Cổ nhân giảng: “Trong nhà có người vợ hiền, giống như quốc gia có vị tể tướng tài đức”, hay cũng nói: “Trong nhà có vợ hiền thì người chồng không gặp họa”. Đây đều là cách nói để khẳng định vai trò và đức hạnh của người vợ trong gia đình xưa.

Mối quan hệ giữa mẹ kế và con chồng xưa nay vẫn là mối quan hệ ẩn chứa mâu thuẫn. Trong xã hội cổ đại, mối quan hệ này tồn tại tương đối phổ biến hơn, và do đó người mẹ thời xưa đối xử với các con, bất kể là con đẻ hay con chồng, cũng có tiêu chuẩn riêng để được xem là hiền từ đức hạnh. Sách “Liệt nữ truyện” thời Tây Hán có lưu lại hai câu chuyện về sự bao dung đức hạnh của những người mẹ kế, lấy làm thước đo cho người đời sau.

Người xưa chia đức thành tám loại là hiếu, đễ, trung, tín, lễ, nghĩa, liêm, sỉ, gọi chung là “Bát đức”. “Bát đức” này là tiêu chuẩn để đánh giá con người, hay nói cách khác, người mà không có bất cứ đức nào trong đó thì kỳ thực không thể được tính là người nữa. “Sỉ” là một trong tám đức hạnh cao thượng của con người, bởi vì người mà không có sỉ thì việc gì cũng dám làm.

Trong “Lễ Ký. Lễ Vận” viết: “Ẩm thực nam nữ, nhân chi đại dục tồn yên” , nghĩa là việc ăn uống, việc nam nữ là ham muốn dục vọng lớn trong quá trình sinh tồn của loài người. Do vậy, tiết chế dục vọng ăn uống và ức chế ham muốn sắc dục là điều được cổ nhân coi trọng. Người xưa coi việc xem nhẹ nữ sắc là điều cần thiết để bắt đầu việc tu dưỡng, và cũng là điều cần coi trọng trong suốt quá trình hoàn thiện bản thân.

Trong kiếp nhân sinh, một người hiểu thận trọng không nhất định có thể trở thành người hoàn mỹ, nhưng một người không hiểu thận trọng thì nhất định sẽ trở thành người có nhiều thiếu sót. Vì vậy, học tập cổ nhân thận trọng trong việc tu tâm dưỡng đức là điều nên làm đối với bất kỳ ai.

Cổ ngữ nói: “Hiền nhân tranh tội, ngu nhân tranh lý”. Vì sao người hiền tài lại muốn nhận phần thiệt về mình? Trong cuộc sống, chúng ta thường cho rằng bất kể gặp chuyện gì thì đều phải cố gắng nói cho rõ ràng minh bạch, nhưng kỳ thực cuộc đời này có những việc không thể phân rõ tuyệt đối đúng và sai. Gặp chuyện mà không tranh hơn thua rất nhiều khi là một loại cảnh giới cao thượng.

Con người ai cũng có ý chí riêng, qua việc ngôn chí, minh chí và lập chí có thể rõ được chân tâm, nhìn rõ được bản tính, càng có thể kiên định vào con đường phản bổn quy chân của chính mình. Hơn nữa một người cũng có thể nhìn vào ý chí của người khác và của mình để tìm ra khoảng cách giữa mình với người khác, để có thể tiến bộ hơn.

Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta tùy thời có thể gặp những sự tình không hay khiến tâm tình trở nên buồn khổ bi ai. Nếu lúc ấy chúng ta có thể nhớ đến những sự tình mà chúng ta yêu thích thì sẽ có thể cải biến được tâm trạng của mình. Xuyên suốt cuốn sách Luận Ngữ của Nho gia, có 6 sự tình có thể làm cho tâm tình con người trở nên vui sướng, khoái hoạt.

Trong các tín ngưỡng cổ xưa đều mô tả hình tượng Thần, Phật, Chúa với quyền năng lớn lao, có thể thực hiện rất nhiều phép lạ. Bởi vậy các tín đồ ngày nay thường đến nơi chùa chiền, thánh điện để cúng bái, cầu xin. Nhưng vì sao có rất nhiều người cầu mà không được? Thậm chí trong đại nạn hay dịch bệnh, cả những người xin được ban ơn, xin không mắc phải bệnh tật, cũng không toại nguyện, như ý? Có người còn sinh tâm oán trách các bậc giác giả. Vì sao lại như vậy?

Trong cuộc sống hàng ngày, khi nói một vấn đề nào đó cho người khác nhiều lần mà họ không thể tiếp thu thì người ta thường hay than rằng: “Đúng là đàn gảy tai trâu!” Chúng ta thường cho rằng câu thành ngữ chỉ nhắm đến khả năng tiếp thu của người nghe, nhưng kỳ thực nó cũng nhắm đến trí tuệ của người nói.

Trong cuộc sống, khi gặp lúc thất bại, thoái chí nản lòng, người ta thường than thân trách phận rằng: Vì sao số phận của mình lại hẩm hiu như vậy? Tại sao mình lại không được may mắn bằng người khác? Nhưng trong đại đa số trường hợp, vận khí tốt xấu không phải chỉ là do số phận mà còn là do tự bản thân mình.

Tửu, Vị, Sắc, Đài – Trong bốn thứ này chỉ mắc phải một thứ cũng đủ khiến quốc gia diệt vong. Lời cảnh tỉnh đó của cổ nhân vẫn còn nguyên giá trị.

Trong “Chiến Quốc Sách” có ghi lại việc Trần Chẩn dùng câu chuyện “Vẽ rắn thêm chân” để khuyên Chiêu Dương đạo lý trung dung, thừa thiếu đều không tốt, từ đó mà cứu nguy cho nước Tề.

Thành ngữ phương Đông cổ xưa có câu: “Thiên luân chi lạc”, tức là niềm vui “Thiên luân”. “Thiên luân” có hai nghĩa, một là để chỉ đạo lý tự nhiên, hai là để chỉ mối quan hệ thân thiết trong gia đình, nhất là khi đoàn tụ. Nói cách khác mối quan hệ gia đình cũng là một phần của Thiên lý vậy. Người phương Đông coi gia đình đoàn tụ là hạnh phúc lớn. Hơn nữa, người phương Đông cũng có truyền thống sinh sống theo gia đình lớn, sinh sống gần nhau trong gia tộc lớn.

Thái Bình Quảng Ký là một tuyển tập các câu chuyện do vị Hoàng đế thứ hai của nhà Tống là Tống Thái Tông ra lệnh cho Lý Phương cùng 11 vị quan khác biên soạn. Bộ sách này gồm 500 quyển, ghi lại trên 6.000 truyện trải từ đời Lưỡng Hán, tới đời Ngũ Đại, Tống sơ. Trong bộ sách này ghi lại khá nhiều chuyện khó tin, dưới đây là một chuyện chữa bệnh kỳ lạ như vậy.

Bậc thầy mưu trí Trang Tử chỉ dạy 9 chữ "Mắt không nhìn - Tai không nghe - Tâm không nghĩ": Hiểu thấu trước năm 35 tuổi, ai ai cũng làm nên nghiệp lớn.

Sách “Đạo Đức Kinh” viết: “Ngũ sắc lệnh nhân mục manh, ngũ âm lệnh nhân nhĩ lung, ngũ vị lệnh nhân khẩu sảng”, ngũ sắc làm người ta mờ mắt, ngũ âm làm người ta điếc tai, ngũ vị làm người ta tê miệng lưỡi. Nói cách khác, quá độ say mê một điều gì đó không chỉ riêng âm nhạc, thanh sắc hay ẩm thực đều sẽ khiến người ta mất đi hòa khí, thanh tỉnh và không thể cảm nhận được vị chân thực trong đó nữa.

Người ta nói rằng học làm người là việc của cả đời, không có cách nào tốt nghiệp được. Câu nói này quả thực rất có đạo lý. Đời người, bất kể là ai đều cần phải học tập, chỉ cần có học tập thì nhất định sẽ có tiến bộ. Học làm người là một môn học vô cùng quan trọng và thâm sâu. Vậy, một người cần học những gì?

Xưa nay khi nhắc đến một người có tài có đức, người ta không thể quên đằng sau chính là công lao dạy dỗ của thầy cô, cha mẹ. Nhưng trong lịch sử cũng có không ít người mà đằng sau tài năng và đức hạnh của họ chính là công lao dạy dỗ của ông bà. Dưới đây là cách dạy dỗ cháu thành người tài đức của một vị quan thời nhà Minh. 

Con người sinh sống ở hoàn cảnh nào thì trong tư tưởng sẽ hình thành nên những tiêu chuẩn đo lường sự việc và phương thức ứng biến với cuộc sống như thế ấy. Nhìn lại sự đứt gãy về văn hóa xảy ra trong vài thế kỷ ngắn ngủi này, nguyên nhân chủ yếu đến từ sự đối nghịch vô cùng lớn giữa văn hóa truyền thống và ý thức hiện đại.