Marami na tayong napanood at napakinggang mga balita tungkol sa pagkamatay ng mga tao na dulot ng kuryente o di kaya ay ng kidlat. Ngunit paano nga ba ito nangyayari at maaaring makapahamak sa buhay ng mga tao. Sa ating discussion sa araw na ito, alamin natin ang science behind Electricity, Lightning, at ang idea ng Electrocution. Halika mga ka-Bio, sa ating 5th installment ng Death by Series at sa ating golden episode, halika ating pag-usapan ang Pagkamatay dahil sa Dagitab. Shownotes: News regarding electrocution and lightning strike in the Philippines: https://youtu.be/1bMbHTYC-wk https://youtu.be/UOAsrqyyBnM https://youtu.be/7WbimZL30QM History of electrocution: https://youtu.be/UgyD-bWh0sU https://deathpenaltyinfo.org/executions/methods-of-execution/description-of-each-method

Lahat tayo at tatanda. Wala tayong ligtas mula rito. Isa ito sa maraming bagay na hindi natin mapipigilan. Ngunit kung may pagkakataon kang pigilan ito, gugustuhin mo ba? Sa ating discussion sa araw na ito, alamin natin ang science behind Aging at ang mga pag-aaral ng mga siyentipiko tungkol sa mga paraan na kung paano posibleng mapahaba ang buhay ng mga tao. Halika mga ka-Bio, hanapin natin ang Fountain of Youth at alamin kung maaari nga bang hindi na lang tumanda! Shownotes: Why do we age? https://youtu.be/GASaqPv0t0g How to cure aging? https://youtu.be/MjdpR-TY6QU

Nito lamang July 25, 2022 nagulat ang marami noong nag-lapse at tuluyan nang naging batas ang controversial na Vaporized Nicotine and Non-Nicotine Products Regulation Act of 2022 (RA 11900). Marami ang natuwa, at mas marami ang nabahala dahil sa mga probisyon sa batas na ito. Sa ating episode 47, ating pagtuunang pansin kung ano nga ba ang implikasyon ng paggamit ng vape at kung ito nga ba ang 'best alternative' para sa mga taong nais tumigil sa panigarilyo. Halika, atin itong pag-usapan sa episode na ito. Shownotes: Vape Bill https://www.pna.gov.ph/articles/1179761 History of Vaping https://blog.oup.com/2014/11/e-cigarette-vape-timeline/ Vaping and Threats https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/5-truths-you-need-to-know-about-vaping?amp=true

Erection is the enlargement and stiffening of the penis, or in layman's terms boner, paglaki, pagtayo, at pagtigas ng ari ng mga lalaki. Ito ay physical response na dulot ng mga stimulus na maaaring magdulot ng arousal. Ito ay napakahalaga para magawa ang reproductive function ng mga kalalakihan. Ngunit habang tumatagal ang panahon dumarami ang nagkakaroon ng problema pagdating dito. Halika mga ka-Bio! Ating pag-usapan kung bakit at paano nangyayari ang Erection. Pati na rin kung ano ang mga dahilan kung bakit dumarami ang mga nagkakaroon ng Erectile Dysfunction. This is the 5th installment ng ating Let's Talk About Sex series, kaya sit back, relax, at ating pag-usapan ang bagay na ito. SHOWNOTES: Erectile Tissues: https://www.researchgate.net/figure/Cross-section-of-the-penile-stump-showing-corpora-cavernosa-corpus-spongiosum-with_fig2_302923126 Anatomy of Erection: https://youtu.be/3kIncgW_-vI HaA: Let's Talk About Sex Playlist: https://open.spotify.com/playlist/52kd5e3glLDOL5aQQDP8DY?si=oHhOYBe4Q62I7K1GDitGXg&utm_source=copy-link

Ating pinagdiriwang tuwing buwan ng Hulyo ang National Disaster Resilience Month, ating napag-usapan sa mga nakalipas na episodes ang dahilan kung bakit may mga banta ng bagyo, pagbaha, at paglindol sa ating bansa. Sa episode na ito, atin namang alamin ang mga sinkholes, ano ang mga banta na maaari nitong dalhin sa atin? Paano ito nabubuo? At maaari ba tayong makaiwas dito? Atin yang alamin sa ating episode ngayong araw na ito. Shownotes: Sinkholes https://www.nationalgeographic.com/environment/article/sinkhole Bito Cave https://youtu.be/IKEFBEqUkvQ HaA: Earth Science Playlist https://open.spotify.com/playlist/3fqVx8r52DbZFczjVVudSj?si=ydPjvNmlRH6Tj12M7ua9IQ&utm_source=copy-link

Ecdysis, molting, shedding, sloughing, pagbabalat, ilan lang ito sa mga tawag natin sa paghuhunos ng balat. Maraming mga organismo ang nakagagawa nito, nandyan ang mga ahas, insekto, alimango, at marami pang organismo. Pero bakit nga ba ito nangyayari sa kanila? Gaano ito kahalaga? At paano na lang kung tulad ng mga ahas, kaya rin nating mga taong maghunos ng ating balat. Halika, atin yang pag-usapan sa ating episode ngayong araw na ito! Shownotes: Ecdysis https://wpvet.com/exotic-pets-care-guides/reptile-shedding-ecdysis/ Insect Ecdysis (video) https://youtu.be/QfeEZl0VGs0 What if you shed your skin like a snake? (video) https://youtu.be/KZd4KbV0Gg8 Family Guy - Peter shedding (video) https://youtu.be/UGqrdm8Ni58

Tayong mga tao ay may iba't ibang paraan para tayo ay maunawaan at maintindihan ng ating mga kausap. Tayo ay kumikilos at nagsasalita para maintindihan ang nais nating ipahiwatig sa ating kausap. Ito ay laganap sa Animal Kingdom, pero kung ating tutuusin, paano naman sa mga halaman? Ito ang ating pag-uusapan sa ating episode ngayong araw na ito. How do plants communicate? Paano sila nagkakaintindihan at nagkakausap? Halika! Ating alamin ang sagot sa katanunang yan! Shownotes: Paano nagkakausap ang mga halaman? https://www.wired.com/2013/12/secret-language-of-plants/amp | Plant Communication https://www.mcgilltribune.com/sci-tech/plant-communication-250220/

Nasa humigit kumulang 108Billion katao na ang isinilang, namuhay, at namalagi sa mundong ito. Ngunit nasa halos kalahati ng populasyon na ito ay namatay dahil sa kagagawan ng isang hayop lamang. Hindi ito ang kinatatakutan ng iba na pating o di kaya ay buwaya, hindi kasing nakakadiri tulad ng uod, daga, gagamba o ipis man. Ito ay dahil sa lamok. At sa ating episode sa araw na ito, ating alamin kung bakit nga ba nasa 20% ng ating populasyon, ang mas lapitin ng mga insektong ito, at ano nga ba ang pwede nating gawin para maiwasan ito? Halika mga ka-Bio! Atin itong alamin! Shownotes: Mosquito facts https://www.rti.org/insights/mosquito-facts Why mosquitoes bite some people more than others? https://www.smithsonianmag.com/science-nature/why-do-mosquitoes-bite-some-people-more-than-others-10255934/ Study in 2021 about mosquitoes and blood type https://www.nature.com/articles/s41598-021-03765-z

Happy Pride mga ka-Bio! At nararapat lang siguro na sa pagkakataon na ito, ating alamin kung paano nga ba nabubuo ang isang bahaghari. Atin ring mapag-uusapan ang iba't ibang simbolismo at pakahulugan ng bahaghari sa mga kultura sa iba't ibang panig ng mundo. At syempre, alamin natin kung paano nga ba nagsimulang magamit ang kulay ng bahaghari sa Pride! Long overdue pero malaman na discussion ang hatid natin ngayong araw na ito! Shownotes: How are rainbows formed? https://education.nationalgeographic.org/resource/rainbow | Mother of Pearl Clouds https://ownyourweather.com/mother-of-pearl-clouds/ | Rainbow in Pride https://youtu.be/ge3pQyo7PDk

Naging maugong na usapin muli sa ating bansa ang tungkol sa Nuclear Energy dahil sa napirmahang EO 164 ng ating kasalukuyang pangulo para posibilidad ng paggamit at pagsama ng alternatibong mapagkukunan ng enerhiya na ito sa ating energy mix. Marami ang may pag-aagam agam tungkol sa bagay na ito at marahil ay may takot dahil sa mga nangyari sa ibang bahagi ng mundo, kaya sa Series of Episodes natin para sa buwan na ito, ating pag-usapan ang Nuclear at ating alamin ang iba't ibang konseptong nakapalibot dito. Sa unang bahagi ng Series na ito, alamin natin kung ano nga ba ang maaaring mangyari sa katawan ng isang indibidwal kapag siya ay nagkaroon ng radiation sickness. This is also the 4th part ng ating Death By series.. kaya halikayo! Pag-usapan natin ito. Shownotes: | Fate of Hisashi Ouchi: https://youtu.be/ccRTh6wyDF4 | Ionizing Radiation FAQs: https://www.osha.gov/ionizing-radiation/health-effects

Kapag may pagkain ka na nahulog o di kaya'y nalaglag sa lapag, pinupulot mo pa ba ito at sinasabing "Pwede pa ito, wala pa namang 5-seconds". Kung oo man o hindi ang iyong tugon, pwes ating pag-usapan kung ligtas nga ba talagang kainin ang pagkain kapag ito ay nalaglag na. May katotohanan ba sa 5-second rule o gawa-gawa lang ito? Halika mga ka-Bio pag-usapan natin ito! Shownotes: Julia Child (1963) https://youtu.be/k6s6rVAkFrE || Origin of Five-Second Rule https://www.sciencefriday.com/articles/the-origin-of-the-five-second-rule/ || https://www.safefood.net/food-safety/5-second-rule

Ang mga insekto ang matuturing nating pinaka-adaptive sa lahat ng mga hayop sa mundo. Nagawa nilang mabuhay sa halos lahat ng ecosystem na matatagpuan dito; mula sa lupa, tubig, at himpapawid. Kagilagilalas kung tutuusin, ngunit bakit nga ba sa laki, tila ba'y nagkulang sila? In this episode ating alamin kung bakit nga ba maliliit lamang ang mga insekto. Dapat ba natin silang maliitin o dapat ay bigyan ng pansin. Halika mga ka-Bio! Pag-usapan natin yan! Shownotes: https://projects.ncsu.edu/cals/course/ent425/library/tutorials/importance_of_insects/reasons_for_success.html || Giant Insects: https://www.nationalgeographic.com/animals/article/animal-science-insects-biggest-moth-weta-butterfly

Isa sa mga pinaka-nakapagtatakang halaman na marahil ay parati nating nilalapitan sa tuwing ating nakikita dahil sa kakaiba nitong ginagawa, ay ang 𝘔𝘪𝘮𝘰𝘴𝘢 𝘱𝘶𝘥𝘪𝘤𝘢 , shame plant, touch-me-not plant, makahiya. Bakit nga ba tumitiklop ang mga dahon nito sa simpleng dampi ng ating mga darili o katawan? Mahiyain ba talaga ito? Halika! Ating sagutin ang mga katanungang ito. At tandaan nakararamdam man ang mga organismong ito o hindi, dapat lamang natin silang respetuhin at ituring na patas. Shownotes: 1. https://www.flipscience.ph/flipfacts/makahiya/ | 2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3459453/#:~:text=It%20majorly%20possesses%20antibacterial%2C%20antivenom,and%20also%20applied%20on%20wounds.

Tuli ka na ba? Kung oo man o hindi ang iyong sagot, welcome na welcome ka sa discussion na ito. In this episode, ating pag-usapan kung paano nga ba nakarating sa ating bansa ang konsepto ng pagpapatuli, at paano nga ba ginagawa ang tradisyunal na 'tuling de pukpok'. Atin ring alamin kung ano ang naidudulot nito at kung ayos lang ba na hindi na lang magpatuli. Pati rin ang usapin tungkol sa female genital mutilation (FGM) ay atin ring pag-uusapan. Halika mga ka-Bio and let's have a deep dive sa topic na ito. Shownotes | Tuling de Pukpok (explicit images) https://my_sarisari_store.typepad.com/my_sarisari_store/2010/04/pagtutuli---circumcision-in-the-philippinesthis-photo-series-contains-explicit-contentin-the-rural-philippinespagtutulior.html | Female Genital Mutilation (article) https://www.unicef.org/stories/what-you-need-know-about-female-genital-mutilation

Ayon sa ilang pag-aaral mula sa loob at labas ng ating bansa, sa taong 2050, malaking bahagi ng Pilipinas ang tuluyan nang lulubog at lalamunin ng katubigang nakapaligid dito. Sa episode na ito, ating alamin kung anu-ano nga ba ang mga kadahilanan sa pangyayaring ito. Atin ring suriin kung talaga bang ang buong bansa ay lulubog na sa ilalim ng tubig o may matitira pa rin na bahagi nitong nasa ibabaw ng tubig kapag dumating ang pagkakataong natunaw na ang mga nalalabing kapuluaan ng yelo sa mundo. Tara mga ka-Bio, magkaroon ng dagdag na kaalaman hinggil sa bagay na ito! Shownotes: Mga lugar na lulubog sa tubig sa taong 2050. https://www.projectlupad.com/philippine-cities-projected-sea-level-by-the-year-2050/ || Anong bahagi ng bansa ang lulubugin sa tubig kapag natunaw na ang lahat ng mga yelo? https://www.projectlupad.com/what-the-philippines-would-look-like-if-all-the-ice-melted/ || https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/rising-seas-ice-melt-new-shoreline-maps || https://www.noaa.gov/news-release/us-coastline-to-see-up-to-foot-of-sea-level-rise-by-2050

Mga tanong sa isip ni Juan, halika! Patuloy nating bigyan ng mga siyentipikong kasagutan. Ito pa rin ang inyong gurong lakan mula sa Bulacan, Sir Red at ito ang Haynayan at Agham the podcast year 2! Tara! Matuto, maglakbay, magsaliksik, magkaroon ng dagdag na kaalaman. Haynayan Magpakailanman.

Happy Anniversary mga ka-Bio!! Ang episode na ito ay dedicated sa bawat isa sa inyo! Maraming salamat sa pagtangkilik at nawa'y matuwa kayo sa munting episode na handog ko para sa lahat. Hintayin lamang ang link para sa video ng Brain Fart anniversary episode na ito! Haynayan Magpakailanman. ❤

Microplastics - maliit, simple, mapaminsala. Sa dinami-rami ng mga basura at plastic na matatagpuan natin sa ating kapaligiran, mayroon pa ring isang uri ng mapaminsalang bagay na tila ba’y invisible sa ating paningin dahil sa kanilang liit ang maaaring makapaghatid ng malaking problema sa ating lahat, dahil maaaaring ito ay nakasama na sa ating mga hapagkainan at ito ay atin nang nakain. Ating pag-usapan ang banta ng microplastics at ano nga ba ang maaaring mangyari sa mga organismong maaapektuhan nito. C'mon mga ka-Bio let's have a deep dive sa usapang ito at ating i-cap off ang discussions sa unang taon ng Haynayan at Agham. || GESAMP study on microplastics: http://www.gesamp.org/publications/reports-and-studies-no-90 http://www.gesamp.org/publications/microplastics-in-the-marine-environment-part-2 || https://oceanservice.noaa.gov/facts/microplastics.html#:~:text=Microplastics%20are%20small%20plastic%20pieces,our%20ocean%20and%20aquatic%20life.&text=Plastic%20debris%20can%20come%20in,)%20are%20called%20%E2%80%9Cmicroplastics.%E2%80%9D || https://www.nature.com/articles/d41586-021-01143-3

In this year-ender episode of Haynayan at Agham, let's include Kapnayan (Chemistry) in this discussion. Ating pag-usapan ang intricate science sa likod ng mga kulay na makikita natin sa mga fireworks, at patterns na nabubuo nila sa himpapawid. C'mon mga ka-Bio and join us in this very fun discussion. || RRL: Flame Test: https://youtu.be/TOyDzOc2AaI , Cheat Sheet: https://youtu.be/9fELdiKPj_0

Maligayang pasko mga ka-Bio! At dahil sa papalapit na ang maraming selebrasyon sa ating mga tahanan, syempre hinding hindi mawawala dito ang mga malilinamnam na putaheng handa ni Juan. Isa marahil sa pinaka-gamit ngunit pinaka-kontrobersyal na pampalasa ay ang Vetsin o kilala rin na Monosodium Glutamate. Ano nga ba ito? Masama ba talaga ito sa ating katawan? Ikaw ba ay malalasing kaagad kapag nakakain ka nito? At bakit nga ba vetsin ang tawag natin dito? C'mon mga ka-Bio! Kahit festive ang panahon, may oras pa rin tayo para matuto! Let's hop on sa very meaningful na discussion na ito! | If you would like to help or reach-out to our brothers and sisters na na-apektuhan ng Bagyong Odette, please be redirected sa thread na ito para sa additional detials kung paano makatutulong sa kanila https://twitter.com/jairrrrooo/status/1472760221583884292?t=YD9MSfdGr1N1e4RwSRowgg&s=19 || https://twitter.com/TheBunkPH/status/1472475271920238594?t=tAxVR3MrblhMYonmvKE5Hg&s=19