Weźmy takie zdanie: kangur skubie trawę – brzmi sensownie. Ale jeśli powiesz: na kangurze nie rośnie trawa – dziwnie, choć to przecież to prawda?
W tym odcinku Łapacza słów z prof. Tadeuszem Ciecierskim rozmawiam o filozofii języka: jak możemy badać język za pomocą jego samego, dlaczego matematyka to też język i czy można mieć świadomość bez języka oraz czy sztuczna inteligencja to już nowy rozmówca, choć jest samym językiem bez umysłu. 
-----------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jesteś w Polsce, mów po polsku - słyszą nieraz migranci. Tylko... co to znaczy po polsku? Czy Polska jest jednojęzyczna?
Na pierwszy rzut oka – tak. Statystyki ze spisu powszechnego mówią jasno: 98% Polaków deklaruje, że w domu mówi po polsku. Ale pod spodem kryje się zupełnie inna opowieść. 

W tym odcinku „Łapacza słów” razem z prof. Nicole Dołowy-Rybińską rozmawiamy o ukrytej wielojęzyczności Polski – tej, której nie widać w danych. To języki mniejszości, odmiany regionalne i lokalne gwary, które wciąż pulsują pod powierzchnią.

Od dumy górali, przez śląską walkę o uznanie, po dwujęzyczność pograniczy – odkrywamy bogactwo językowe, którego często nie zauważamy. 

Posłuchaj i sprawdź, jak naprawdę brzmi Polska.

Afazja to zaburzenie językowe, najczęściej spowodowane udarem mózgu. Ma różne oblicza, czasem objawia się trudnością w mówieniu, problemami z nazywaniem osób, przedmiotów czy miejsc, czasem to  kłopoty ze zrozumieniem mowy – szczególnie dłuższych, złożonych zdań. Bywa, że jej objawem są trudności w czytaniu i pisaniu albo powtarzanie w kółko tego samego słowa lub frazy.

Jednak,  wbrew pozorom, afazja nie oznacza utraty języka, ale trudność w dostępie do słów i zdań, które wciąż są obecne w umyśle. Osoba z afazją rozumie, myśli i czuje, lecz ma problem z komunikacją. Jakby ktoś podziurawił most prowadzący do języka w jej głowie.

19, 5 tys.- 24 tys. osób rocznie w Polsce doświadcza afazji. W tej rozmowie, którą prowadzę z językoznawczynią i logopedką prof. Jolantą Panasiuk, przyglądamy się, jak naprawdę wygląda życie z afazją i co to doświadczenie mówi nam o tajemniczej więzi mózgu i języka.
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Czy Władysław Jagiełło potrafił mówić po polsku? A Adam Mickiewicz po litewsku? W nowym odcinku „Łapacza słów” razem z z dr Jowitą Niewulis-Grablunas i dr. Piotrem Grablunasem z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu opowiadamy o językach bałtyckich – dwóch, które przetrwały z większej rodziny - litewskim, nazywanym najbardziej archaicznym z żywych języków Europy – tak konserwatywnym, że zachował formy bliskie sanskrytowi. I - bardziej „nowoczesnym” - łotewskim. 

Mówimy też o chłodniku, koszykówce i mistycznych imionach. Oraz o tym, jak brzmi "polski litewski". Poznacie najgorsze łotewskie przekleństwa i dowiecie się, jak się kocha po litewsku :)
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Czy wiecie, że niemowlęta gaworzą inaczej po polsku niż po japońsku? Od początku „stroją” się do języka, który słyszą.  Za to wszystkie dzieci uczą się słów w swoim języku w podobnym tempie, choć bywają języki łatwiejsze i trudniejsze. Spojler: polski wcale nie jest z tych trudnych!

A co z dziećmi, którym język nie przychodzi łatwo? Zaburzenie rozwoju języka dotyka ok. 7 proc.  dzieci — i nie ma nic wspólnego z inteligencją czy słuchem. Jak wspierać dzieci w nabywaniu języka? Jakie osiągają  kamienie milowe? W jakie mity językowe nie wierzyć - w tym odcinku rozmawiam o tym z psycholożką prof. Ewą Haman.
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jak to możliwe, że w jednym kraju rozwijały się równolegle dwa języki narodowe? No to witajcie w Łotwie! A szczególnie w Łatgalii, wschodnim regionie j Łotwy. To fascynujące miejsce – pograniczne, wielojęzyczne, wielowyznaniowe – w którym przetrwał język inny niż łotewski, choć również nazywany „łotewskim”.

Dlaczego łatgalski nie jest dialektem, choć za taki bywa uznawany? Jak wyglądało jego „językowe przebudzenie”?

W tym odcinku podcastu  rozmawiam z prof. Tomaszem Wicherkiewiczem – socjolingwistą, który od ponad dwudziestu lat bada język łatgalski i wspiera jego obecność w przestrzeni publicznej, edukacji i kulturze.

Będziemy się też zastanawiać, czy standaryzacja to językowa trucizna czy szansa. Zbadamy też niektóre językowe mity i pomartwimy się o cyfrową przyszłość małych języków. Dowiecie się również, co łączy języki z ogrodami.
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Dziadurzenie. Niby troska. Niby ciepło. W praktyce – odbieranie godności. „Obiadek”, „szaliczek”, „Jak się dziś czujemy?” – to język, który pasuje do dzieci, ale używamy go w stosunku do starszych osób.
W tym odcinku rozmawiamy o tym, jak mówić do seniorów z szacunkiem, czym jest „dziadurzenie” i dlaczego taki sposób komunikacji, używany nawet w dobrej wierze, potrafi ranić.
Bo starość to nie powrót do dzieciństwa.
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Czy zwierzęta wiedzą, że istnieją? Czy potrafią mówić o nieobecnych? I co właściwie znaczy „rozmawiać”, gdy próbujemy to robić z innym gatunkiem?

W drugiej  części rozmowy o języku zwierząt razem z kognitywistą prof. Marcinem Urbaniakiem przyglądam się badaniom nad komunikacją delfinów, kontrowersjom wokół gorylicy Koko, cierpieniu zwierząt w ogrodach zoologicznych i marzeniom sennym zwierząt pozaludzkich.
To opowieść o granicach poznania, i o tym, że zwierzęta uczą nas mówić o rzeczach naprawdę ważnych. 
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

W tym odcinku rozmawiam z kognitywistą, filozofem umysłu, badaczem komunikacji międzygatunkowej i praktykiem w dziedzinie dobrostanu zwierząt prof. Marcinem Urbaniakiem. Opowiada o języku pszczół, żartach papug, echolokacji nietoperzy i tym, dlaczego myślenie i komunikacja nie zawsze wygląda tak, jak lubimy o tym myśleć z ludzkiej perspektywy.

W związku z tym, że była to bardzo ciekawa i długa rozmowa, postanowiłam podzielić ją na dwie części. W tej dowiecie się między innymi: O czym myślą stonogi? Czy psy się śmieją? Co ciekawi ośmiornice? A może to my wciąż nie umiemy słuchać zwierząt, tylko próbujemy mówić za nie? 
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jak wygląda językotwórstwo od kuchni? Opowiada Jan van Steenbergen, niderlandzki lingwista, tłumacz i twórca języków sztucznych. Pasjonata języka polskiego. Rozmawiamy o tym, jak z dziecięcej zabawy można dojść do prajęzyków, alternatywnych historii i filmowych dialogów dla prehistorycznych wiedźm. I dlaczego esperanto, choć „najprostsze”, bywa zbyt nudne, by się go nauczyć. 

A także: czy można zaprojektować język kosmitów, jeśli… nie ma się pojęcia, gdzie mają język, czy w ogóle mają gardło — i czy myślą „słowami”.

To rozmowa o języku jako akcie tworzenia. O językowej pasji. I o tym, że być może najwięcej o naszym języku mówi ten, który sami stworzyliśmy.
------------------------------------------------------
☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow 

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jak mówisz na foliową torbę: „zrywka”, „reklamówka”, a może „siatka”? I czy u Ciebie w domu buty się zakłada… czy ubiera? 

W tym odcinku „Łapacza Słów” zapraszam Cię w podróż po językowej mapie Polski – nie tej z podręczników, tylko z podwórek, miasteczek i wsi. Moim gościem jest Michał Świetliński, twórca projektu Świetlan Maps, który codziennie zbiera, bada i publikuje mikroregionalizmy – słowa, które zdradzają naszą językową historię. 

To odcinek o tym, że w mowie – tej najbardziej codziennej – przechowujemy historię migracji, wpływy zaborów, lokalną tożsamość i… losy naszych rodzin.

Rozmawiamy o słowach, które żyją tylko w jednym powiecie. O tym, jak z pozoru „błędne” formy są czasem bardziej prawdziwe niż te słownikowe. I o tym, dlaczego Polska na językowej mapie nie układa się w żadne granice województw, ale w mozaikę zaskakujących mikroświatów. 

🎧 Posłuchaj i sprawdź, czy Twoje słowa są na mapie!
-----------------------------------------------------
☕Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie.

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość.

Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie.

Baskijski to „język stworzony do magii i zdrady” - tak uważał pewien XVII-wieczny inkwizytor, i choć to zdanie sprzed wieków, do niedawna mówienie euskarą - jak nazywają swój język sami Baskowie -  bywało uznawane za prowokację.

W czasach generała Franco wystarczyło odezwać się po baskijsku, by usłyszeć: ¡Habla cristiano! – „Mów po chrześcijańsku!” Czyli po kastylijsku. 

Przez lata nie wolno było nadawać dzieciom baskijskich imion. Nauczanie w tym języku było zakazane, a sama euskara traktowana jak język wsi, niegodny nauki czy kultury. 

Ale język przetrwał.  Tylko... czy można być Baskiem, nie mówiąc po baskijsku? Według danych z 2016 roku aż 55 proc. Basków nie zna swojego języka. 28 proc. jest dwujęzycznych - mówi po baskijsku i hiszpańsku, a 16 proc. rozumie euskarę, ale w niej nie mówi.

Czym w ogóle jest tożsamość baskijska? I dlaczego ten język przez wieki uznawano za „niebezpieczny”?
-----------------------------------------------------
☕Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie.

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość.

Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie.

Dlaczego Makbet się waha, a Hamlet myśli zbyt długo? Jak Szekspir pokazuje traumy, konflikty wewnętrzne, a nawet coś, co dziś nazwalibyśmy depresją czy zaburzeniem osobowości? I co to wszystko mówi o języku jako narzędziu, które nie tylko opisuje świat, ale kształtuje nasze myśli i emocje?
W tym odcinku "Łapacza słów" spotykam się z prof.  Robertem Johnsonem, psychologiem i autorem książki "Szekspir i psychologia". Choć mogłoby się wydawać, że to temat dla miłośników teatru albo studentów literatury angielskiej, nasza rozmowa prowadzi znacznie dalej – do samego serca języka.
Bo język Szekspira to nie tylko poezja i metafory. To także precyzyjne narzędzie opisu emocji, procesów poznawczych i mechanizmów obronnych – zanim jeszcze powstała nowoczesna psychologia.

Za użyczenie głosu dziękuję Marcinowi Grzymowiczowi.
-----------------------------------------------------
☕Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie.

To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość.

Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie.

Twoje wsparcie to nie filiżanka – to cały termos inspiracji!
https://buycoffee.to/lapaczslow

Czy język może zdradzić obniżony nastrój, zanim pojawią się objawy klinicznej depresji? Dlaczego dzieci mówią tak, jak myślą ich rodzice? Jaką rolę w tym wszystkim odgrywa… czasownik? I czy można poprawić nastrój, czytając na głos zdania o sprawczości, nawet jeśli się w nie nie wierzy?
Ta rozmowa to opowieść o tym, że język nie tylko opisuje świat – on go tworzy. I o tym, że warto uważać na to, co do siebie mówimy – bo jeszcze się okaże, że siebie słuchamy.

W tym odcinku Łapacza słów rozmawiam psycholożką społeczną dr Martą Witkowską, która bada język sprawczości. Opowiada o tym, jak sposób mówienia wpływa na nasze samopoczucie, poczucie kontroli i skuteczność działania. 

To odcinek lekko wakacyjny, pachnący jeziorami i trzcinami. W rozmowie z socjolingwistą i badaczem mazurskiej tożsamości prof. Piotrem Szatkowskim odkrywamy, czym jest mazurskość jako doświadczenie graniczne: między Niemcami a Polską, między „jo” a „tak”. Opowiadamy o słowach, które zarastają jak stare cmentarze, i o tych, które odzyskują życie w dziecięcych recytacjach, przekładach „Małego Księcia” czy mazurskich wersjach piosenek Adele. A w tle tej rozmowy pobrzmiewają bałtyckie echa jeszcze jednego wymarłego języka: pruskiego. Zapraszam do słuchania. 

Korzystam z fragmentu nagrania: https://www.youtube.com/watch?v=-h4mL-in-I8&t=120s

Zapraszam na odcinek o sztuce przewidywania, czyli predykcji. To genialna funkcja naszego mózgu skracająca drogę do sensu. Dzięki niej rozumiemy zdania, zanim się skończą, kończymy cudze myśli, śmiejemy się z półsłówek i łapiemy memy, które nie mają żadnego sensu… o ile nie zna się kontekstu.
 
Gościem odcinka jest psycholog prof. Jakub Szewczyk zajmujący się jezykiem, który wytłumaczy, dlaczego rozumienie słów to wcale nie takie szybkie hop-siup – to całe pół sekundy kombinowania i przeszukiwania pamięci, Opowie też o tym, że uczenie się to w gruncie rzeczy próba minimalizowania własnych pomyłek, i że bez zgadywania nie byłoby ani żartów, ani ironii, ani czytania nieczytelnych wypracowań. 

No i dowiecie się, co mają z tym wspólnego farmaceuci, copywriterzy i… układ półek w supermarkecie. Zapraszam do słuchania!

Chciałabym dziś was zaprosić w językową podróż przez kulturę Łemków. 
Kim są? Dziś w Polsce największe ich skupiska znajdują się w Małopolsce, na Dolnym Śląsku, Warmii i Pomorzu Zachodnim.
Znaleźli się tam wskutek przymusowych przesiedleń po II wojnie światowej.  Historycznie zamieszkiwali tereny Beskidu Niskiego i część Beskidu Sądeckiego, obszar zwany Łemkowyną. To naród podzielony między Polskę, Ukrainę, Słowację, Czechy, Węgry, Rumunię i Bałkany.
Ich nazwa początkowo była przezwiskiem: pochodzi prawdopodobnie od charakterystycznego dla ich języka słowa „łem” (co znaczy „tylko”, „lecz”). Jak brzmi ich język? Ile osób nim jeszcze mówi? Zapraszam do słuchania.

Czy język może sprawiać, że czujemy się bezpiecznie albo, że czujemy się pomijani? W tym odcinku z moim gościem, językoznawcą, aktywistą kolektywu Rada Języka Neutralnego, Szymonem Miśkiem przyglądamy się temu, jak język włącza – albo wyklucza – i co można zrobić, żeby mówić uważniej.

I czy taki język jak polski - sztywno przywiązany do płci i rodzaju - można odrobinę poluzować. No i czy przez to coś się w języku zepsuje? 

Mówisz w wielu językach? Zastanów się, kim naprawdę jesteś. Różne języki zmieniają nasze wspomnienia, oddziałują na zasady moralne, a nawet osobowość, skłaniają do bardziej ryzykownych zachowań i emocjonalnych decyzji. Bo język to niezwykle potężna narzędzie.

W tym odcinku podkastu rozmawiam o tym ze znaną badaczką wielojęzyczności prof. Vioricą Marian. Rozmowa odbyła się po angielsku, ale dzięki pomocy mojej koleżanki, radiowej dziennikarki Agnieszki Ciecierskiej, możecie posłuchać jej w tłumaczeniu.
Bardzo dziękuję, Agnieszko! A Was zapraszam do słuchania!

Ten odcinek podcastu przeniesie nas do starożytnego Egiptu. Ale na początek - powiedzmy sobie szczerze: co wiemy o hieroglifach?
Pełno i ch w popkulturze, ale wiedza większości z nas pochodzi z filmów o Indiana Jones i gier z Larą Croft.
Dziś też komunikujemy się głównie obrazkami, gifami i emotikonami. Czy to znaczy, że wracamy do czasów starożytnego Egiptu?
Przez wieki myślano, że hieroglify to jakieś starożytne rebusy – aż do momentu, kiedy pewien Francuz, Jean-François Champollion, odkrył, że te „dziwne obrazki” to w rzeczywistości pełnoprawny język. Język, który przetrwał 3000 lat. No ale dlaczego w każdym filmie o mumiach hieroglify zawsze zwiastują przekleństwo? Czy to oznacza, że starożytni Egipcjanie naprawdę spisywali tylko klątwy i przepowiednie? Posłuchajcie.