21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, spisanych przez protestujących w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku, to jeden z najważniejszych tekstów we współczesnej historii Polski. To one stały się kamieniem węgielnym „Solidarności”. Czego dotyczyły i jak odczytywać je w kontekście ówczesnych realiów? Nad tym zagadnieniem pochylają się Agata Kowalska i jej gość, historyk prof. Piotr Osęka z Instytutu Studiów Politycznych PAN.
All content for 21 kroków do wolności. Sierpień 1980 is the property of Polskie Radio S.A. and is served directly from their servers
with no modification, redirects, or rehosting. The podcast is not affiliated with or endorsed by Podjoint in any way.
21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, spisanych przez protestujących w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku, to jeden z najważniejszych tekstów we współczesnej historii Polski. To one stały się kamieniem węgielnym „Solidarności”. Czego dotyczyły i jak odczytywać je w kontekście ówczesnych realiów? Nad tym zagadnieniem pochylają się Agata Kowalska i jej gość, historyk prof. Piotr Osęka z Instytutu Studiów Politycznych PAN.
Strajkujący domagali się, by soboty były wolne od pracy. Bo choć pierwszą wolną sobotę wprowadzono już w 1972 roku, to przywilej dwóch dni wolnych od pracy w tygodniu nie dotyczył każdej soboty. Teraz mamy "niedzielę handlową", w latach 80. była "sobota pracująca". Czy po Sierpniu 1980 roku się to zmieniło?
W kultowym serialu "Droga" Wiesław Gołas grał zaopatrzeniowca i... ciągle był w drodze. Właśnie o potrzebach takich ludzi, zaopatrzeniowców i marynarzy znajdujących się często daleko od domu, upominał się Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w przedostatnim spośród 21 postulatów. Dlaczego wśród tych żądań znalazło się też to, które dotyczyło tak małej grupy zawodowej?
ZPT w Polsce "ludowej" to nie tylko Zajęcia Praktyczno-Technicznej, ale też Zakłady Przemysłu Terenowego, czyli "fabryki" budynków mieszkalnych. Bloki z wielkiej płyty stały się jednym z symboli minionej epoki. Ale czy to oznacza, że dostęp do własnego "M" był szybki i bezproblemowy? Ile czekało się na mieszkanie w PRL?
"Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka" brzmiał 18. postulat Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Czy to oznacza, że wcześniej urlopu macierzyńskiego nie było? A jeśli był, to w jakim wymiarze?
"Zapewnić odpowiednią liczbę miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących" brzmiał 17. postulat Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Sierpniu 1980 roku. Dlaczego problem żłobków i przedszkoli był w PRL bardziej palący niż obecnie? Ile kobiet pracowało w PRL?
Gospodarka niedoboru odbijała się też na stanie służby zdrowia. Kryzys był wszechobecny: brak lekarzy, zimne i źle wyposażone szpitale, brak leków. W sukurs oficjalnym statystykom szła... struktura demograficzna społeczeństwa. Ale rzeczywistości nie dało się zakłamywać.
Strajkujący w Sierpniu 1980 roku domagali się poprawy sytuacji nie tylko swojej, ale też emerytów. Wbrew piosence Starszych Panów, życie staruszka w PRL nie było wesołe. Głodowe emerytury zmuszały osoby starsze do pracy m.in. w kioskach i w charakterze stróżów.
Wiek emerytalny w latach 80. wynosił dokładnie tyle samo, co teraz - 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet. Strajkujący oczekiwali jego obniżenia. Czy wpisywało się to w dominującą w PRL etykę pracy "czy się stoi, czy się leży"? I na czym ona polegała? Co się kryło za pojęciami "bumelanctwo" i "stachanowiec"?
Jądrem systemu PRL była nomenklatura - katalog stanowisk, co do obsady których zgodę musiała wyrazić Partia. Innymi słowy, najbardziej prominentne posady otrzymywali "swoi" lub ludzie podlegający kontroli. W takim systemie mniej umiejętności i kompetencje schodziły na dalszy plan. "Mierny, bierny, ale wierny".
Wokół centralnie planowanej gospodarki PRL narosło skomplikowane nazewnictwo. Czym był eksport wewnętrzny? Co można było kupić w Peweksie? A czym dewizy? Czym zajmowali się cinkciarze? I dlaczego strajkujący domagali się wyrównania cen na "rynku" (o ile w realiach PRL można było mówić o istnieniu rynku).
Postulat jedenasty brzmiał: Znieść ceny komercyjne oraz sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym. Statystycznie bowiem konsumpcja mięsa w PRL była ogromna, ale tabele z numerami swoje, a praktyka życia codziennego swoje. Jakie były skutki nierównomiernej podaży produktów mięsnych?
Żądanie zapełnienia półek sklepowych było naturalnym postulatem w kraju, w którym po zakupy ustawiały się kilkudziesięciometrowe kolejki. Dlaczego gospodarka realnego socjalizmu nie radziła sobie z niedoborami? Czy faktycznie z PRL wyjeżdżały całe składy żywności do ZSRR?
Dziewiąty postulat dotyczył gwarancji powiązania podwyżek ze wzrostami cen. Jakie było znaczenie inflacji w gospodarce centralnie planowanej? Jak manipulowano cenami produktów w PRL? A jak wyglądał czarny rynek?
Protestujący domagali się jednorazowej podwyżki płac o 2000 zł, która miała zrekompensować skutki podwyżki cen. Jaką siłę nabywczą miały wówczas te pieniądze? Czy 2000 zł w roku 1980 odpowiadało temu, ile warte jest 2000 zł w 2025 roku?
Butność strajkujących czy nauka płynąca z doświadczenia? Skąd wśród 21 postulatów sierpniowych znalazł się ten o oczekiwaniu wypłacenia wynagrodzenia biorącym udział w strajku. Czy zgłoszenie się po wypłatę tych pieniędzy było aktem odwagi?
Protestujący w Sierpniu 1980 roku domagali się transparentności działania władz i dostępu do informacji dotyczących źródeł kryzysu gospodarczego. Co wówczas wiedziano o przyczynach trudnej sytuacji ekonomicznej? Jaki był w PRL dostęp do tego, co dziś nazywamy "informacją publiczną"?
Strajkujący domagali się ogłoszenia żądań Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w środkach masowego przekazu. Czy po podpisaniu Porozumień Sierpniowych "Solidarność" uzyskała dostęp do radia i telewizji? Rozmawiają Agata Kowalska i prof. Piotr Osęka.
Dlaczego postulat żądający przywrócenia dawnych praw dla ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976 r. oraz studentów wydalonych z uczelni za przekonania i zwolnienia więźniów politycznych spotkał się z największym oporem ze strony władz? I dlaczego w treści postulatu wyszczególniono nazwiska Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego? Odpowiadają Agata Kowalska i prof. Piotr Osęka
Trzeci spośród postulatów sierpniowych dotyczył zagwarantowania wolności słowa, druku i publikacji. I chociaż wkrótce powstał "Tygodnik Solidarność", to do zniesienia cenzury była jeszcze długa droga. O realizacji postulatu wolności słowa rozmawiają Agata Kowalska i prof. Piotr Osęka.
W państwie "robotników i chłopów" strajki teoretycznie nie były potrzebne. Tyle teoria. W praktyce strajki zdarzały się często i wielokrotnie prowadziły do ofiar. Dlatego drugi postulat strajkujących dotyczył właśnie zagwarantowania prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym. Ale bezpieka czuwała... Rozmawiają Agata Kowalska i prof. Piotr Osęka.
21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, spisanych przez protestujących w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku, to jeden z najważniejszych tekstów we współczesnej historii Polski. To one stały się kamieniem węgielnym „Solidarności”. Czego dotyczyły i jak odczytywać je w kontekście ówczesnych realiów? Nad tym zagadnieniem pochylają się Agata Kowalska i jej gość, historyk prof. Piotr Osęka z Instytutu Studiów Politycznych PAN.
