Home
Categories
EXPLORE
True Crime
Education
Society & Culture
News
Comedy
History
Business
About Us
Contact Us
Copyright
© 2024 PodJoint
Loading...
0:00 / 0:00
Podjoint Logo
PL
Sign in

or

Don't have an account?
Sign up
Forgot password
https://is1-ssl.mzstatic.com/image/thumb/Podcasts211/v4/65/65/e7/6565e7cf-d257-a9ef-d51b-ba80ccd5570c/mza_1745233828929044743.jpg/600x600bb.jpg
Radio Naukowe
Radio Naukowe - Karolina Głowacka
331 episodes
3 days ago
Wirtuale 2025, Podcast Roku 2024 i 2023, Medal Polskiego Towarzystwa Fizycznego 2024, Popularyzator Nauki 2023, Pop Science 2023 || RN to mądre rozmowy o naszym świecie i nas samych. O próbach zrozumienia rzeczywistości na najgłębszym poziomie. Rozmawiam z naukowcami i naukowczyniami, którzy - fenomenalnie! - opowiadają o swoich badaniach i dziedzinach wiedzy. Dyskutujemy nie tylko o tym CO wiemy, ale też SKĄD to wiemy. Zobacz nasze Wydawnictwo RN: https://radionaukowe.pl/wydawnictwo/ 👉 Zostań Patronem: https://patronite.pl/radionaukowe 👉 Wesprzyj jednorazowo: https://suppi.pl/radionaukowe 👉 Więcej: https://radionaukowe.pl/ 👉 Sprawdź nasze WYDAWNICTWO RN https://radionaukowe.pl//wydawnictwo, audiobooki dla naszej publiczności taniej, skorzystaj z kodu: sluchamRN
Show more...
Education
Society & Culture,
Science
RSS
All content for Radio Naukowe is the property of Radio Naukowe - Karolina Głowacka and is served directly from their servers with no modification, redirects, or rehosting. The podcast is not affiliated with or endorsed by Podjoint in any way.
Wirtuale 2025, Podcast Roku 2024 i 2023, Medal Polskiego Towarzystwa Fizycznego 2024, Popularyzator Nauki 2023, Pop Science 2023 || RN to mądre rozmowy o naszym świecie i nas samych. O próbach zrozumienia rzeczywistości na najgłębszym poziomie. Rozmawiam z naukowcami i naukowczyniami, którzy - fenomenalnie! - opowiadają o swoich badaniach i dziedzinach wiedzy. Dyskutujemy nie tylko o tym CO wiemy, ale też SKĄD to wiemy. Zobacz nasze Wydawnictwo RN: https://radionaukowe.pl/wydawnictwo/ 👉 Zostań Patronem: https://patronite.pl/radionaukowe 👉 Wesprzyj jednorazowo: https://suppi.pl/radionaukowe 👉 Więcej: https://radionaukowe.pl/ 👉 Sprawdź nasze WYDAWNICTWO RN https://radionaukowe.pl//wydawnictwo, audiobooki dla naszej publiczności taniej, skorzystaj z kodu: sluchamRN
Show more...
Education
Society & Culture,
Science
Episodes (20/331)
Radio Naukowe
#263 Technologie kwantowe – tu każdy rok otwiera nową epokę | prof. K. Pawłowski, prof. M. Szymańska
Jeszcze nie osiągnęliśmy „kwantowej supremacji”, jak do tej pory komputer klasyczny jest w stanie pobijać urządzenia kwantowe – mówi w odcinku prof. Marzena Szymańska z University College London. Przy czym warto podkreślić tu słowo: jeszcze. W ostatnich latach mamy zauważalne przyspieszenie w dziedzinie technologii kwantowych, które najpewniej będzie rewolucyjne. Trwa wręcz wyścig o to, komu uda się rozwinąć je najlepiej i najpełniej.

– Europa obudziła się. Kilka lat temu był taki słynny manifest naukowców, tak zwany Quantum Manifesto, w którym właśnie wskazano, że jeżeli nic nie zostanie zrobione, to może być za późno. Europa zaczęła finansować w sposób przemyślany i strategiczny kwantowe technologie – podkreśla prof. Krzysztof Pawłowski, dyrektor Centrum Fizyki Teoretycznej PAN. Wspólnie z prof. Szymańską, pracują nad powołaniem w ramach CFT Centrum Modelowania dla Technologii Kwantowych. Zespół ma rozwijać metody opisu skomplikowanych układów kwantowych i udostępniać je w formie otwartego oprogramowania. W dłuższej perspektywie centrum zajmie się również certyfikacją urządzeń kwantowych. – To wcale nie jest takie proste zadanie, żeby stwierdzić, jakie stany kwantowe ten komputer kwantowy czy inne urządzenie kwantowe naprawdę wytwarza – mówi prof. Pawłowski.

Co ważne, chociaż liczne firmy chwaliły się już zbudowaniem komputera kwantowego, to taki „prawdziwy” jeszcze nie istnieje. – W dziedzinie używa się pojęcia „uniwersalny komputer kwantowy”, czyli taki, który byłby w stanie rozwiązać każdy problem, jeżeli się go odpowiednio zaprogramuje. Takiego uniwersalnego komputera kwantowego jeszcze nie ma, ale są urządzenia, które są w stanie rozwiązać pewną klasę problemów, czyli można to tak luźno nazwać: symulatory kwantowe – wyjaśnia prof. Szymańska. Na tych można pracować już dziś, oczywiście jeśli się potrafi, bo jest cały osobny dział nauki o programowaniu na urządzenia kwantowe.
Obszary, w których kwantowe rozwiązania są szczególnie obiecujące, to m.in. różnego rodzaju modelowanie: działania leków, nowych materiałów, wojskowość, diagnostyka.

W odcinku rozmawiamy o brakującej polskiej strategii kwantowej, o tym, czy kiedyś będzie można kupić kwantowy laptop, a także nieśmiało przebąkujemy, czy ze sztucznej inteligencji opartej o komputer kwantowy może wyłonić się świadomość.
Show more...
1 day ago
50 minutes

Radio Naukowe
LAMU'25 #07 Jak szybko rosną paznokcie? Skąd się biorą wady wzroku? Dlaczego łzy są słone?
4 days ago
44 minutes

Radio Naukowe
#262 Bitwa Warszawska 1920 r. – jakim cudem Polska zatrzymała bolszewików? | prof. Janusz Odziemkowski
Zredagowana transkrypcja dostępna na radionaukowe.pl
***
Latem 1920 roku los Polski wydawał się przesądzony. Wojna z bolszewikami toczyła się praktycznie od stycznia 1919 roku, ale w lipcu 1920 do Warszawy zbliżała się Armia Czerwona pod dowództwem „demona” Tuchaczewskiego. Józef Piłsudski i sztab Wojska Polskiego pod kierownictwem generała Tadeusza Rozwadowskiego zdecydowali się na słynny manewr znad Wieprza. Katastrofa była o włos: plany miał przy sobie oficer, który poległ w okolicach Włodawy, i dokumenty trafiły do bolszewickich żołnierzy. – Tuchaczewski spojrzał na to, rozważył i doszedł do wniosku, że jest to celowa zagrywka Polaków, podrzucenie fałszywych dokumentów, żeby odciągnąć oddziały Armii Czerwonej od Warszawy – opowiada mój gość, prof. Janusz Odziemkowski, specjalista od historii polskiej wojskowości, a zwłaszcza Bitwy Warszawskiej. Rozmawiamy oczywiście z okazji 105 rocznicy tzw. cudu nad Wisłą.

🎧 Słuchasz nas regularnie? Rozważ dołączenie do grona Patronów i Patronek
💛https://patronite.pl/radionaukowe

Państwo polskie tuż po odzyskaniu niepodległości było w fatalnej kondycji. – Tak się złożyło, że wszyscy Polacy, którzy mieszkali w trzech zaborach, byli obywatelami państw, które przegrały wojnę – wskazuje profesor. Nie było więc środków na odbudowę kraju, za to było mnóstwo rozbieżności do uporządkowania: trzy różne systemy prawne, komunikacyjne, społeczne. Pojawiały się trudności nawet w porozumieniu się językowym (jak nazwać sprzęt wojskowy? Jak brzmią komendy?).

Pod wpływem zagrożenia ze strony bolszewików następuje szybka mobilizacja, do wojska zgłasza się mnóstwo ochotników, przede wszystkim chłopskich synów – szacuje się, że wśród szeregowych było ich nawet 70-80%. Jak mówi prof. Odziemkowski, takie wojsko ma dobre morale: walczy o swoje, jest zawzięte i nie boi się trudów. A łatwo nie jest: brakuje zaopatrzenia, mundurów, butów, broni. Wiele państw odmówiło pomocy pod pozorem neutralności. Pomogła Francja. – Francja dawała duże kredyty i broń dobrej jakości. Bez Francji byśmy tej wojny nie mogli toczyć w ogóle – podkreśla historyk. A Węgrzy oddali polskiej armii swój zapas amunicji. Odważny plan kontrofensywy było już czym wdrożyć w życie.

W odcinku usłyszycie też, jakie znaczenie dla Bitwy Warszawskiej mieli polscy kolejarze, złamanie szyfru bolszewików przez Jana Kowalewskiego (ukłony dla patrona, pana Szymona, który zwrócił mi uwagę na ten wątek), a także jakie sposoby prowadzenia rosyjskiej polityki nie zmieniły się od stu lat i dlaczego Józef Piłsudski był jak czołg.

Show more...
1 week ago
1 hour 57 minutes

Radio Naukowe
LAMU'25 #06 Ile zębów ma ślimak? Jak niesporczaki mogą przetrwać w kosmosie?
Witajcie, witajcie Młode Umysły!
W szóstym odcinku LAMU w sezonie 2025 — zwierzęta i osobliwości! I to jakie…

🐌 Czy to prawda, że ślimak jest zwierzęciem z największą ilością zębów? Dorota, 11l
🌿 Czy człowiek jakby miał chlorofil to przeprowadzałby fotosyntezę? Patryk, 12 lat

Dr Piotr Bernatowicz, Wydział Biologii UW

❄️🚀 Jak niesporczaki mogą przetrwać w kosmosie, jak są zamrożone? Zosia, 5l
Prof. Łukasz Michalczyk, Wydział Biologii UJ

💨🐒 Jakie zwierzęta są mistrzami w bąkach? I czy bąki są zdrowe dla planety? Maurycy, 7 lat
🐳 Czy wieloryby mają pępki? Mela, 8l
Dr Mikołaj Golachowski, biolog, ekolog, podróżnik, autor książki „Pupy! Ogonki i kuperki”

🌊🌀 Czy są pory roku w morzu i jak wyglądają? Julek, 6l
Dr Iwona Bubak, Uniwersytet Gdański

🌙⏰ Skąd zwierzęta nocne wiedzą, kiedy się obudzić? Julek, 6l
Dr Mikołaj Golachowski, biolog, ekolog, podróżnik, autor książki „Pupy! Ogonki i kuperki”

🦎💥 Czemu jaszczurka jak traci ogon, to on nadal się rusza? Lidzia, 13l
🐉✈️ Dlaczego smoki latające szybują i czy zrzucają swój ogon, jeśli drapieżnik za niego złapie? Dominik, 6,5l
Dr inż. Mikołaj Kaczmarski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

🦶❓ Czy istnieje yeti? Janusz, 7l
Dr Piotr Bernatowicz, Wydział Biologii UW
Show more...
1 week ago
45 minutes

Radio Naukowe
#261 Komunikacja roślin – jak natura nauczyła się mówić bez słów | prof. Marcin Zych
– Zawsze twierdzę, że rośliny potrafią wszystko, tylko my jeszcze nie wszystko o nich wiemy – śmieje się gość odcinka, prof. Marcin Zych, dyrektor Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Dostrzeżmy zatem to, co na co dzień przegapiamy: zapraszamy do królestwa roślin, ich komunikacji, strategii i sposobów na odbierania świata.

Podstawowym sposobem komunikacji roślin są sygnały chemiczne. Rośliny wydzielają związki lotne o różnych funkcjach. Kluczowe jest oczywiście rozmnażanie: roślina musi przyciągnąć do siebie zwierzę, które pomoże jej przenieść pyłek we właściwe miejsce. To jednak nie wszystko. Trzeba też odstraszyć inne zwierzęta, które mogłyby chcieć daną roślinę pożreć.

Niezwykłe jest to, że choć nie mają układu nerwowego, który błyskawicznie przenosiłby informacje, rośliny potrafią przekazać to, co ważne. Kiedy dochodzi do uszkodzenia na przykład łodygi czy liścia, to w miejscu uszkodzenia zaczyna wydzielać się substancja, która rozchodzi się w soku całej rośliny informując, że jest zagrożenie i teraz pora zainwestować energię w produkcję na przykład gorzkiego, odstraszającego roślinożercę smaku.

 Z badań naukowców wynika, że niektóre rośliny potrafią też nadawać takie ostrzeżenia w formie lotnej, chemicznego związku, który dociera też do innych roślin w pobliżu i one też na nie reagują (możliwe, że „podsłuchują” albo raczej „podwąchują”, jak mówi prof. Zych). Drugi kluczowy sposób komunikacji, przede wszystkim ze zwierzętami, to bodźce wizualne. Kwiaty roślin wiatropylnych są skromne, nie potrzebują tej funkcji. – Kwiaty wyglądają pięknie, my kochamy sobie je stawiać w wazonach i obdarowywać się nimi, choć to takie ekscentryczne, jak się pomyśli, że to są odcięte organy płciowe innych form życia – zauważa prof. Zych. Bo kolorowe kwiaty mają przyciągnąć owady-zapylacze i doprowadzić do rozmnożenia rośliny.

W odcinku usłyszycie też o roślinach, które wizualnie upodabniają się do owadów, żeby je oszukać (jak dwulistnik pszczeli na okładce odcinka), o tym, że naukowcy wciąż odkrywają nowe pola komunikacji roślin (z pewnego eksperymentu wynika, że reagują na fale dźwiękowe!) i jak uszkodzona roślina potrafi wezwać na pomoc naturalnych wrogów swojego oprawcy. Długo rozprawiamy także o „zmysłach” roślin. Polecamy, odcinek w sam raz na lato!
Show more...
2 weeks ago
1 hour 13 minutes

Radio Naukowe
LAMU'25 #05 Jaki był najważniejszy wynalazek? Czy da się zbudować wieżę do kosmosu?
Witajcie, witajcie Młode Umysły; w piątym odcinku LAMU sezonu 2025 zajmiemy wynalazkami i potęgą ludzkiej innowacji… czyli pomysłowości! 

🧪 Skąd powstało szkło? Hania, 7l
🔍 Jak powstaje szkło? Gabi, 6l
dr Hanna Wajda-Lawera, Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie

⛽ Skąd się bierze benzyna? Łucja, 10l
Michał Górecki, Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza, Bóbrka

🛠️ Jaki wynalazek w historii świata najbardziej ułatwił człowiekowi życie? Czy to było koło, czy to była dźwignia, czy coś zupełnie innego? Jasio, 8l
prof. Michał Kopczyński, Muzeum Historii Polski, Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego

🌱 Kiedy i w jaki sposób ludzie nauczyli się uprawiać warzywa i owoce, które jemy? Matylda, 8l
prof. Małgorzata Kot, Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego

🧀 Dlaczego jeden ser jest biały, a drugi jest żółty? Lila, 6,5l
prof. Danuta Kołożyn-Krajewska, Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie

🚀 Czy można zbudować wieżę tak wysoką, że sięgnie do kosmosu? A jeśli nie, to jaką najwyższą da się zbudować? Kuba, 7lDr inż. Maja Kępniak, dr inż. Krzysztof Kaczorek, Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Warszawska

📱 Jak działa telefon? Marysia, 9l
Izabela Kupietz, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

🤖 Czy sztuczna inteligencja zastąpi naukowców? Tymek, 8l
Jacek Mańko, Akademia Leona Koźmińskiego
Show more...
2 weeks ago
45 minutes

Radio Naukowe
#260 Migranci w Polsce – wszyscy komentują, mało kto rozumie | prof. Paweł Kaczmarczyk
– Potrzeba nam jest otwartej rozmowy, debaty na temat migracji, w której domagam się prawa do niuansu – mówi gość odcinka, prof. Paweł Kaczmarczyk, dyrektor Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego. A o te niuanse trudno, bo migracje rozgrzewają do czerwoności emocje społeczne. W RN podejmujemy się dziś prawie niemożliwego: zapraszam na spokojną, rzetelną rozmowę o migracji. Z podaniem liczb, źródeł, bez bagatelizowania zagrożeń, ale też bez podkręcania ich.

– Nikt przy zdrowych zmysłach nie powie, że migracje są albo jednoznacznie dobre, albo jednoznacznie złe – podkreśla prof. Kaczmarczyk. Jego zdaniem to, co by bardzo pomogło w tej debacie na temat migracji, to normalizacja tego zjawiska. Migracje były, są i będą; w odcinku mówimy również właśnie o kontekście historycznym.

Prof. Kaczmarczyk przytacza dane, z których wynika, że niemal połowę wszystkich migracji w krajach OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) stanowią migracje zarobkowe, na drugim miejscu są migracje związane z procesem łączenia rodzin i około 10% stanowią migracje, które można określić jako humanitarne. W Polsce, według raportu Deloitte przygotowanego na zlecenie Agencji ONZ ds. Uchodźców (UNHCR), uchodźcy z Ukrainy przyczynili się do wypracowania 2,7% PKB Polski w 2024, a większość takich osób w wieku produkcyjnym pracuje (69%).

Polska stała się krajem imigracji w ciągu zaledwie 10 lat, to dziś mamy szansę na uniknięcie błędów niektórych krajów Zachodu (mowa głównie o Francji).  –  To, że na poziomie zagregowanym efekty migracji są pozytywne, bo one naprawdę są pozytywne, to nie oznacza, że nie ma ludzi, którzy na tym tracą. Rolą państwa jest zadbanie, żebyśmy dzielili się zarówno korzyściami, jak i kosztami z migracji – mówi prof. Kaczmarczyk. Tymczasem, jak mówi, mamy do czynienia z prywatyzacją sfery migracji, czyli sytuacją, w której korzyści związane z migracją są przechwytywane przez pracodawców, ale koszty związane z obecnością migrantów przejmuje państwo.

W odcinku usłyszycie też pytania o konflikty kulturowe, o to, czy istnieje związek między przestępczością a wzrostem imigracji, mówimy o eurocentryźmie dyskusji o migracjach, a także o tym, jak w publicznej dyskusji przed Brexitem mówiono na Wyspach o pracownikach z Polski i jak wygląda polityka migracyjna w naszym kraju.

Robimy dobrą robotę? Wesprzyj nas na https://patronite.pl/radionaukowe 

Przydatne źródła:https://www.oecd.org/en/publications/international-migration-outlook-2024_50b0353e-en.html 
https://www.nature.com/articles/s41597-019-0089-3
https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/jep.38.1.181
https://irregularmigration.eu/wp-content/uploads/2024/10/MIRREM-Kierans-and-Vargas-Silva-2024-Irregular-Migrant-Population-in-Europe-v1.pdf
https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/jep.30.4.31
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7768760/
Show more...
3 weeks ago
1 hour 36 minutes

Radio Naukowe
LAMU’25 #04 Jak pachną inne planety? Dlaczego ocean nie wsiąka w Ziemię?
Witajcie, witajcie, toż to już czwarty odcinek LAMU sezonu 2025, a w nim wybieramy się w podróż…. polecimy w kosmos, zanurkujemy na dno oceanu a nawet dowiercimy się do wnętrza ziemi. 

Czy inne planety pachną tak samo jak Ziemia? Sara, 3l
Czy jest życie w Układzie Słonecznym? Henryk, 9l
Czy kosmici istnieją? Staś, 9l
Czy kiedyś Księżyc ucieknie Ziemi? Kinga, 8l
Dr Anna Łosiak, geolożka planetarna, Instytut Nauk Geologiczny PAN

Czy da się obliczyć wagę Ziemi? Jeśli tak, to ile ona waży? Alicja, 11l
Dr Jakub Ciążela, geolog, Instytutu Nauk Geologicznych PAN

Dlaczego Ziemia się obraca? Zosia, 4,5l
Czemu jak Ziemia się obraca, my tego nie czujemy? Nina, 6,5l
Dr Anna Łosiak

Jak powstała zima? Maciek, 5l
Jak się tworzą tornada? Tadzio, 5l
Skąd się biorą cyklony? Jaś, 9l
Dr Dariusz Baranowski, Instytut Geofizyki PAN

Jak ocean nie wsiąka w ziemię? Natalka, 8l
Jak woda drąży jaskinie? Jaś, 7l
Co by się stało, gdyby ze środka Ziemi zniknęła lawa? Julek, 6l
Dr Jakub Ciążela


Fajne i wartościowe treści w Radiu Naukowym powstają dzięki wsparciu patronek i patronów. Dołącz, jeśli słuchasz nas regularnie: patronite.pl/radionaukowe 
Show more...
3 weeks ago
38 minutes

Radio Naukowe
#259 Polska jutra – bez innowacji czeka nas kryzys | prof. Michał Kleiber
Z prof. Michałem Kleiberem spotykamy się w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk, ale to tylko jedna z licznych instytucji, z którymi gość tego odcinak jest i był związany w ciągu bogatego życiorysu.

Specjalizuje się w technikach komputerowych, szczególnie modelowaniu komputerowym, był ministrem nauki i informatyzacji, doradcą społecznym Prezydenta RP. Jest popularyzatorem nauki i jednym z czołowych polskich ekspertów do spraw innowacyjności. – Niestety innowacyjność łączy się z ryzykiem. Trzeba zawsze dopuszczać możliwość porażki i zachęcać ludzi do tego, żeby się tym nie zrażali – tak profesor opisuje główną jego zdaniem przeszkodę mentalnościową, która spowalnia wprowadzanie innowacji w polskim biznesie. – I jeszcze muszą być sprzyjające regulacje oraz media, które kładą nacisk na sukcesy innowacyjne, nagłaśniają je.

Jedną stroną innowacji jest biznes, a drugą ci, którzy są w stanie innowacje wymyślić, a więc naukowcy. Obie mają swoje kłopoty: przedsiębiorcy często nie potrafią dokładnie wskazać, czego potrzebują, a naukowcy bywa, że nie potrafią opowiadać o swoich pomysłach i badaniach językiem zrozumiałym dla laika. A nawet jeśli się w końcu porozumieją, to niewiele osób się o tym dowie, bo w mediach głównego nurtu nie ma takie tematy miejsca lub jest go bardzo niewiele. – Cały czas marzę o tym, żeby kiedyś było spotkanie w mediach popularnych, gdzie siedzi trzech przedsiębiorców i trzech badaczy i rozmawiają o tym, jakie są wyzwania przed taką współpracą – mówi prof. Kleiber.

Doświadczenia zebrane podczas lat pracy za granicą uczuliły naszego gościa również na kwestię regulacji prawnych stosowania sztucznej inteligencji. – To jest już naprawdę najwyższy czas, żeby politycy się skoncentrowali na tym – wskazuje. Pytany o społeczną podatność na coraz doskonalsze, dzięki AI, fejki przyznaje: – Jestem zdania, że demokracja jest w kryzysie. W odcinku usłyszycie też, dlaczego profesor nie przyjął pewnych propozycji politycznych (a te były poważne), co go kulturowo zaskoczyło w Japonii, jaki sport jest najfajniejszy i w jakim wieku zaczyna się prawdziwe życie. Jest też sporo refleksji na temat Unii Europejskiej oraz doniesienia z forum UNESCO, gdzie Rosja prężnie prowadzi swoją politykę, na której ucierpiała Stocznia Gdańska.


Rozmowa jest czwartą odsłoną 5-odcinkowego cyklu wywiadów z doświadczonymi i zasłużonymi uczonymi, jaki powstaje we współpracy Radia Naukowego i Polskiej Akademii Nauk w ramach projektu „Nauka mojej młodości”.

***
Robimy dobrą robotę? Zajrzyj i rozważ, czy warto się dorzucić: https://patronite.pl/radionaukowe
Show more...
4 weeks ago
1 hour 3 minutes

Radio Naukowe
LAMU'25 #03 Jakie kolory miały dinozaury? Czemu tyranozaur zieje grozą?
Witajcie, witajcie! Trzeci odcinek LAMU 2025, a w nim samo dobro: kupy i walki dinozaurów, ptaki, a nawet foki! Zapraszamy

Jak naukowcy odróżniają zwykłe kamienie od kup dinozaurów? Marysia, 8l
Dr Grzegorz Niedźwiedzki, paleontolog, Uniwersytet w Uppsali

Czemu tyranozaur zieje grozą? Miłosz, 5,5l
Dlaczego T-Rex to taki znany dinozaur? Ambroży, 6l
Jaki dinozaur by powalił T-rexa? Tadzik, 5l
Dr Daniel Tyborowski, paleontolog, Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego

Jakiego koloru dinozaury miały skórę i skąd my o tym wiemy? Olga, 8l
Marcin Ambrozik, paleoartysta, dr Grzegorz Niedźwiedzki

Czy dinozaury naprawdę wyglądały tak, jak ludzie układają ich kości? Jaś, 8l
Dr Daniel Tyborowski

Jakich narzędzi używają naukowcy i jak kilofami tak kopią w ziemi, że nie rozwalają się szkielety? Gucio, 4l 
Dr Wojciech Filipowiak, archeolog, Pracownia Archeologiczna w Wolinie, dr Grzegorz Niedźwiedzki
 
Jak duże ptaki potrafią latać, skoro są ciężkie? Kasia, 7l
Dlaczego strusie nie latają? Dawid, 8l
Skoro ptaki mają puste kości, to gdzie im się wytwarza szpik kostny? Tymon, 9 l
Prof. Piotr Tryjanowski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
 
Czy to prawda, że foki i niedźwiedzie polarne mają tego samego przodka? Staś, 7l
Dr Daniel Tyborowski   


W odcinku zapowiadałam linki. Oto one:
Obrazy Marcina Ambrozika znajdziecie tutaj
https://www.artstation.com/artwork/QKGeAd 
https://www.youtube.com/@unearthed-1 
A w sprawie oglądania wykopalisk w Wolinie piszcie tu:
https://www.facebook.com/PracowniaArcheologicznaWolin 
Zwykle można zaglądać do archeologów od wtorku do soboty między 9 a 15

Show more...
1 month ago
36 minutes

Radio Naukowe
#258 Potęga Roentgena – dawne odkrycie, które dziś weryfikuje niejedną teorię | prof. Jacek Tarasiuk
Tomografia komputerowa kojarzy się powszechnie z medycyną. Wiemy, że można za jej pomocą zobrazować na przykład jamę brzuszną albo klatkę piersiową i znaleźć nietypowe, chorobliwe struktury. Ale czy wiecie, że tomografem bada się też przeróżne przedmioty? Cel jest taki sam. – Pozwala nam to narzędzie badać budowę wewnętrzną różnych obiektów bez ich niszczenia – tłumaczy mój dzisiejszy gość, dr hab. inż. Jacek Tarasiuk, profesor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej. Laboratorium pod jego kierownictwem służy innym naukowcom supermocą promieniowania X: zaglądaniem do środka badanego obiektu.

Przypomnijmy na początek, jak działa tomografia. Opiera się na promieniowaniu rentgenowskim, czyli naświetlaniu krótkimi falami rentgenowskimi. Niektóre materiały i struktury przepuszczają takie fale, a inne, wychwytują je i pochłaniają. –  Z grubsza można powiedzieć, że im materiał jest bardziej gęsty, tym silniej wychwytuje promieniowanie rentgenowskie – wyjaśnia prof. Tarasiuk. Stąd wyraźniejszy obraz kości na zdjęciach rentgenowskich.

Tomografia to połączenie bardzo wielu zdjęć rentgenowskich, wykonanych z różnych stron, i matematyki. Komputer dokonuje obliczeń na podstawie zdjęć i przedstawia trójwymiarowy model badanego obiektu. Tomograf laikowi wiele nie powie, ale doskonale obrazuje gęstość i strukturę wewnętrzną materiałów, więc fachowe oko wie, czego szukać. Opisane w odcinku badania nanotomografem pomagają naukowcom z przeróżnych dziedzin: archeologom, biologom, paleontologom, kryminologom, inżynierom materiałowym, farmaceutom. Wymieniać można naprawdę długo. – My się nie znamy merytorycznie na tym, co oni chcą zbadać, ale wnosimy możliwość zobrazowania czegoś i przeprowadzenia analiz – opowiada fizyk. Do tomografu można włożyć na przykład znalezioną kość mamuta z ciemniejszą plamką i odkryć, że to szczątki grotu z epoki lodowcowej, nie uszkadzając przy tym samej kości. Można zbadać znalezisko archeologiczne i dowiedzieć się, jak wygląda od środka i czy na przykład tym środkiem nie jest mumia gołębia. A można też zbadać ząb lub malutką kostkę z ucha, żeby móc stworzyć dokładny model i na nim prowadzić badania. Zastosowania ogranicza tylko fantazja… i rozmiary – do tomografu prof. Tarasiuka nie zmieści się obiekt większy niż kilogram cukru.

W odcinku usłyszycie mnóstwo fascynujących historii z laboratorium mojego gościa. Dowiecie się, co ciekawego można odkryć we własnym zębie, jak zmienia się struktura kawy na różnych etapach palenia, po co kryminologom analiza koszulek ofiar i dlaczego farmaceuci chcą badać tomografem tabletki. Jeśli z fizyką nie do końca wam po drodze, nie lękajcie się – profesor opowiada niezwykle klarownie i ze swadą, wszystko zrozumiecie! Nagranie powstało podczas XV podróży Radia Naukowego, tym razem do Krakowa. Podróże są możliwe dzięki wspierającej nas społeczności Patronek i Patronów. Tutaj możecie do nich dołączyć: https://patronite.pl/radionaukowe
Show more...
1 month ago
1 hour 4 minutes

Radio Naukowe
LAMU'25 #02 Dlaczego pieski nie umią mówić? O komunikacji u zwierząt, roślin i ludzi
Witajcie witajcie! Przed nami drugi odcinek LAMU lata 2025 roku. Temat przewodni: język, słowa, komunikacja oraz zmaganie się z pisaniem i czytaniem.

Dlaczego pieski nie umią mówić? Levi, 4l
Dlaczego koty mruczą? Iga, 10l
Dlaczego lamy plują? Michał, 7l
Dr Magdalena Jarzębowska, nauczycielka biologii, przyrody i chemii, edukatorka przyrodnicza


Jak powstały słowa w języku? Jak ludzie ustalili słowa na różne rzeczy, jak porozumiewali się, gdy nie mieli jeszcze języka? Na przykład jak ustalili, że drzewo będzie się nazywało drzewem? Tadek, 8l
Dr Marcin Wągiel, lingwista z Uniwersytetu Wrocławskiego, związany też z Uniwersytetem Masaryka w Brnie oraz Centrum Językoznawstwa Ogólnego im. Leibniza w Berlinie


Kto pierwszy wymyślił cyferki? Leon, 7l
Dr Tomasz Miller, fizyk matematyczny z Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Jagiellońskiego


Dlaczego niektóre dzieci piszą w odbiciu lustrzanym literki albo cyferki? Hela, 7,5l
Dlaczego trzeba aż tak długo się uczyć czytać, a nie można sobie po prostu coś zrobić i natychmiast umiesz czytać? Piotrek, 8l
dr Katarzyna Chyl-Tanaś, neurobiolożka, Instytut Badań Edukacyjnych - Państwowy Instytut Badawczy


Czy rośliny porozumiewają się ze sobą? A jeśli tak, to w jaki sposób? Ignacy, 9l
Prof. Marcin Zych, dyrektor Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego


Dziękujemy, że jesteście z nami! LAMU powstaje dzięki wsparciu społeczności patronek i patronów. Zajrzyjcie, jak to działa: https://patronite.pl/radionaukowe
Show more...
1 month ago
37 minutes

Radio Naukowe
#257 Galicyjski Kraków – ostoja polskości na peryferiach wielkiego imperium | prof. Michał Baczkowski
Cofnijmy się myślą do czasów zaborów. Mamy koniec XIX wieku, Rzeczpospolita formalnie nie istnieje, podzielona między trzy państwa. Jest jednak miejsce, które w tym trudnym czasie stanowi ostoję polskości, jak magnes przyciąga rodaków z innych zaborów i z zagranicy. W podejmowaniu decyzji bierze tu udział polski samorząd, można studiować na polskim uniwersytecie, iść do polskiego teatru, kupować polskie gazety. Coś bezcennego.

***
Robimy dobrą robotę? Pomóż nam dostarczać jeszcze więcej mądrych treści. Dołącz do społeczności Patronek i Patronów: 
👉 https://patronite.pl/radionaukowe
👉 https://suppi.pl/radionaukowe
***

To miejsce to oczywiście Kraków w dobie autonomii galicyjskiej.  – Kraków, jak i Zakopane należały do najbardziej odwiedzanych przez cudzoziemców miejsc w całej monarchii habsburskiej. Tylko że to byli cudzoziemcy z Kielc, z Częstochowy, z Lublina, z Leszna czy nawet z Katowic – mówi prof. Michał Baczkowski z Instytutu Historii UJ. – Mamy bardzo duży ruch z Górnego Śląska, organizowanych specjalnie wyjazdów, wycieczek o charakterze, można powiedzieć w cudzysłowie, „pielgrzymki narodowej” dla ludności górnośląskiej – dodaje.

Zabór austriacki kojarzymy jako ten lepszy, łagodniejszy i z dobrym cesarzem. Czy słusznie? – Cesarz Franciszek Józef I panował 20 lat, zanim został dobrym cesarzem, prawdę mówiąc – odpowiada prof. Baczkowski. – A rządu austriackiego tego typu wybryki nie przestraszały, tu były o wiele większe problemy.

Autonomia Krakowa to efekt głębszych zmian, jakim podlegały Austro-Węgry. Pełne konfliktów wewnętrznych państwo trzymały w ryzach wojsko i policja. Kiedy wskutek przegranych w połowie XIX wieku wojen skończyły się pieniądze na utrzymanie pokoju siłą, cesarz i rząd zaczęli szukać innych rozwiązań. Polacy są straumatyzowani po bardzo świeżym upadku powstania styczniowego, nastroje niepodległościowe przygasły. – Polacy nie stwarzali zagrożenia dla integralności monarchii habsburskiej – wskazuje historyk. Można było więc przyznać im większą autonomię. Choć ulicami miasta wciąż chodzą austriaccy żołnierze z garnizonu w twierdzy, można tu funkcjonować w polskim środowisku i nie bać się konsekwencji.

Podstawowym problemem, z jakim mierzyły się polskie władze samorządowe, była higiena. Kraków wprawdzie dysponował kanalizacją (w centrum miasta była już od późnego średniowiecza), ale nie było wodociągów ani bieżącej wody. – Miasto nie było ani czyste, ani zamożne – mówi prof. Baczkowski. Narodowościowo dominowali Polacy (co najmniej 65%), drugą najliczniejszą grupą byli Żydzi (nieuwzględniani w statystykach narodowościowych, tylko religijnych), a trzecią Niemcy. Co ciekawe, krakowscy Niemcy niezwykle szybko się polonizowali, już w pierwszym lub drugim pokoleniu. – Ta wyższa kultura polska była dość atrakcyjna dla przybyszy – wyjaśnia mój gość.

Weźmy choćby pierwszego prezydenta Krakowa w dobie autonomii, Józefa Dietla: jego ojciec był austriackim urzędnikiem, a w domu mówiło się po niemiecku. W odcinku usłyszycie też, kto i kiedy rozpędzał pierwsze ustawki kiboli w Krakowie, kiedy kładziono w Krakowie pierwsze betonowe płyty chodnikowe (już pod koniec XIX wieku!), jaki procent studentów Uniwersytetu Krakowskiego stanowiły kobiety, czy oficer armii austro-węgierskiej mógł wsiąść do tramwaju i śladem czego podążacie, jadąc krakowskimi alejami Trzech Wieszczów.

Rozmowę nagrałam podczas XV podróży Radia Naukowego, tym razem do Krakowa. Podróże są możliwe dzięki wspierającej nas społeczności Patronek i Patronów.
Show more...
1 month ago
1 hour 32 minutes

Radio Naukowe
LAMU'25 #01 Czy bakterie chorują? Kto sieje pokrzywy? Jak powstaje bursztyn?
Witajcie, witajcie! Są wakacje, jest LAMU! Zapraszamy na piąte lato, w którym wspólnie będziemy badać tajemnice świata, a na Wasze pytania odpowiadają suuuper mądrzy ludzie – naukowcy! W tym odcinku: tajemnice roślin, bursztynu i bakterii. Zapraszamy!


Czemu pokrzywy wszędzie rosną, a nikt ich nie sieje? Kuba, 9l
Jak drzewa tak wysoko wciągają wodę? Ignaś, 6l
Po co drzewom żywica? Julka, 7l
Odpowiada prof. Marcin Zych, dyrektor Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego


Jak owady zachowują się w bursztynie? Edi, 6l
Jak się tworzy bursztyn? Łucja, 7l
Dlaczego bursztyn znajdujemy na plaży, a nie w górach jak jest z żywicy? Bogusia, 6l
Dr Jakub Ciążela, geolog z Instytutu Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk


Czy mrówki widzą bakterie? Przemek, 8l
Dr Magda Witek, Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk


Czy bakterie mają swoje bakterie? Mikołaj, 5l
Czy bakterie mogą zachorować? A jak zachorują, to co im się dzieje, jak to wygląda? Natalka, 7l
Dlaczego niektóre jedzenie musi być w lodówce, a niektóre nie? Ola, 7l
Czy jak wszystkie bakterie się z całego świata złączą w jedną kulkę, to czy wtedy można zobaczyć je gołym okiem? Rysio, 6l
Prof. Aleksandra Ziembińska-Buczyńska z Katedry Biotechnologii Środowiskowej, Politechnika Śląska
Show more...
1 month ago
37 minutes

Radio Naukowe
#256 Wyboista Droga Mleczna – jej mapa pokazuje ślady burzliwej przeszłości | prof. Łukasz Wyrzykowski
Gaia była w ciągłym ruchu: skanowała fragment nieba, przesyłała informację na Ziemię i leciała dalej. Zarejestrowała niewyobrażalne ilości danych: ponad 2 miliardy gwiazd i innych obiektów. Jeśli nie słyszeliście o Gai, to temat trzeba koniecznie nadrobić. Gaia to niezwykle udana misja Europejskiej Agencji Kosmicznej. – Dzięki niej jedna czwarta naszego kawałka galaktyki została zmapowana w sześciu wymiarach – opowiada prof. Łukasz Wyrzykowski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, który przy Gai pracował od czasów jej projektowania.
***
Robimy dobrą robotę? Pomóż nam dostarczać jeszcze więcej mądrych treści. Dołącz do społeczności Patronek i Patronów: 
👉 https://patronite.pl/radionaukowe
👉 https://suppi.pl/radionaukowe
***
Wspomniane sześć wymiarów to nie pomyłka: Gaia rejestrowała trzy wymiary przestrzenne (w tym odległości) i trzy wymiary prędkości każdego obiektu. Sonda – talerz o średnicy 10 metrów z systemem optycznym do wykonywania pomiarów – została wystrzelona w 2013 roku. Gaia miała krążyć wokół Słońca przez 5 lat. Krążyła aż przez 11, została oficjalnie wyłączona w styczniu 2025 roku. W tym czasie dokonała niesamowitych rzeczy i awansowała na kluczowe źródło współczesnej wiedzy o naszej galaktyce. – W zasadzie każda praca naukowa musi Gaię zacytować w jakimś stopniu – mówi prof. Wyrzykowski. To nie przesada: na dane z Gai powołuje się już ponad 13 000 recenzowanych publikacji, a ich liczba rośnie.

Głównym zadaniem Gai było zmapowanie Drogi Mlecznej. Udało się to znakomicie. Sonda zbierała też dane fotometryczne, czyli… tęczę gwiazd (wiedzieliście, że Słońce jest w głównej mierze zielone?). Dzięki temu, dowiedzieliśmy się trochę więcej o składzie gwiazd w naszej galaktyce. Okazuje się, że niektóre składają się z innych pierwiastków. – Są śladami dawnego kanibalizmu naszej galaktyki, kiedy zjadała jakąś mniejszą galaktykę – wyjaśnia astronom. To ogromna porcja wiedzy o powstawaniu galaktyk.

To nie wszystko: Gaia dołożyła swoją cegiełkę, a w zasadzie solidną cegłę, do badań nad czarnymi dziurami. Pomogła sprawdzić, które z układów podwójnych gwiazd (układ gwiazdy z innym obiektem, Gaia zarejestrowała ich około miliona) mogą być układami z czarną dziurą. Wymaga to dokładniejszych badań, więc takie czarne dziury potwierdzono na razie trzy. To wydaje się mało, ale czarne dziury są dla nas wciąż tak tajemnicze, że każda wiedza jest na wagę złota.

Z odcinka dowiecie się też, gdzie można znaleźć 1:1 model Gai, ile znamy czarnych dziur gwiazdowych (wyobrażacie sobie, że zaledwie 50?!) i dlaczego dane astronomiczne są jak ryby. A jeśli sami macie w domu lub szkole teleskop i chcielibyście pomóc astronomom w pracy, wejdźcie koniecznie na stronę fundacji EASST (easst.eu).
Show more...
1 month ago
1 hour 1 minute

Radio Naukowe
Która płeć jest bardziej emocjonalna? Fakty i mity | OD PODSTAW: Emocje | 6/6 | dr Alicja Puścian
W szóstym, ostatnim odcinku cyklu Radio Naukowe Od Podstaw: Emocje dr Alicja Puścian
wyjaśnia, jak w kontekście aktualnych badań naukowych prezentują się znane tezy o emocjach
w powiązaniu z płcią. Dowiecie się, czy kobiety są bardziej emocjonalne niż mężczyźni, jaki
wpływ na emocje mają hormony, jak socjalizacja wpływa na kształtowanie mózgu i czy
rzeczywiście mężczyźni jako bardziej opanowani lepiej się sprawdzają na stanowiskach
kierowniczych.

Od Podstaw to nowy, dodatkowy cykl odcinków Radia Naukowego – serie tematyczne, krótsze odcinki, naukowcy, których znacie i lubicie, porządkują dla was fundamentalne kwestie w swoich dziedzinach. Macie pomysł na nową serię? Piszcie: kontakt@radionaukowe.pl lub komentujcie tutaj!

Robimy dobrą robotę? Pomóż nam dostarczać jeszcze więcej mądrych treści. Dołącz do społeczności Patronek i Patronów: 
👉 https://patronite.pl/radionaukowe
👉 https://suppi.pl/radionaukowe
Show more...
1 month ago
26 minutes

Radio Naukowe
#255 Historia liczb – od usprawnienia handlu do równań fizyki kwantowej | dr Tomasz Miller
⚠️ DARMOWA dostawa do 30 czerwca: https://wydawnictwoRN.pl

Wydawałoby się, że zero to sprawa prosta – ot, nic. Tymczasem w matematyce, zwłaszcza w naszym kręgu kulturowym, przez długi czas zera nie było. – Grecy nicości się bali, dlatego zera nie znali i nie chcieli znać – mówi fizyk matematyczny dr Tomasz Miller z Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych UJ. – Włączenie tej nicości w poczet liczb takich samych jak 1, 2 czy 3 to już był bardzo duży skok myślowy – dodaje. Rozmawiamy o historii liczb.
 
Zero jako liczbę, na której można dokonywać działań arytmetycznych, wymyślono mniej więcej w I wieku naszej ery niezależnie w dwóch miejscach na świecie: w Azji (tu stosowali je Hindusi) oraz w Ameryce Południowej, w cywilizacji Majów. W Europie długo zero nie występowało. System cyfr hindusko-arabskich, z których korzystamy do dziś, pojawił się w Europie w XIII wieku, początkowo wcale nie wśród matematyków, lecz wśród kupców. Na dobre przyjął się u nas dopiero w XVI wieku.
 
Matematyka powstała jako narzędzie bardzo powiązane ze światem fizycznym, czyli sposób rozliczania rzeczywistych obiektów. Im bardziej stawała się złożona, tym bardziej oddalała się od fizycznego rozumienia przedmiotów. – Liczby to są pewne abstrakcyjne obiekty, które mają swoje własności – mówi dr Miller. Mamy więc liczby całkowite (dodatnie i ujemne), mamy liczby wymierne (np. 1/2), niewymierne (np. liczba π). Liczby całkowite, wymierne i niewymierne tworzą zbiór liczb rzeczywistych, a to dopiero początek tego, czym mogą się zajmować matematycy. A przecież są jeszcze wszystkie liczby urojone czy zespolone (połączenie liczby rzeczywistej z urojoną), które są niezbędne w mechanice kwantowej, a przy okazji upraszczają trygonometrię.
 
Można więc zaryzykować twierdzenie, że gdyby nie kupcy dbający o swoje interesy, nie byłoby nowoczesnej fizyki!

W odcinku usłyszycie też, jaka cywilizacja liczyła w systemie dwudziestkowym, a jaka w sześćdziesiątkowym, czy liczby niewymierne byłyby bardziej wymierne, gdybyśmy liczyli w systemie innym niż dziesiątkowy (niestety nie), na czym polegały pojedynki renesansowych matematyków (bywało ostro) i dlaczego jako ludzkość przyjęliśmy zasadę, że nie dzieli się przez zero.

***
Wspominane mini wykłady dr. Millera na kanace Copernicusa: https://www.youtube.com/playlist?list=PLuqpwpkBmbAkwhHP2KWl8_voT24UAg28o
Show more...
1 month ago
1 hour 21 minutes

Radio Naukowe
Fakty i mity o emocjach (1) | OD PODSTAW: Emocje | 5/6 | dr Alicja Puścian
W piątym odcinku naszego cyklu Radio Naukowe Od Podstaw: Emocje bierzemy na warsztat tezy, z którymi można się spotkać w dyskusjach – na żywo czy w internecie: 
  • emocje są oznaką słabości,
  • emocjami rządzi gadzi mózg,
  • emocje dzielą się na dobre i złe,
  • nieprzyjemnych emocji należy unikać, ignorować je,
  • „taka już jestem” / „taki już jestem”, nie będę kontrolować emocji, bo to niezdrowe,
  • brak kontroli nad ekspresją swoich emocji jest niedojrzałością, jest dziecinny.
Z którymi tezami neurobiolożka zachowania dr Alicja Puścian się zgodzi, a z którymi się rozprawi? Posłuchajcie. Wyposażycie się w wiedzę i argumenty w dyskusjach!Od Podstaw to nowy, dodatkowy cykl odcinków Radia Naukowego – serie tematyczne, krótsze odcinki, naukowcy, których znacie i lubicie, porządkują dla was fundamentalne kwestie w swoich dziedzinach. 

Robimy dobrą robotę? Pomóż nam dostarczać jeszcze więcej mądrych treści. Dołącz do społeczności Patronek i Patronów: 
👉 https://patronite.pl/radionaukowe
👉 https://suppi.pl/radionaukowe
Show more...
2 months ago
24 minutes

Radio Naukowe
#254 Niesporczaki – twardziele mikroświata, naginający zasady biologii | prof. Łukasz Michalczyk
Skandalistki ewolucyjne: tak mój dzisiejszy gość, prof. Łukasz Michalczyk z Wydziału Biologii UJ, nazywa swoje malutkie podopieczne (bo są to głównie samice). Mają od 0,1 do 1,2 milimetra długości, większość z nich do rozmnażania nie potrzebuje samców, występują na całym świecie, a niektóre poleciały nawet w przestrzeń kosmiczną i wtedy świat okrzyknął je nieśmiertelnymi. Rozmawiamy oczywiście o niesporczakach.

Pierwsza sprawa jest taka, że nieśmiertelne nie są. Rzeczywiście posiadają pewną fascynującą umiejętność: w niesprzyjających warunkach potrafią zapadać w kryptobiozę. – To jakby hibernacja, tylko znacznie głębsza – wyjaśnia biolog. Zwierzę zawiesza procesy życiowe i zamienia się w przetrwalnik, u którego nie da się wykryć oznak życia. Najlepiej sobie radzą z anhydrobiozą (wysychanie w sytuacji braku wody) i z kriobiozą (w niskich temperaturach). Kiedy niekorzystne warunki się zmieniają, zwierzę się wybudza i uruchamia kolejną supermoc: naprawia sobie uszkodzone w czasie kryptobiozy DNA.

Fascynujące jest to, że niesporczaki potrafią przy tym korzystać… z DNA innych stworzeń. – Może się zdarzyć, że mechanizm, który ma za zadanie naprawić DNA niesporczaka, wbuduje takie obce DNA do genomu – opowiada mój gość. Czyli mechanizm naprawczy może wychwycić fragment genomu czegoś, co przed kryptobiozą zostało przez niesporczaka zjedzone, na przykład mchu, i użyć go do naprawienia własnego.

A jeśli naprawi nim komórkę jajową, to nowa cecha genetyczna będzie replikowana w kolejnych niesporczakach! Szaleństwo, co? Bo większość znanych nam gatunków niesporczaków jest partenogenetyczna, czyli samice rozmnażają się same, tworząc coś w rodzaju swoich klonów. Raz na jakiś czas w populacji pojawiają się też samce, chociaż nie zawsze: naukowcy zaobserwowali już linie, w których przez dziesiątki lat nie pojawił się żaden. To prawdziwy skandal ewolucyjny, ale jeszcze nie koniec zachowań płciowych niesporczaków: są wśród nich też gatunki dwupłciowe oraz hermafrodytyczne.

W odcinku usłyszycie też, jak zaobserwować niesporczaka w warunkach domowych, co wspólnego z niesporczakami ma piosenkarka Madonna i jak to jest z tym niesporczakowym genomem, który poleci (trzymamy kciuki!) w kosmos ze Sławoszem Uznańskim-Wiśniewskim.
Show more...
2 months ago
1 hour 9 minutes

Radio Naukowe
Co czują zwierzęta? Ewolucja emocji | OD PODSTAW: Emocje | 4/6 | dr Alicja Puścian
Człowiek to wiadomo, odczuwa całą gamę emocji, mniej lub bardziej zniuansowanych. A inne zwierzęta? Czy pies, który zjadł zeszyt z pracą domową (to się musi zdarzać, skoro tyle osób to raportuje!), zerka na człowieka, bo mu wstyd? A może to wyuczony odruch, który zmniejsza ryzyko kary?

Naukowcy badają zwierzęta za pomocą nowoczesnych technologii (wyobraźcie sobie psa, który wchodzi do rezonansu magnetycznego i daje sobie obserwować aktywność mózgu), dzięki czemu wiemy, że podstawowe warianty emocji odczuwają prawdopodobnie wszystkie zwierzęta – nawet owady.

W czwartym odcinku cyklu Radio Naukowe: Od Podstaw – Emocje skupiamy się na ewolucji emocji. Posłuchacie o tym, jak emocjami potrafią „zarażać się” nawet tak nieskomplikowane, zdawałoby się, zwierzęta jak ryby; o tym, dlaczego bardziej społeczne zwierzęta mają zwykle szerszy zasób emocji i jak w ogóle badać, co czuje wąż albo muszka owocówka.

Od Podstaw to nowy, dodatkowy cykl odcinków Radia Naukowego – serie tematyczne, krótsze odcinki, naukowcy, których znacie i lubicie, którzy porządkują dla was fundamentalne kwestie w swoich dziedzinach.

Działamy dzięki wsparciu na https://patronite.pl/radionaukowe. Dziękujemy i zapraszamy do dołączenia do społeczności Patronów!
Show more...
2 months ago
27 minutes

Radio Naukowe
Wirtuale 2025, Podcast Roku 2024 i 2023, Medal Polskiego Towarzystwa Fizycznego 2024, Popularyzator Nauki 2023, Pop Science 2023 || RN to mądre rozmowy o naszym świecie i nas samych. O próbach zrozumienia rzeczywistości na najgłębszym poziomie. Rozmawiam z naukowcami i naukowczyniami, którzy - fenomenalnie! - opowiadają o swoich badaniach i dziedzinach wiedzy. Dyskutujemy nie tylko o tym CO wiemy, ale też SKĄD to wiemy. Zobacz nasze Wydawnictwo RN: https://radionaukowe.pl/wydawnictwo/ 👉 Zostań Patronem: https://patronite.pl/radionaukowe 👉 Wesprzyj jednorazowo: https://suppi.pl/radionaukowe 👉 Więcej: https://radionaukowe.pl/ 👉 Sprawdź nasze WYDAWNICTWO RN https://radionaukowe.pl//wydawnictwo, audiobooki dla naszej publiczności taniej, skorzystaj z kodu: sluchamRN