Eind oktober 2025 is in Nederland het eerste luisterboek van een thriller met AI-stem verschenen. 'Enkele reis Stockholm' van de Zweedse schrijver Kjell Genberg is geïntroduceerd op het Nederlands Thrillerfestival. Alle aanwezigen konden het luisterboek gratis downloaden. Meer dan twintig van hen hebben meegedaan aan een luisterproef. Hadden ze in de gaten te luisteren naar een AI-stem? Dat was bij geen enkele deelnemer aan de proef het geval. De vertaling van Mirjam Jonker en de AI-stem van 'Bastiaan' van Eleven Labs vielen goed in de smaak. Een enkeling vond dat het wel sneller kon, of langzamer, of met meer emotie, of juist minder. Het gevoel van een 'warme stem' die je meevoerde in het verhaal overheerste. De geïnterviewde schrijvers op het festival zouden hun boek aan Bastiaan toevertrouwen, al maakten enkele luisteraars zich zorgen dat sommige menselijke insprekers minder werk zouden krijgen. Luister naar de opnames van de luisterproef en oordeel zelf. Aan het eind zit een verrassing.

Schrijvers kijken over hun schouders voor ze hun verhalen het aan het papier toevertrouwen. Krijgen ze daar geen problemen mee? Op hetzelfde moment verdwijnen boeken uit de bibliotheek of uit de etalage van de boekhandel. Schrijvers en lezers worden monddood gemaakt en dat is een aantasting van ons maatschappelijk bestaan. In september 2025 verzamelen honderden verontruste lezers zich in Utrecht voor de eerste Lezersmars. Allen dragen een boek bij zich dat voor hen bevrijdend is en tegelijk kan worden bedreigd. Aangekomen op het Domplein gaan ze allemaal tegelijk voorlezen uit dat boek. De kakofonie die ontstaat is een protest tegen het beknotten van de vrijheid van informatie; deels in Nederland, maar name in landen daarbuiten - waar boekverbrandingen geen virtueel verschijnsel zijn. Podcastmaker Peter de Ruiter (www.luisterdoc.nl) doet verslag van manifestatie. Meer informatie op www.lezersmars.nl

Op 15 mei 1970 kwamen zo'n veertig schrijvers samen in het Amsterdamse Frascati-theater. Ze waren de oorlog die de Verenigde Staten in Vietnam voerden meer dan beu. Ze lieten hun stem horen met hartstochtelijke verhalen en gedichten die door de ziel sneden. Ze riepen op deze massaslachting te beëindigen. De Nederlandse regering werd gezien als medeplichtig en de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns kreeg er van langs. Hij zou immers gesproken hebben over 'een tragisch conflict waarvan het dieptepunt reeds lang voorbij is'. Van de schrijversbijdragen zijn bijna veertig minuten bewaard gebleven. Luister naar de hartenkreten van Mies Bouhuys, A.L. Constandse, A. de Swaan, Wim Hazeu, Simon Vinkenoog, Godfried van Benthem van den Bergh, James Holmes, Maarten van Dullemen, Han Lammers, Remco Campert, Harry Mulisch, Cees Nooteboom en Ton Regtien. Dit luisterverslag geeft een inkijkje in hoe de protestgeneratie, die in jaren zestig is opgekomen, zich maatschappelijk roert en de politiek niet langer overlaat aan politici. De manifestatie 'Schrijvers voor Vietnam' ondersteunde het werk van het Medisch Comité Nederland-Vietnam (MCNV), dat twee jaar eerder was opgericht, evenals het Nationaal Bevrijdingsfront Zuid-Vietnam. Het MCNV is nog steeds actief. Van de bijeenkomst is een langspeelplaat uitgebracht die voor 10 gulden werd verkocht. De Vietnamoorlog kwam in 1975 na twintig jaar ten einde. Het conflict heeft de levens gekost van 1,5 tot 4 miljoen mensen. Andere bekende schrijvers die een bijdrage hebben geleverd waren J. Bernlef, Jef Last, Marga Minco, Andriaan Morriën, Mischa de Vreede en Theun de Vries.

Met het oog op een van de heetste dagen in de Nederland sinds mensenheugenis (in 2018), gaat podcastmaker Peter de Ruiter in HOTCAST op zoek naar koele plekjes in Den Haag om te schuilen. Zo probeert hij de koelcel van de slager (-25 C), geniet hij van de riante airconditioning in musea en koelt hij verder af in de Grote Kerk. Onderweg komt hij mensen tegen die door de hitte bevangen lijken, krijgt hij waardevolle tips van stadgenoten en vindt hij uiteindelijk verlossing op fietsafstand: in de Noordzee.

Fantoomangst - Biedt een wapenwedloop garanties voor vrede? Terwijl in het voorjaar van 2025 op twee zondagen bij elkaar een kwart miljoen mensen in Den Haag demonstreren tegen de moorddadige oorlog die Israël in Gaza voert, zijn eind juni in dezelfde stad de publieke reacties op de NAVO-top aan de lauwe kant. Dat is opmerkelijk, want op deze top besluiten 32 regeringsleiders de bijdrage aan de NAVO op te schroeven naar vijf procent: meer dan een verdubbeling van het budget. Daar kun je heel wat oorlogen mee voeren, als het zo uitkomt. Podcastmaker Peter de Ruiter cirkelt die 25-ste juni op zijn fiets rond het zwaar bewaakte conferentieterrein. Hij vraagt nieuwsgierige burgers en een enkele demonstrant naar hun mening. De vraag die op tafel ligt: In wiens handen leggen we ons lot en dat van onze medemensen? Kiezen we voor diplomaten of soldaten? Moeten we bang zijn voor agressors als Vladimir Poetin of juist voor wispelturige presidenten als Donald Trump? De VS hebben op vredesterrein een slechte reputatie, zo leert de geschiedenis van de Koude Oorlog. Daar spreekt historicus Maarten van Rossem over.

Als in september 1944 Eindhoven wordt bevrijd van de Tweede Wereldoorlog, treffen de geallieerden er een in het geheim gebouwde radiozender aan. Met veel improvisatietalent kan de zender al drie weken later beginnen met uitzenden, onder de naam Radio Herrijzend Nederland. Eindelijk klinkt het 'vrije woord' weer vanaf Nederlandse bodem. Maar terwijl het bevrijde deel van Nederland feestviert, gaat de rest van het land een kille hongerwinter en toenemende repressie tegemoet. De kersverse programmamakers moeten spitsroeden lopen om vreugde te combineren met compassie en verzet. Deze tiendelige audioserie van Beeld & Geluid en Peter de Ruiter gaat over radiomaken in oorlogstijd. Aan de hand van talrijke authentieke fragmenten van Herrijzend Nederland, Radio Oranje en de genazificeerde Nederlandse Omroep in Hilversum hoor je hoe de zenders de hoofden en harten van de luisteraars proberen te veroveren. Luister naar deze serie via http://pod.link/bga. Klik voor meer informatie naar www.luisterdoc.nl.

Joop de Hoog (1928-1980) weigerde in 1947 tijdens de koloniale oorlog in Indonesië een dorp plat te branden. Dat was een vergeldingsmaatregel zonder enig strategisch nut, vond hij. Voor het weigeren van dat dienstbevel veroordeelde de krijgsraad hem een jaar later tot 1,5 jaar celstraf. In mei 2024 heeft demissionair minister van Defensie Kajsa Ollongren na 76 jaar zijn eer hersteld. Dit is het verhaal van Joop de Hoog, een militair die op 19-jarige leeftijd tegen de stroom in roeit. Het vermoorden van burgers acht hij niet toelaatbaar. Ook twee kompanen dachten er zo over en ondergingen eenzelfde lot. Een dergelijke rehabilitatie heeft niet eerder in Nederland plaatsgevonden. Dit is een geactualiseerde versie van deel 4 van Stille getuigen, een serie van Peter de Ruiter. Pas vele jaren na zijn dood hoort Nicoline de Hoog dat haar vader tijdens de koloniale oorlog in Indonesië 1,5 jaar in de cel heeft gezeten. Hij was als marinier, met twee kameraden, veroordeeld voor het weigeren van een dienstbevel. Het drietal ontging het strategisch nut van het platbranden van een dorp. Ze waren bang dat hierbij onschuldige burgers zouden omkomen. Nicoline's vader heeft de affaire altijd verzwegen. Als haar het verhaal wordt verteld, vallen voor haar de puzzelstukjes op hun plaats. Onderzoeker en activist Max van der Werff reist in 2011 naar het bewuste Indonesische dorp. Hij is benieuwd naar de omstandigheden waarin een en ander heeft plaatsgevonden. Hij spreekt twee getuigen die het dorp hebben zien afbranden. Een van hen maakte deel uit van het verzet, is gearresteerd en gemarteld door de Nederlanders. Medio juni 2023 vindt in de Tweede Kamer een debat plaats over het diepgravende onderzoeksrapport 'Over de grens' van NIOD, NIMH en KITLV dat in opdracht van de Nederlandse staat is opgesteld. Het moet het definitieve antwoord geven op de vraag wat zich in de koloniale oorlog heeft afgespeeld. De kwestie van de drie mariniers komt ook ter sprake. Na kamervragen van Sjoerd Sjoerdsma van D66 zegt defensieminister Ollongren rehabilitatie toe van de drie mariniers. Het eerherstel laat nog een klein jaar op zich wachten. Op basis van een verificatieonderzoek van het NIMH is het 13 mei 2024 zover: Nicoline de Hoog ontvangt uit handen van de minister een schriftelijke verklaring over het eerherstel van haar vader. Op die bijeenkomt in Den Haag is ook Frank van Sprang aanwezig, de Inspecteur-Generaal van de Krijgsmacht. Hij is niet alleen formeel, maar ook persoonlijk bij de kwestie betrokken. Ook zijn vader heeft in Nederlands-Indië gediend en heeft daar ook wel eens een opdracht van zijn commandant genegeerd.

"Als je werkt, heeft het leven vanzelf zin", zegt Ite (74). Ze is vrijwel haar hele werkzame leven al maatschappelijk betrokken. Maar na je pensionering vereist sociaal contact extra inspanning. Daar slaagt ze in, op vele gebieden. Toch voelt ze zich niet beantwoorden aan de norm: geen kinderen, geen gezin. Ze mist een arm over haar schouder. Haar partner is veertien jaar geleden zeer plotseling overleden.

Voor wie zijn buren niet kent, is een woongemeenschap een uitkomst. Als je die van nul af aan opbouwt, kun je zelf kiezen wie je buren worden. Lieve en Felicitas, beiden 62, hebben dit gedaan in het Limburgse Münstergeleen. Ze hebben een eigen huis en delen gemeenschappelijke voorzieningen. Dat is niet vrijblijvend: je moet soms met elkaar in gesprek. Daar staat tegenover dat je je minder zorgen hoeft te hebben over aanspraak, gemeenschapszin en later: zorg voor elkaar. Meer informatie naar www.luisterdoc.nl Met medewerking van FocusCura www.focuscura.com/nl

Joan Richardson (36) en George van Loon (28) misten in hun jeugd stabiliteit en veiligheid. Met therapie en veel doorzettingsvermogen proberen ze een herhaling van het verleden te voorkomen. Binnenkort bezegelen ze hun liefde met een baby.

Hugo Hairwassers toert al ruim tien jaar met groepssessies door Nederland om mensen in vier uur van het roken af te helpen. De teller staat inmiddels op 140.000 cursisten. Zijn methode begeeft zich buiten de gebaande paden en heeft volgens hem een hoge slagingskans. Dat wekte de belangstelling van huisarts Miriam de Kleijn en psycholoog Eline Meijer, verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Hugo Hairwassers trekt mensen die niet zo snel zouden meedoen aan een 'reguliere' cursus. Luister naar Eline Meijer, Hugo Hairwassers en deelnemers aan een sessie om te horen hoe effectief de cursus is. Dit is een deel 4 van de serie Rooksignalen van Peter de Ruiter, die rokers en professionals de weg wijst naar een gezondere samenleving. De stem die de citaten inspreekt is van dichter Ruth van Rossum. Luister ook naar deel 2 van Rooksignalen met een live verslag van een sessie van Hairwassers methode. Meer informatie op www.luisterdoc.nl

Een naaste die plotseling verdwijnt laat de achterblijver in ontreddering achter. Wat maakt een vermissing voor een mens zo onwezenlijk? Jeanne van Veggel (81) mist haar dochter sinds zij in 2018 in Nepal ging wandelen. Zij liep vele malen haar dochters pad in de Himalaya, maar vond haar niet. Willem-Jan van der Heijden kwam om tijdens de tsunami in 2004, maar over zijn lot bestond maanden onzekerheid. Zijn vriend Bram Schilham ging hem zoeken en probeerde het noodlot zo lang mogelijk van zich af te houden. Franck Wagemakers van Slachtofferhulp Nederland laat zijn licht schijnen op wat mensen drijft op hun zoektocht tussen hoop en vrees. Klik voor meer informatie naar www.luisterdoc.nl

Dichters dichten gedichten voor mensen die aan het einde van hun leven niemand meer kennen. Op de ‘eenzame uitvaart’ vatten de dichters in luttele woorden een heel leven samen, of slechts de laatste momenten. Waarom doen zij dat, en hoe? Luister naar de woorden van Ruth van Rossum, Hester Knibbe en teamleider Eric den Heijer van de Haagse begraafplaats Westduin, die ook muziek en gedichten inzet om ook zonder ‘belangstellenden’ mensen met respect vaarwel te zeggen. Terwijl de anonimiteit in de samenleving toeneemt, worden uitvaarten persoonlijker. Klik voor meer informatie naar www.luisterdoc.nl

Met de stichting 'Eenzame dood' begeleiden John Jansen en zijn collega’s mensen in hun laatste levensfase. Zij kunnen niet terugvallen op een sociaal netwerk, maar hebben wel behoefte aan een klankbord en een steun in de rug. Toch blijven sommigen zich eenzaam voelen omdat de ‘vanzelfsprekendheid’ van de nabijheid ontbreekt. Niettemin beschikken mensen die voor een alleengang kiezen over de kracht zelf de regie te houden. Die komt tot uiting op de laatste momenten dat zij in deze wereld verkeren, of vlak daarna. Klik voor meer informatie naar www.luisterdoc.nl

Sinds 1957 is het in Nederland mogelijk telefonisch je zorgen te bespreken met een onbekende. De meeste van de nu meer dan 300.000 telefoontjes per jaar naar De Luisterlijn verbergen een bepaald soort eenzaamheid: je hebt niemand om je heen om je problemen te bespreken. Vroeger kwamen de vrijwilligers achter ‘de hoorn’ ook daadwerkelijk in actie, bijvoorbeeld met onderdak. In deze tijd blijven de vrijwilligers op afstand. Een teken des tijds? Klik voor meer informatie naar www.luisterdoc.nl

Janneke (80) woont het grootste deel van haar leven in de Haagse wijk Bezuidenhout. Zonder kinderen, laat staat kleinkinderen, heeft ze het gevoel geen vol leven te leiden. Ook de oppervlakkigheid van het huidige bestaan speelt haar parten. Dat verandert als ze in contact komt met Enneke (45). Bij haar treft ze diepgang en de warmte van een gezin. Het leidt tot een wederkerige vriendschap, ondanks hun aanvankelijk ‘georganiseerde’ ontmoeting. Dit is het eerste deel van Het Gemis, een serie over eenzaamheid van Peter de Ruiter. In de eerste delen onderzoekt hij het ontstaan en de gevolgen van eenzaamheid, tot aan een ‘eenzame uitvaart’ aan toe. In volgende delen komen ook andere vormen van ‘gemis’ aan de orde dan die van het gebrek aan vrienden en familie, zoals het plotseling verdwijnen van een naaste en het verliezen van je geheugen. Klik voor meer informatie naar www.luisterdoc.nl

In 2020 en 2022 boden koning Willem-Alexander en premier Mark Rutte hun excuses aan voor het veroorzaakte leed aan de bevolking van Indonesië. Voormalig sergeant Jan Glissenaar deed dit al in 1991, toen hij met zijn zoon Frans na ruim veertig jaar terugging naar Java, waar hij tijdens de oorlog gelegerd was. Op dat moment had hij al half de aardbol bereisd en de mensen in Nederland verteld over wat hij aantrof in de Derde Wereld. Hij zette zich in voor ontwikkelingshulp. De kiem daarvoor was gelegd tijdens zijn diensttijd en gedurende de jeeptocht van 25.000 km naar huis die hij met drie kameraden ondernam toen zij in 1950 werden gedemobiliseerd. Zo kon vanuit een oorlog toch iets goeds voorkomen. Deze serie wordt gesteund door het Eva Tas Fonds.

Tijdens en na de koloniale oorlog zijn informatiestromen gemanipuleerd en is de pers gemuilkorfd. Het Nederlandse publiek krijgt vooral staatspropaganda geserveerd over de situatie in Indonesië. Dit is het onderwerp van de delen 6 en 7 van 'Stille getuigen'. Kort na het einde van de oorlog in Indonesië beginnen omroepen in Nederland met televisie-uitzendingen. Maar pas in 1969 komt het eerste, kritische programma over deze kwestie op de buis. De onthulling van oorlogsmisdaden door Joop Hueting bij de VARA leidt tot een Kamerdebat en de Excessennota. Dan is de tijd rijp en ook alle andere omroepen wijden zich aan reportages, documentaires en lange series over Indonesië. Zo ontstaat in de loop van de twintigste eeuw een compleet televisiebeeld van de koloniale oorlog. Velen keken, maar even zo velen vergaten het weer. Dat is de aard van het vluchtige medium, zegt mediadeskundige Chris Vos, die alle programma's op een rij zette en daar conclusies uit trok. Deel 7 begint met het debat in de Tweede Kamer dat medio juni 2023 plaatsvond over het onderzoeksrapport 'Over de grens' van NIOD, NIMH en KITLV. Defensieminister Ollongren zegt rehabilitatie toe voor de drie mariniers die op Java weigerden onschuldige slachtoffers te maken door hun dorp plat te branden. Ze werden toen 1,5 tot 2,5 jaar in de cel gezet. Hun verhaal is opgenomen in deel 4 van 'Stille getuigen' en wordt verteld door Nicolien de Hoog, de dochter van een van hen. De audioserie 'Stille getuigen' wordt ondersteund door het Eva Tas Fonds.

Tijdens en na de koloniale oorlog zijn informatiestromen over die oorlog gemanipuleerd en is de pers gemuilkorfd. Het Nederlandse publiek krijgt vooral staatspropaganda geserveerd over de situatie in Indonesië. Dit is het onderwerp van de delen 6 en 7 van 'Stille getuigen'. Frank van Vree, tot voor kort directeur van het NIOD en eindverantwoordelijk voor de recente onderzoeken naar deze oorlog, schetst een beeld van hoe uitgekiende informatiecontrole en 'schandaalmanagement' er voor zorgde dat 'what happened in Indonesia, stayed in Indonesia'. Soms mislukt dat, bijvoorbeeld als zendeling dominee Hildering uit de school klapt over een bloedbad nabij zijn Javaanse ressort. Hoon en intimidatie zijn zijn deel. Je hoort Marleen van den Berg, die onderzoek deed naar de man en zijn 'opdracht'. Programmamaakster Gerda Jansen Hendriks legt filmdocumentaires uit oorlogstijd op de snijtafel en concludeert, net als Frank van Vree, dat Nederland al tijdens de Tweede Wereldoorlog de geesten masseerde voor herbezetting van Indonesië. Televisie was er nog niet, dus het Nederlandse publiek kreeg in de bioscoop te zien hoe Nederland daar belangrijk werk verrichtte. Sommige films werden wel gemaakt, maar afgekeurd of verboden. De audioserie 'Stille getuigen' wordt ondersteund door het Eva Tas Fonds.

De stilte tijdens en na de koloniale oorlog in Indonesië was oorverdovend. Eenieder had daar zo zijn redenen voor. De militairen wilden het thuisfront niet ongerust maken. Leger en overheid wilden wreedheden verbloemen. De media liepen aan de leiband van de politiek. Pas na ruim zeventig jaar kwam er berouw van de Nederlandse staat. Had openheid de oorlog kunnen bekorten en oorlogsmisdaden kunnen voorkomen? We zullen het nooit weten, maar zeker is dat het toedekken van gruwelijkheden de duur ervan bestendigt. In de serie 'Stille getuigen' gaat Peter de Ruiter op zoek naar de mensen en machten die hadden kúnnen praten, maar het niet deden - of pas veel later. Hij onderzoekt het hoe en waarom, in de hoop antwoorden te vinden die toekomstige wreedheden kunnen voorkomen. #1 De vondst van een 'gesproken brief' aan een voormalige militair in de koloniale oorlog brengt de podcastmaker in contact met diens familie en vrienden in het Gelderse plaatsje Heelsum. Hoe verliep het contact tussen hen en hun naasten in Indië? Welke herinneringen hebben de mensen die het nog kunnen vertellen aan die tijd? En waarom bleef het lang zo stil? 'Stille getuigen' is een productie van Peter de Ruiter, die wordt ondersteund door het Eva Tas Fonds.