Vasilis Dimitriadis – Bir Evin Hikayesi: Selanik’teki Mustafa Kemal Atatürk’ün Evi ve Ailesi Hakkında Türkçe ve Yunanca Belgeler

Vasilis Dimitriadis, Osmanlı arşiv belgelerinin düzenlenmesi ve araştırmalara kazandırılması konusundaki titiz çalışmalarıyla tanınan bir tarihçidir. 1931’de Komotini’de doğan Dimitriadis, 1954’te Selanik Üniversitesi Felsefe Fakültesi’nden mezun olmuş, bir yıl sonra Makedonya Tarih Arşivi’nin müdürlüğüne atanmıştır. Londra Üniversitesi SOAS’ta Prof. V.L. Menage’ın öğrencisi olarak Osmanlı paleografyası eğitimi almış, 1972’de “Evliya Çelebi’ye Göre Orta ve Batı Makedonya” adlı teziyle doktor unvanını kazanmıştır. 1984’te Girit Üniversitesi Türk Etütleri Profesörlüğü’ne seçilmiş, 2000’de emekli olana dek Osmanlı tarihi dersleri vermiştir. Aynı zamanda Akdeniz Etütleri Enstitüsü’nün kurucu üyelerindendir.

Dimitriadis’in kariyeri boyunca yürüttüğü en önemli görevlerden biri, Yunanistan genelindeki Osmanlı arşiv malzemesinin tasnif edilmesi ve korunmasıdır. Makedonya Arşivi’ndeki 4.000’i aşkın defterin düzenlenmesini sağlamış, Aynaroz ve Girit’teki Osmanlı belgelerini kurtarmıştır. 1983 tarihli Topography of Thessaloniki during the Turkokratia (1430–1912) adlı eseriyle Atina Akademisi ödülüne layık görülmüştür.

Ancak Dimitriadis’in en dikkat çekici çalışması, Bir Evin Hikayesi adlı kitabıdır. Bu eser, Mustafa Kemal Atatürk’ün ailesinin Selanik’teki “Pembe Ev” olarak bilinen mülkü üzerine yürütülmüş benzersiz bir arşiv araştırmasıdır. Yazar, 80’i aşkın Osmanlıca ve 16 Yunanca belgeyi inceleyerek, evin mülkiyetine dair tartışmalara ışık tutmuştur.

Belgelere göre, evin ilk sahibi Ferhad oğlu İskender’dir. Ali Rıza Efendi, 1877’de evin büyük hissesini Hatice Zarife’den, Zübeyde Hanım ise kalan kısmını 1878’de Yusuf Efendi’den satın almıştır. 1883 tarihli mahkeme ilamı, evin iki bölüme ayrılarak genişletildiğini; bir kısmın Ali Rıza, diğer kısmın Zübeyde Hanım adına tescil edildiğini gösterir. 1887’de Ali Rıza’nın vefatıyla mülk tamamen Zübeyde Hanım’a kalmış, 1888’de ekonomik sıkıntılar nedeniyle küçük ev satılmış, ancak Pembe Ev mülk olarak korunmuştur.

1912’de Selanik’in Yunan yönetimine geçmesiyle, ev “terk edilmiş Türk malı” statüsüne alınmıştır. 1917 tarihli bilirkişi raporu, evin üç meskenden oluştuğunu ve sahibinin Zübeyde Hanım olduğunu belirtir. 1924’te yapılan kayıtlar, mülkün 144 metrekarelik bir alanda üç katlı bir yapı olduğunu doğrular. 1930’da ev Serafımidu ailesine, 1936’da Selanik Belediyesi’ne geçmiş, ertesi yıl Türk milletine armağan edilmiştir. 1951’de müzeye dönüştürülen yapı, bugün Selanik’teki Türk Konsolosluğu arazisinde yer almakta ve Atatürk’ün doğduğu ev olarak kabul edilmektedir.

Dimitriadis, kitabında resmî anlatılardaki çelişkilere de dikkat çeker. Uzun yıllar boyunca evin kiralık olduğu ileri sürülmüş, hatta 2000’li yıllarda bile “Atatürk ailesinin kiracı olduğu” iddiası yinelenmiştir. Ancak Osmanlı tapu ve vergi kayıtları, evin 1878’den itibaren aile mülkü olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Dimitriadis, bazı belgelerde “erkân-ı harb kolağası Mustafa Kemal Bey” adına yapılan yanlış kayıtların kafa karışıklığına yol açtığını, fakat bu hataların sonradan düzeltilmiş olduğunu belirtir.

Doğum yeri tartışması da kitapta ele alınır. Bazı yazarlar Mustafa Kemal’in Pembe Ev yerine başka bir evde doğduğunu veya Langadas’taki Sarıger köyünde dünyaya geldiğini ileri sürmüştür. Ancak Dimitriadis, belgelerin ve 19. yüzyıl sonu vergi kayıtlarının Pembe Ev’i Mustafa Kemal’in çocukluk evi olarak doğruladığını savunur.

Sonuç olarak Bir Evin Hikayesi, Atatürk’ün ailesine ve Selanik’teki mülküne dair en kapsamlı belge incelemesini sunar. Dimitriadis’in çalışması yalnızca bir evin hikayesini değil, Osmanlı arşiv sisteminin güvenilirliğini ve tarihî mirasın nasıl siyasallaştırıldığını da gözler önüne serer.