dat de Spanjaarden verder trekken. Er is hier zelfs een geuzenlied over geschreven door een schoolmeester van Barsingerhorn! Oftewel, weer veel spanning en sensatie deze aflevering.
De kerken worden leeggehaald, de trommelaars gaan door heel West-Friesland en gewapende West-Friezen trekken massaal richting het nog Spaanse Amsterdam. Via zee, om de uitvaart van Amsterdamse schepen te beletten, maar ook op land. Bij de Waterlandse Dijk worden schansen opgeworpen, zodat Amsterdam ook niet over het IJ naar het noorden kan. Toch laten de Amsterdammers dit niet zomaar gebeuren en daarom beleven we in deze aflevering hoe de West-Friezen hardvochtig de dijk beschermen tegen Amsterdamse aanvallen. Ondertussen nemen we ook een kijkje bij de gewone West-Friezen en hun leven van alledag. Daarnaast komt Willem van Oranje even op bezoek en raken we in de problemen op een dichtgevroren Zuiderzee.
Klik hier voor meer informatie over dat schilderij van Willem van Oranje in Enkhuizen.
Na alle opgebouwde spanning breekt de opstand uit. We beginnen bij een geuzenvloot in Engeland, die koers zet naar Enkhuizen. Maar deze vloot komt daar nooit aan, in plaats daarvan nemen de geuzen Den Briel in. Later wordt er bij Enkhuizen juist een vloot gereed gemaakt om Den Briel terug te veroveren, maar het loopt anders. In deze aflevering beleven we het losbreken van de Opstand in Enkhuizen, met de nodige sensatie. Daarna trekken we door naar Medemblik, Hoorn en de rest van West-Friesland. Het zijn verhalen van vervelende vaandels, boze burgers, brave burgemeesters en vooral opbloeiend oranje.
We gaan verder richting de Opstand. Het kleine beetje West-Friese adel trekt naar Brussel om het vervolgen van protestanten te stoppen. Dat lukt, waarna we kunnen luisteren naar de eerste hagenpreek binnen de Omringdijk. We hebben allemaal op school geleerd hoe dit allemaal uitliep in de welbekende Beeldenstorm, maar hoe erg stormde het bij ons? En hoe zat het met het West-Friese bloed dat vloeide onder het schrikbewind van de hertog van Alva? Die geuzen waren trouwens ook geen lieverdjes, want zoals u in deze aflevering kunt horen, plunderden ze geregeld West-Friesland. En als we het toch over ellende hebben, natuurlijk vergeten we de Allerheiligenvloed niet. Al met al kommer en kwel en daarmee de laatste druppels voordat de emmer overliep.
De Nederlandse Opstand met Willem van Oranje, we kennen de verhalen allemaal. Maar hoe zat het in West-Friesland? In deze speciale serie kijken we naar de gewone West-Friezen van weleer en hun rol in dit stukje vaderlandse geschiedenis. In deze eerste aflevering wandelen we door West-Friesland om een indruk te krijgen van de heersende onvrede. We komen langs de koeien van Grosthuizen, de Roode Steen van Hoorn, de kloosters van Blokker en een bijzonder pareltje in Hoogkarspel. Helaas zonder Loes, want die is op avontuur. Maar wel met orgelmuziek van de organiste Bets Conijn.
Een speciale aflevering vanuit het Westfries Archief, want daar hebben we een unieke vondst gedaan. Het is een eeuwenoud stuk uit Hoorn: een lijvig lofdicht, waar nog wat bijzonders achter schuilgaat. Het is namelijk een lied!1 Hoorn wil ik nu gaen loven
een dal seer schoon van hoven
midden int Westvriesse Lant
een stat seer wel gelegen
daeraen dat komt geslegen
de Zuyderzee plaisant2 Van oosten en van westen
wort tot ’t gemene besten
gebragt van alles wat
en uyt veel andre landen
gevoert menigerhande
tot Hoorn in de stat
3 Door al de werelt heenen
is hun zeevaert verschenen
waer wat te winnen is
het bootsvolk seer bequame
sijn wakker al te samen
en op de zee seer fris
4 Aen d’ander sijd sijn weyden
de beesten haer vermeyden
de boomgaerts heel planteit
soo dat in het besluyten
de stat vertoont van buyten
Of s’al in boomen leit
5 De burgers t’hun vermaken
gaen wand’len (uyt hun daken)
meest buyten de Koe-poort
daer sijn verscheyde paden
soo dat elk gaet te raden
met sijn gesin alst hoort
6 Seer cierelijke wegen
aen d’Oost-Cingel gelegenen
ook opt Koe-poorts Pat
een straet om langs te gane
en een Drie-Boomde Lane
plaisierig bij de stat
7 Noch een Tweeboomde schoone
wat verder staet ten toone
met hoven aengenaem
die cierlijk staen en groeien
en ook seer vrugtbaer bloeien
gelijk als d’andere t’saem
8 De stat is ook genugtig
het Noord en ’t Oost wijtlugtig
sijn straten wel bebout
waer dat men heen gaet
kijkenmen siet aen alle wijken
de schoonheit menichfout
9 De hooftkerk hier te Hooren
heeft een seer hoogen toorendaer men seer veel van hout
de Damptenaers vermeeren
die hebben tot Gods eeren
dees tempel eerst gebout
10 ’t Is ’t groost cieraet der stede
’s is lang en breet, ook mede
seer cierlijk van opstel
het oordeel daer geschildert
is nu soo wat verwildert
doch ’t is bijsonder wel
11 Hierbij sijn noch twee kerken
seer schoon en fraie werken
ter godsdienst opgestelt
ons voorouders te same
die hebben aengename
seer breet hiervan gemelt
12 De dienaren der kerken
die in Gods akker werken
en ook de kerkenraet
die sijn door Godes zegen
gering, neder geslegen
godsdienstig in der daet
13 De burgers int gemeene
van state groot en kleene
sijn ned’rig int gewaet
vroom en deugtsaem van leven
seer vredig hier beneve
vernoegt in hunnen staet
14 Dees stat heeft ook te baten’t Collegy van de staten
van het Noorderquartier
men gaet het recht uytspreken
tot Hooren alle weeken
de rechters sijn dan hier
15 Godt wil al hun raetslagen
in desen onsen dagen
zegenen verr en wijt
opdat ons lant en steden
mogen in rust en vreden
welvaren t’aller tijt
16 D’admiraliteit meden
vergaert hier na ’s lands zeden
hoewel ten halven maer
Godt wil door Sijn wijsheden
hun saken ook beleden
tot ’s lands nut en oorbaer
17 De overheit met namen
die sijn hier al te samen
van aert seer goedertier
de weduw, wees en ermen
sij elk int recht beschermen
en ’t onrecht straffen fier
18 Men maekt hier ook geen menty
te dwingen de consienty
de godsdienst is hier vrij
elk kan en mach bij desen
gerust en seker wesen
van alle tiranny
19 Dies wij na Gods begeren
sijn schuldig haer te eeren
in onderdanicheit
en Godt ook daar beneven
bidden voor hun lang leven
welvaert en zalicheit
20 Noch sijn ’s weeks twe marctdagen
dan komt met schuyt en wagen
seer veel huysluyden voort
veel schoone dorpvlekken
in dit gebiet haer strekken
twelk onder Hoorn behoort
21 Huyslieu uyt alle hoecken
komen dees marct besoeken
de stapel hier van kaes
ontallijk wagen rinnen
uyt ‘t noorderlant hier binnen
de stat, met groot geraes
22 Hierbij ik noch vervate
de Oude-Vrouwe-Strate
en haer nieu logement
seer schoon onder en boven
daer sij hebben haer proven
tot aen haer levens ent
23 De munt (hier wel gelegen)
daer wort veel gelt geslegen
van silver en van gout
de Munt-Straet ook met name
daervan sij seer bequamede naem draegt en behout
24 Veel privilegi mede
gegunt aen dese stede
die ik bijsonder ken
sijn nu bij mij verswegen
tot ander tijt gelegenblijven noch in mijn pen
We gaan terug 1426. West-Friesland komt in opstand tegen Filips van Bourgondië. Het is een wirwar van hoeken, kabeljauwen en een onthoofde Horinees. Een wirwar waar zelfs de Hensbroeker boeren niet onpartijdig blijven. Al met al dus weer een roerig stukje uit onze West-Friese geschiedenis.
In het notariële archief van Enkhuizen zit een pareltje: een bestek van een jacht uit 1654. Op het eerste gezicht lijkt dit heel normaal, want in Enkhuizen werden vele schepen gebouwd in de zeventiende eeuw. Toch schuilt er achter deze jacht iets bijzonders, wat ons zelfs brengt bij de koning van Engeland. In deze aflevering duiken we daarom in de wonderlijke wereld van de scheepsbouw. In de zeventiende eeuw was de Hollandse scheepsbouw de beste van de wereld en onze schepen domineerden dan ook de wereldzeeën. En dat op speciale wijze, want in West-Friesland werden de schepen wezenlijk anders gebouwd dan bij de concurrentie in Engeland.
We gaan terug naar één van de meest beslissende dagen uit de West-Friese geschiedenis: 27 maart 1297. Een groot Hollands leger ontmoet een West-Friese strijdmacht op de vlaktes bij Vronen, ook wel de middeleeuwse hoofdstad van West-Friesland genoemd. Het resultaat was ingrijpend: Vronen werd met de grond gelijk gemaakt en West-Friesland kwam definitief onder Hollands bewind. Toch, er bloeide uiteindelijk ook weer wat moois uit: het dorp Sint Pancras.
Ons West-Friese landschap kent vele geheimen. Immers, we weten vrij weinig van de eerste eeuwen waarin dit landschap door pioniers werd veroverd op de natuur. In deze aflevering ontrafelen we een deel van deze geheimen door te kijken naar toponiemen met 'slim' erin. Denk aan Slimpad, Slimtocht en Slimdijk. Dit heeft natuurlijk niets met intelligentie te maken, maar alles met de aloude praktische instelling van onze West-Friese voorouders.
We gaan terug naar 24 juni 1517. Een enorme vloot komt aan land in Medemblik. Het is de Friese vrijheidsstrijder Grote Pier met zijn gevolg, maar hij komt niet vredelievend. Integendeel, de stad wordt belegerd, ingenomen en in brand gestoken. Alleen Kasteel Radboud weet de aanval te weerstaan, maar het eindigt niet bij Medemblik...
In 1697 voer het schip de Berkhout voor de kusten van Malaga, Spanje. De schipper, een ervaren rot uit Venhuizen, had enkele weken eerder zout ingeladen. Veilig in konvooi met enkele oorlogsschepen voer de Berkhout terug naar West-Friesland, tot de schipper besloot het konvooi te verlaten. Niet veel later verscheen er een groot Frans kaperschip en de Berkhout werd overrompeld en genomen. In deze aflevering duiken we in de verhalen van dit schip, want er ging veel meer mis onderweg. Zo werd er onderweg een Hoorns bemanningslid afgeranseld door de schipper en achtergelaten op een Spaans strand, hij moest zelf maar thuis zien te komen. En er zit een vreemd luchtje aan de kaping: heeft de schipper van de Berkhout zijn schip expres laten kapen?
Op een akker in Hoogwoud werd ruim dertig jaar geleden een heel bijzondere vondst gedaan: een graf van duizenden jaren oud! Maak in deze aflevering kennis met Kees de Kopertijdman. We duiken in de wereld van de archeologie met periodes als steentijd en kopertijd, om te ontdekken hoe Kees nu eigenlijk leefde in het prehistorisch West-Friesland. En... waar zijn Kees zijn benen gebleven?
We gaan terug naar 11 augustus 1700. Cornelis Varken uit Warmenhuizen rijdt op zijn paard door het rustige Noord-Scharwoude, tot hij plots staande wordt gehouden door de dorpsschout. Cornelis krijgt direct een boete, want hij rookt een pijp op zijn paard. Dat is natuurlijk ten strengste verboden. Cornelis heeft echter andere plannen. In plaats van de kleine boete te betalen, bepleit hij zijn onschuld voor het gerecht. In deze aflevering duiken we niet alleen in de zin en onzin van deze zaak, maar ook in de lokale dorpsregeltjes van Noord-Scharwoude in het algemeen. Zo weet u voor eens en altijd dat het onverstandig is om daar naakt over het land te lopen of uienschillen in de sloot te gooien.