درمقام نتیجه گیری از مباحث ارائه شده درگفته های اخیر چنین می توان گفت:
رد حکم و نقض حکم و نقد حکم سه مفهوم جداگانه است و نباید با یکدیگر خلط و اشتباه شود. اطاعت از حکم حاکم، منافات با حق نقد و نقض آن ندارد. حکومت در حقوق عمومی اسلامی باز گشت آن به قضاوت است. عدم اطاعت از حکم حاکم ، "رد" است و ردّ غیر از "نقد" و "نقض" است. ردّ، یعنی عدم اطاعت و به عبارت دیگر سرپیچی از اجرای امر آمر قانونی ومشروع، بی تردید منجر به هرج ومرج و فوضی می گردد. رد حکم امری نامشروع و جرم محسوب است و بر اساس صور و اشکال مختلفی که دارد در حقوق اسلامی عناوین خاص خود را خواهد یافت : خروج ،بغی وفتنه هر کدام احکام و آثار خاص خود را داراست که توسط فقیهان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است ولی اجرا کنندگان حکم، حق دارند همراه اطاعت آنرا نقد کنند.
متن کامل :
نکته لازم به ذکر اینکه محور اختلاف شیعه و سنی را نباید بر دنیوی و قدسی بودن قدرت تفسیر کرد. چرا که اختلاف مزبور این نیست که یک طایفه می گوید اداره جامعه یک امر مقدس است و شخصی که می خواهد پس از پیامبر(ص) این امر را به عهده گیرد یک قدرت الهی مجسم در روی زمین است و حضرت علی(ع) مصداق آن است و طایفه دیگر منکر آن شوند. خیر، هردو گروه رئیس قدرت جدید را خلیفه رسول الله(ص) می دانستد نه خلیفه خدا در روی زمین. ادعای تشیع امر دیگری است که هر چند این مقام جای پرداختن به آن نیست ولی به نحو اختصار لازم می بینم اشاره کنم.
در اینکه مدعای شیعه چیست در میان متکلمین شیعه تفسیرها و نظریه های مختلفی وجود دارد. یکی که از همه مشهورتر است این که پیامبر (ص) به امر الهی برای حفظ مصالح مسلمین، علی(ع) را منصوب کرده ولی برای همین امر یعنی تصدی قدرت زمینی و اداره امور مردم براساس شورا. البته نظریه وجوب نصب امام بر خداوند در اواسط قرن دوم هجری توسط برخی متکلمان شیعی مورد تحلیل عقلی قرار گرفته است.
متن کامل :
یکی دیگر از نهادهای سیاسی در رهبری اسلامی امر به معروف و نهی از منکراست
این اصل که یکی از تعالیم مهم اسلامی است، تنها مربوط به روابط ساده فیمابین عامه مردم در زندگی اجتماعی نیست، بلکه درراس آن نظارت عمومی مردم و نقادی آنان نسبت به قدرت را تعلیم می دهد.
مردم مسلمان با استناد به این دو فریضه الهی در روزهای نخستین برای نقد قدرت از هیچ چیز هراسی نداشتند و چه بسا به طور صریح رأس قدرت را نشانه می رفتند و اعتراض خود را به عنوان وظیفه شرعی مطرح می کردند. برای نمونه به سند زیر توجه کنید:
مورخین نوشته اند روزی عمر خلیفه دوم در خطابه عمومی خود گفت اگر من از مسیر حق منحرف شوم شما چه خواهید کرد؟ مردی از میان جمعیت فریاد زد که تو را با همین شمشیر کج راستت میکنیم. عمر نه تنها ناراحت نشد بلکه گفت خدا را شکر که مردم مسلمان این اندازه مواظب من هستند.[1] روزی دیگر در حضور تنی چند از مسلمانان عمر سئوالی بسیار مبهم مطرح كرد. آن سئوال چنین بود :
"آیا من پادشاهم یا خلیفه رسول الله (ص)؟"
به نظر من عمر هدفی جز شنیدن نوعی تایید و كلمات جانبدارانه از سوی حاضران نداشته است. او انتظار داشت جملاتی شعارگونه از سوی حاضرین نظیرآنكه: الحق تو خلیفه شایسته رسول اللهی!! تو نمونه ومثَل مجسم او هستی!! و امثال این گونه مطالب بشنود ولی برخلاف انتظار وی هیچ كس پاسخی نداد!! تنها سلمان ایرانی جمله ای در پاسخ گفت كه بسیار سیاستمدارانه و در عین حال منتقدانه بود. او گفت:
"اگر در اموال و املاك مردم مسلمان ذره ای فراتر از آنچه كه خداوند اجازه داده است، تصرف نكنی و به عنوان امینی وفادار نگهبان باشی خلیفه ای وگرنه پادشاهی!![2]"
[1] .شهیدی،سید جعفر، مجله فروغ علم، شماره 3 .
[2] .تاریخ طبری،ج3،ص279
گفتیم یکی از نهادهای سیاسی در رهبری اسلامی بیعت است. آیات قرآن در مورد بیعت برخی مربوط است به بیعت در ایمان و ورود به دین اسلام و بعضی مربوط است به امور سیاسی. از جمله آیات مربوط به بیعت سیاسی آیه زیر است :
" لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبَایعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِینَةَ عَلَیهِمْ. (فتح/18)"
خداوند از مومنان، هنگامی که با تو در زیر درخت بیعت کردند خشنود شد و دانست آنچه در دل آنهاست، پس آرامش را بر آنان فرستاد.
آیه فوق درسال ششم هجری در پی بیعت جمعی از صحابه با پیامبر(ص) نازل شده به مناسبت آن که در زیر درخت انجام گرفته است، این واقعه را در تاریخ اسلام بیعت رضوان نیز می گویند. موضوع بیعت حفظ جان رسول الله (ص)بود[1]
[1]- بیعت رضوان، عنوان بیعت جمعی از صحابه با پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ، که به بیعت تحت الشجره نیز معروف است.
این واقعه در قرآن، در آیة 18 از سورة فتح، ذکر شده، که نام بیعت رضوان و بیعت شجره نیز از همین آیه گرفته شده است: بعدها بیعت کنندگان به اصحاب شجره شهرت یافتند. مسجدی نیز در محل بسته شدن این بیعت وجود داشته است.
در تاریخ اسلام بیعت های دیگری نیز اتفاق افتاد که ا زاهمیت زیاد برخوردار است. از آن جمله بیعتهای زیر است:
بیعت عقبه (یا بیعه العقبه)، بیعه النساء،بیعه الحرب (این بیعت، مقدمه هجرت حضرت محمد به یثرب شد.)رك:دانشنامه جهان اسلام مدخل بیعت.
مبحث دوم-اصول ونهادهای بنیادین در رهبری سیاسی اسلامی
مردمی بودن پیامبر اسلام موجب آن شد که قدرت دنیوی در اسلام مردمی شود و به هیچ وجه قدرت آسمانی و الاهی شکل نگیرد. تشکل رهبری اجتماعی و سیاسی پیامبر به موجب آنچه در منابع اسلامی آمده کاملاً مردمی و بشری است و بر پایه نهادها و اصول بسیار مهمی استوار شده که در درون تعلیمات اسلامی وجود دارد. تعلیمات اسلامی از هیچ راز و رمزی برخوردار نیست. پیامبر از همان روزهای نخستین بعثت آموزه های خود را طی اصول و موازینی صریح بیان کرد، اصولی که زندگی مادی و معنوی مردم را شامل میشد و به گونهای بود که انسانها اگر آن اصول را مرعی می داشتند به مدیرتی دنیوی همراه با عدالت و معنویت و تقوی دست مییافتند. اینک به برخی از آن اصول درمباحث زیر اشاره می کنیم:
الف- اصل آزادی و منع سیطره- به موجب آیات عدیده ای از قرآن مجید همان گونه که پذیرفتن توحید، حق انسانهاست، آزادی انسان در پذیرفتن یا نپذیرفتن توحید نیز حق انسان ها می باشد و اسلام هرگز آزادی در نپذیرفتن دین را از انسان سلب نکرده است. لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ (بقره/256) این یک جمله خبری است که معنای انشایی دارد. یعنی این که میگوید "هیچ اجبار و اکراهی در کار نیست" به معنای آن است که نباید هیچ اجبار وتحمیلی برای پذیرفتن دین به کار رود زیرا حق و باطل به حکم وجدان و فطرت انسان مشخص شده است. دین یک امر قلبی است و مادام که آدمی وجداناً و قلباً آن را نپذیرد با اجبار و قهر نمیتوان بر او تحمیل کرد.
إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا (الانسان/3)
الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ (الكهف/29)
متن کامل :
تحلیل نظریه مشروعیت قدرت براساس آزادی نقد عمومی:
مباحثی که تاکنون گذشت گزارشی بود که از آراء و نظریات متفکران روشنگر در مغرب زمین و جهان اسلام ارائه گردید و سعی شد که از ارزشیابی تحلیلی اجتناب شود.
اینجانب شخصاً تحلیلی دارم تحت عنوان نظریه مشروعیت قدرت براساس آزادی نقدعمومی که مایلم در دو مبحث تقدیم ارباب فضیلت نمایم و چنین می اندیشم که می تواند در حد خود روشنگر باشد.
مبحث اول-قدسی نبودن امر حكومت:
برای تبیین این موضوع لازم است بطور مختصر و گذرا مقایسه ای میان اسلام ومسیحیت کلیسایی انجام دهیم:
در مقایسه اسلام و مسیحیت کلیسایی یک تفاوت بسیار مهمی در خصوص موضوع قدرت وجود دارد و آن این است که در تاریخ مسیحیت پس از پیدایش کلیسا در کنار قدرت دنیوی به معنای قدرت عقلانی و بشری که به سیاست یعنی به تمشیت زندگی دنیوی مردم میپرداخت نهاد دیگری توسط کلیسا مطرح میشدکه "قدرت الهی تجسم یافته" بر روی زمین بود. این منبع، قدرت کلیسا و مدعی عینیت بخشیدن به قدرت الهی در زمین بود. عضویت در کلیسا و ورود در جمعیت مؤمنین به معنای پیوستن و در آمدن در سیطره قدرت الاهی و اتصال به ملکوت قدس خداوند محسوب میشد و چیزی بیش از اطاعت و تبعیت از مجموعهای از اوامر و نواهی بود.
موضوع اشکال تناقض و ناسازگاری منطقی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که قبلاً مطرح شد توسط برخی علما و فقیهان بعدی نیز به بیانها وزبانهای مختلف گفته ونوشته شد.
از جمله آنکه در سنوات بعد مرحوم آیت الله دکتر مهدی حایری یزدی نیز درکتاب حکمت وحکومت که قبلا به آن اشاره کردیم اخرین فصل کتاب را «معمای لاینحل جمهوری اسلامی» عنوان داد و در آن فصل جمهوری اسلامی را حاوی تناقض منطقی دانست. بدین شرح:
متن کامل :
نهادهای حاکمیت ملی وولایت فقیه
درقانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب مجلس خبرگان قانون اساسی سال ۱۳۵۸ در اصل ششم آمده بود «در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود، از راه انتخابات: انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، یا از راه همه پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین میگردد» ونیز در اصل ۵۶ آمده بود «حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است. هیچکس نمیتواند این حق الهی را از انسان سلب کند یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد.
شخصیت روشنگر دیگری که در قرن معاصر می زیست، شادوران آیت الله دکترمهدی حائری یزدی، فرزند مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مرجع نام آور جامعة شیعیان و مؤسس حوزة مقدسة قم است. ایشان درسال1302 هـ . ش در شهر قم متولد شد و در سال ۱۳۸۸ در تهران وفات کرد. وی در همان شهر قم و تحت نظارت پدر، نخستین دورة تعلیمات سنتی را گذراند و پس از آن دروس رسمی خویش را در همان حوزه آغاز کرد و در دو شاخه علوم نقلی و علوم عقلی صاحب مهارت و تخصّص شد و به مرتبة اجتهادی و استادی واصل گردید. اما بدین نیز اکتفا نکرد و عازم دیار غرب شد و به مدت ده سال در آمریکا و کانادا و در معتبرترین دانشگاههای آن سامان نظیر دانشگاه تورنتو و میشیگان به درس آموزی فلسفة غرب مشغول و در نهایت در سال 1979 میلادی از دانشگاه تورنتوی کانادا به اخذ درجة دکتری فلسفه موفق شد. این سوابق از آن رو نقل گردید که معلوم شود مقام و پایة علمی و فلسفی دکتر مهدی حائری یزدی در هر دو شاخة فلسفه و نیز دانایی و شایستگیاش در ایجاد ارتباط و برقراری گفتگو میان نظام فلسفی اسلام و نظام فلسفی غرب مقام و پایه ای ویژه است.
مرحوم شهید مرتضی مطهری را می توان یکی از روشنگران بنام قرن معاصر دانست. ایشان در موضوع حکومت و فلسفه سیاسی موفق به تالیفی مستقل نشدند ولی یادداشتهای متفرقی از ایشان به جای مانده که میتوان اندیشه سیاسی ایشان را بدست آورد.
به نظر ایشان در دوره غیبت امام معصوم (ع)، حکومت حق مردم است و از راه های مختلف بر این مطلب تأکید می کند. مطهری با وجود این که در این زمینه مطالب گوناگونی دارد، در یکی از یادداشت های خود، با صراحت بیش تری بر آن تأکید می ورزد:
متن کامل :
یکی از شخصیتهای روشنگر عصر حاضر که به یقین بر الهیات اسلامی حق عظیم دارد، علامه سید محمد حسن طباطبایی است (۱۲۸۱ش-۱۳۶۰) ایشان پس از طی مدارج عالیه تحصیلی در نجف اشرف نخست برای مدتی در موطن خود تبریز و سپس تا آخر زمان حیاتشان درقم اقامت گزدیدند. درقم ایشان به تدریس علوم عقلی و نیز تفسیر قرآن اشتغال داشتند و آثار گرانقدری را از خود به یادگار نهادند. سرآمد آثارشان دواثر است : اصول فلسفه و روش رئالیسم به فارسی در سه جلد که توسط شاگرد نامدارشان مرتضی مطهری پاورقی و شرح نوشته شده است. دیگر تفسیر المیزان به عربی در ۲۰ جلد که به فارسی و برخی زبانهای دیگر ترجمه شده است. ما در اینجا برانیم که نظریات سیاسی ایشان را گزارش دهیم ولدی الاقتضاء اگر نقدی به نظرمان رسید ارائه دهیم:
متن کامل :
نظریه ولایت فقیه انتخابی یا جمهوری اسلامی ایران:
با استناد به همان دلایل ولایت فقیه انتصابی که قبلا گفته شد که مورد پافشاری نراقی و امام خمینی(ره) و برخی دیگر از فقها بود، نظریه دیگری وجود دارد که معتقد است فقیه حق ولایت دارد ولی به علت تعدد فقیهان، بایستی توسط مردم یکی از آنان انتخاب شود و پس از انتخاب دارای ولایت خواهد بود.
به عبارت دیگر معتقدان این نظریه از دلائل ذکر شده نصب و انتصاب را استفاده نمی کنند بلکه صاحبان این نظریه از آن ادله فقهی صرفاً بیان شرائط کسی را که می خواهد ولایت نماید را برداشت می کنند. این نظریه از این جهت که حاکم ولایت می کند با نظر نصب مشترک است النهایه معتقد است که کسی ولایت خواهد یافت که از میان فقیهان توسط مردم انتخاب شود.
احیاء نظریه ولایت فقیه انتصابی توسط امام خمینی (ره):
قبلاً گفتیم که نظریه ولایت انتصابی فقیه بعد از محقق کرکی، نخستین بار از سوی مولی احمد معروف به فاضل نراقی از فقیهان دوره قاجاریه توجیه و نظریه پردازی شد. ایشان در کتابی تحت عنوان عوائد الایام برای اثبات این نظریه به دو دسته دلیل تمسک کرده اند: عقلی ونقلی- و به موجب آن معتقد است کلیه اختیارات پیامبر(ص) و امام معصوم برای فقیهان در زمان غیبت وجوددارد[1]. دلایل نراقی بعدها توسط صاحب جواهر و در قرن معاصر توسط امام خمینی(ره) پیگیری و به بیانی دیگر تکمیل شد که در ذیل خواهد آمد. به موجب این نظریه فقیه از جانب خداوند منصوب می گردد و مردم در انتخاب ونصب او هیچ نقشی ندارند.
امام خمینی قدس سره برای اولین بار موضوع ولایت فقیه را در حوزه نجف در درس فقه خود به مناسبت آنکه درسشان تدریس مباحث بیع بود ذیل همان مسأله ای که شیخ انصاری طرح کرده یعنی ولایت حاکم بر اموال صغار و مجانین مطرح ساخته اند و قبل از آن از ایشان در این زمینه بحثی دیده نمی شود .[2]
[1] رک:نراقی ، ملا احمد، عوائد الایام ، عائده ۵۴ص۵۳۶
[2] . امام خمینی ، وقتی درقم بودند درس بیع را شروع کردند ولی تا مبحث فضولی که رسیدند مصادف شد با تبعید ایشان وتعطیل شد ودرنجف درس بیع را از آول مجددا شروع کردند. لذا مبحث ولایت فقیه اولین بار در نجف ارائه شد
https://RoshangariDini.org/?p=1907
مرجعیت آیت الله بروجردی
پس از فوت شیخ عبدالکریم حایری یزدی درسال ۱۳۱۵ش، هرچند مراجع مختلفی در قم و نجف با پیروان محدودی وجود داشتند اما تا اقامت آیت الله حاج سید حسین طباطبایی بروجردی در دیماه ۱۳۲۳ش در قم مرجعیت عامه ای برای جامعه تشیع تحقق نیافت. از آن تاریخ به تدریج مرجعیت عالم تشیع متوجه ایشان شد و تا سال ۱۳۴۰ که فوت ایشان رخداد وضعیت مرجعیت عامه کاملاً روشن بود.
روش سیاسی ایشان کاملاً پیروی از مؤسس حوزه یعنی شیخ عبدالکریم حایری یزدی بود. با قطع نظر از نظرات فقهی ایشان در خصوص اختیارات فقیه، آنچه در مشی عملی ایشان دیده شده همان باور به نهاد «مرجعیت» وصدور فتوا و نظارت برای فقیه و نه ولایت بوده است. ایشان در مدت ۱۷ سال مرجعیتشان هرگز مداخله مستقیم در امور سیاسی نکردند و فقط در موارد لازم پیامهای ارشادی و گاهی اعتراضی برای سران حکومت ارسال می فرمودند.
اینجانب با یک واسطه موثق جملاتی از ایشان به شرح زیر شنیده ام :
متن کامل :
https://RoshangariDini.org/?p=1903
متن کامل :
https://roshangaridini.org/?p=1901
پس از شیخ انصاری تفکر ولایت فقیه تقریباً تا چند دهه خاموش می شود و حتی
می توان گفت حرکت معکوس داشته و همانطور که دیدیم میرزای شیرازی هم نه به
ولایت بلکه به نظارت فقیه معتقد بوده است. جالب توجه اینجاست که دو مرجع
بزرگ تقلید بعد از میرزای شیرازی، آخوندملامحمد کاظم خراسانی(م۱۲۹۰ ه.ق) و
سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی،(م۱۲۹۸ق) (یکی موافق و یکی مخالف مشروطه)
هیچکدام به ولایت فقیه قایل نیستند. و این دو رده اول علمای عصر مشروطه
هستند.
سید طباطبائی یزدی طرفدار سلطنت بود بدین معنا که معتقد بود باید
شاه سلطنت کند و فقها فتوا بدهند و قضاوت کنند. تقنین کار خداست و مجتهدین
با تفسیر متون فتوا صادر می کنند و قضاوت می کنند. حتی به نظر ما سید یزدی
با آنچه مردم در شعارشان می خواستند یعنی عدالتخانه و مجلس قانون گذاری
مخالف بود نه با اصل تشکیل مجلس برای تمشیت امور، مانند انتخاب وزراء و
غیره. همانطور که در انگلستان آنزمان وجودداشت. در انگلستان آنروز مجلس بود
ولی تقنین بدست قضات بود که براساس عرف رأی میدادند و دستشان با قانون
مدون بسته نبود.
متن کامل :
https://roshangaridini.org/?p=1899
میرزای شیرازی و نظریه نظارت فقیه
پس از فوت شیخ مرتضی انصاری مرجعیت
شیعه به یکی از شاگردان تراز اول وی جناب سید میرزا محمدحسن شیرازی می رسد.
ایشان به عللی ترجیح می دهد که در شهر سامرا از شهرهای عراق، اقامت گزیند.
با اقامت ایشان درسال ۱۲۹۱ قمری در سامرا حوزه سامرا که از نظر فکری دارای
مکتب خاصی بود تاسیس می شود.
میرزای شیرازی نیز مانند استادش شیخ
انصاری به نظریه ولایت فقیه باور نداشت. نظریه ایشان را می توان به نظریه
نظارت فقیه عنوان داد. زیرا از برخی اسناد چنین بدست می آید که ایشان به
جدایی سیاست و دیانت نظرداشته است. ایشان معتقد بود که فقیه بایستی بر
حاکمان سرزمین های شیعی نظارت داشته باشد و آنان را لدی الاقتضاء تذکر و
گاه اعتراض کند.
مرحوم میرزا در رساله ای که شامل ۶۰ سئوال و جواب از
ایشان بوده و اول بار توسط شیخ فضل الله نوری شاگرد نامدارش در سال ۱۳۰۹
ه- ق منتشر شده و بعدها به رساله تحریمیه مشهور گردید به مناسبتی در باب
ارتباط ذاتی سیاست و دیانت می نویسد:
« در اعصاری که دولت و ملت در
یک محل مستقر بود چون زمان حضرت ختمی مآب تکلیف سیاست در این قسم از امور
عامه در عهده همان شخص معظم بود و حال که به اقتضای حکمت های الهیه هر یک
در محلی است در عهده هر دو است که این دین و دنیای عباد را حراست کرده و
اسلام را در غیبت ولی عصر(عج) محافظت نمایند.» (روزنامه حبل المتین دوشنبه
نهم شوال ۱۳۱۶ ه- ق)
متن کامل :
https://roshangaridini.org/?p=1897
تفکر ولایت فقیه پس از دوره صفویه به دوره قاجاریه منتقل شد و در همین
دوران بود که فقیه بزرگی بنام شیخ محمد حسن نجفی درسال ۱۲۰۲ قمری متولد و
در نجف نزد کاشف الغطاء به تحصیل پرداخت و به مرجعیت شیعه رسید. وی به خاطر
تالیف کتاب جواهرالکلام فی شرح شرایع الإسلام که یکدوره کامل فقه شیعه بود
به صاحب جواهر معروف شد. ایشان هم در ابواب مختلف جواهر الکلام به حسب
بحث، مباحثی مربوط به محدوده اختیارات فقیه مطرح کرده است اما در مورد کلیت
این ولایت معتقد است:
اگر ولایت عامه فقیه نباشد، بسیاری از کارهای مربوط به شیعیان معطل می‌ماند.(ج۲۱ص ۳۹۷)
صاحب جواهر کسانی را که درباره ولایت فقیه تردید دارند، مورد نکوهش قرار داده و تلخ گویی می کند، می‌نویسد:
این افراد طعم فقه را نچشیده و از فرمایش ائمه علیهم‌السلام چیزی نفهمیده‌اند(همانجا)
البته
ناگفته نماند که صاحب جواهر هرچند معتقد به اصل ولایت فقیه می باشد، ولی
ایشان ولایت فقیه مشروع را به معنای تشکیل حکومت و جهاد و قیام به واسطه
فقیه نمی دانند. بلکه ایشان این مسائل را از فقها در دوران غیبت، نهی می
کند.( جواهر /ج۲۱ص ۳۹۷) ایشان در جایی می گوید:
«بله ائمه در اموری که
می دانستند در زمان غیبت نیاز نمی باشد به فقها اجازه نداده اند ، همانند
قیام و جهادی که برای دعوت به حق و دعوت مردم به اسلام است که احتیاج به
رهبر، سرداران و لشگرها و حکومت و ازین قبیل دارد. ائمه می دانستند نیازی
به این اذن درعصر غیبت نیست. بنابراین اگر در عصر غیبت امکان جهاد باشد، پس
امام باید ظاهر شود و دولتِ حق حضرت حجه بن الحسن(عج) ظاهر گردد»
ایشان
درادامه هم به این روایت از امام صادق (ع) اشاره می کند که حضرت فرمودند :
«اگر من به تعداد این گوسفندان یار می داشتم قیام می کردم»(جواهر، همانجا)
تفکر قدرت اندیشانه فقیهان دوره صفوی بخصوص محقق کرکی که از نظریه ولایت مطلقه فقیه سرچشمه می گرفت ، تا سالها بعد اثار ش باقی ماند .در طی سالهای ۱۱۸۰ تا ۱۲۶۰ سه فقیه بسیار بزرگ زندگی کرده اند که تقریبا افکارشان به یکدیگر نزدیک بوده است یکی سید محمد باقر شفتی متولد ۱۱۸۰ ومتوفی به ۱۲۶۰قمری است ودیگری ملا احمد نراقی متولد ۱۱۸۵ است. سوم سید محمد طباطبایی معرف به سید مجاهد متولد ۱۱۸۰ فرزند صاحب ریاض ونوه وحید بهبهانی است . شفتی پس از تکمیل تحصیلات درنجف به ایران آمد ویلا فاصله برای دیدار نراقی به کاشان محل اقامت نراقی رفت ویکسال بعد به أصفهان آمد ودرآنجا اقامت گزید.نراقی نیز که ظاهرا در نجف دردرس وحید بهبهانی با شفتی همدرس بوده پس از تکمیل تحصیلات به کاشان مراجعت ودرآنجا به تدریس پرداخته است. سید طباطبایی پس از تحصیل نزد پدرش به أصفهان مهاجرت ودرآنجا به تدریس مشغول می شود وپس فوت پدرش مجددا به کربلا باز می گرددومتصدی مرجعیت شیعه می شود.
متن کامل :
