Të njohura dhe të shumëkomentuara për dasmën dhe për bashkëjetesën e tyre gati 15 vjeçare, Edlira Mara dhe Alba Ahmetaj, nga Tirana, rrëfejnë për podkastin Libertas momentet e bukura dhe ato të vështira. Të mohuara nga familja dhe nga një pjesë e shoqërisë, për shkak të orientimit të tyre seksual, madje të kërcënuara me jetë për këtë arsye, ato nuk janë ndalur - duke zgjeruar familjen me dy vajza, që aktualisht janë 3 vjeçe - si dhe vijojnë përpjekjet për të regjistruar familjen me dy nëna.

Kryetarja e Grupit Parlamentar të Lëvizjes Vetëvendosje, Mimoza Kusari-Lila, teksa flet si motra e një burri homoseksual, thotë se “në asnjë mënyrë, me asgjë nuk do ta rrezikoja dashurinë dhe mbështetjen për vëllain në shkëmbim të të qenët si shumica”. Në podkastin Libertas, ajo shprehet krenare me të arriturat e vëllait në jetën profesionale, por edhe me familjen e tij që ka me bashkëshortin dhe vajzën e tyre. Duke folur rreth votimit të Projektkodit Civil, një nen i të cilit do të mundësonte martesat mes personave të gjinisë së njëjtë, ajo thotë se me votat aktuale që ka pozita, pamundësohet kalimi i tij, por shprehet e bindur se deputetët do të gjejnë “forcën dhe guximin njerëzor dhe politik” për t’i kthyer në ligj të drejtat që, sipas saj, askush nuk mund t’i cenojë.

Një ndër momentet më të rëndësishme në jetën e personave LGBTI+ është pranimi nga familja ose rrethi i tyre. Në shumicën e rasteve, veçanërisht në shoqërinë kosovare, ky është një proces i vështirë, duke marrë parasysh faktin që këta persona paragjykohen dhe stigmatizohen. Në këtë episod të podkastit Libertas, motra e një burri transgjinor në Kosovë tregon për periudhat që ajo dhe familja e saj kaluan, deri në momentin e pranimit të familjarit të tyre, ashtu siç ai ndihet. Teksa dikur motra, sot vëllai, është në proces të ndërrimit të gjinisë, ajo thotë se mbetet mbështetja më e madhe për të, gjithë jetën.

Dardan Hoti, gazetar dhe aktivist për të drejtat e njeriut, ka pothuajse 10 vjet që punën e tij e fokuson në të drejtat e personave LGBTI+ në Kosovë. Përveç si gazetar, ai avokon për këto të drejta në mënyra të ndryshme, si përmes filmit dokumentar, ekspozitave, diskutimeve dhe formave të tjera, me qëllim ngritjen e vetëdijes rreth të drejtave të komunitetit LGBTI+. Si drejtor ekzekutiv i Institutit Sekhmet, ai vazhdon të mbetet zë i atyre që ndihen të shtypur, pavarësisht paragjykimeve që shpesh edhe kanë ndikuar në punën e tij si gazetar.

E hapur në vitin 2014, qendra "Streha" në Tiranë është bërë shtëpi për personat LGBTI+, që mbesin pa kulm mbi kokë. Aktualisht, me kapacitet për tetë persona, aty janë të strehuar edhe dy veta nga Kosova. Në mungesë të një vendi të sigurt për personat LGBTI+ në Kosovë, ata në nevojë drejtohen në këtë strehimore që udhëhiqet nga Adelajda Alikaj. "Gjithmonë ka vend", thotë ajo, me gjithë kapacitetin e limituar të strehimores. "Është e drejtë e njeriut që të marrë shërbime - pavarësisht orientimit seksual e identitetit gjinor - nëse ka nevojë për strehë, të marrë strehë", thotë Alikaj.

Teksa po fliste me nënën e tij, Arzeni në moshën 15-vjeçare vendosi ta thoshte atë që dëshironte prej kohësh: "Unë jam djalë”. Fillimisht, nëna nuk e pranoi që fëmija i saj ndihej si djalë, e jo vajzë, siç kishte lindur. Por, shumë shpejt ajo iu bë krah i fortë në rrugëtimin e tij si transgjinor, që në shoqërinë kosovare është mjaft i vështirë. Sot 21-vjeçar, ai tregon në podkastin Libertas, se si është në proces të trajtimit për ndërrimin e gjinisë, çka për të është përmbushje. "Nuk e kam pritur kurrë që do të arrij në këtë pikë, ta kem familjen dhe shoqërinë që më duan, të filloj me tranzicionin, t’i marr hormonet...”, thotë ai.

Personat LGBTI+ në Kosovë janë të detyruar të bëjnë jetë të dyfishtë, si pasojë e mospranimit, fillimisht brenda familjes, dhe më pas nga shoqëria, thotë Arbër Nuhiu, udhëheqës i Qendrës për Zhvillimin e Grupeve Shoqërore. Një prej arsyeve pse personat LGBTI+ në Kosovë nuk dalin hapur, sipas tij, është sepse ata janë të vetëdijshëm për pasojat dhe mund të mbesin pa strehim për një kohë të caktuar. Zyrtarët e lartë shtetërorë marrin pjesë në Paradën e Krenarisë, megjithatë Kosova nuk i lejon martesat mes personave të gjinisë së njëjtë. Kjo gjë ishte paraparë të rregullohej me Projektkodin Civil, i cili nuk ka marrë mbështetje në Kuvendin e Kosovës.

Në Kosovë janë shtatë strehimore, që njihen si shtëpi të sigurta. Ato janë portë për të gjitha gratë, të cilat janë viktima të dhunës në familje dhe vendosin të largohen nga shtëpitë ku përjetojnë dhunën, si dhe për fëmijët e tyre. Erblina Dinarama udhëheq njërën nga këto strehimore, në Gjakovë. Në këtë episod të podkastit Libertas, ajo ndan me ne detaje të shërbimeve që ofrohen në strehimore, duke nisur nga strehimi, kujdesi për mirëqenien e shëndetit mendor e deri te pavarësimi i të mbijetuarave të dhunës.

Në këtë episod special të podkastit Libertas, një e mbijetuar e dhunës në familje rrëfen historinë e saj, nga vdekja e bashkëshortit e deri tek dhuna psikike e fizike që ia shkaktoi i ati saj. Në këtë rrëfim, ajo tregon përballjen me dhunën sistematike, shpeshherë në prani të dy fëmijëve të saj, si dhe momentin kur vendosi ta raportonte babanë e saj në polici. Mes tjerash, ajo rrëfen për trajtimin e traumave dhe për ëndrrat e lëna në gjysmë.

Vrasja e grave në Kosovë nga bashkëshortët, ish-bashkëshortët dhe partnerët e tyre, është bërë e shpeshtë. Por, këto raste mund të “parandalohen përmes edukimit”, thotë psikologia klinike Ibe Linda Halili, me të cilën flasim në këtë episod të pokastit Libertas. Halimi flet për mangësitë institucionale që çojnë në vrasjen e grave.

Në këtë episod të podkastit Libertas flasim me koordinatoren e qendrës për parandalimin e vetëvrasjeve "Linja e Jetës", dhe me njërin nga 47 vullnetarët e saj. Përderisa Yllza Nikqi flet për mënyrën e funksionimit dhe sfidat, Art Lleshi ndan edhe përvoja personale të një periudhe të rënduar emocionale që ka kaluar, si dhe rrëfen për angazhimin e tij për t’i ndihmuar të tjerët që mund të jenë duke u përballur me momente të vështira.

Në këtë episod të podkastit Libertas flasim rreth çrregullimit të mungesës së vëmendjes dhe të hiperaktivitetit, që ndryshe njihet si ADHD. Psikologu klinik, Visar Sadiku, flet për tipat dhe nëntipat e këtij çrregullimi neurologjik, për efektin që ka ai në të gjitha moshat, dhe për mënyrat e duhura për t’i menaxhuar simptomat. Psikologu Sadiku flet për dallimet që ky çrregullim ka te fëmijët dhe të rriturit, duke ofruar këshilla rreth aktiviteteve që ndihmojnë në uljen e intensitetit të simptomave.

Kësaj radhe në podkastin Libertas, me psikologen klinike, Jeta Deva, diskutojmë për çrregullimin narcistik të personalitetit. Në këtë episod mund të informoheni më shumë lidhur me shenjat dalluese, parandalimin dhe mënyrat e trajtimit për të menaxhuar një çrregullim të tillë. Sipas Devës, ndër karakteristikat më të theksuara te personat me çrregullim narcistik është mungesa e ndjeshmërisë ndaj personave të tjerë dhe mungesa e vetëbesimit. Në këtë kontekst, ajo shton se në mënyrë që të mbahen raporte të shëndosha, është shumë i rëndësishëm caktimi i kufijve të qartë nga ana e familjarëve, shoqërisë apo atyre që kanë raporte tjera me individë me çrregullim narcistik.

Në këtë episod të podkastit Libertas, Albert Selimi rrëfen luftën e tij me ankthin dhe tejkalimin e tij. Në një bisedë intime, ai flet për përvoja të rënda emocionale gjatë rritjes, përfshirë bullizimin nga fëmijët e tjerë. “Vizita e parë ka qenë e gjitha me lot, nuk dija nga t’ia nisja”, thotë Alberti teksa kujton momentin kur vendosi të trajtohej te psikiatri. Sot, kur e ka kaluar këtë sfidë dhe është fokusuar në realizimin e ëndrrës, botimin e një libri për fëmijë, ai u jep kurajë atyre që po përballen me situatë të njëjtë të mos heqin dorë nga trajtimi, teksa i quan “luftëtarë”.

Miliona njerëz në botë përballen me stresin post-traumatik, që është një gjendje që zakonisht shfaqet te njerëzit që përjetojnë ose kanë qenë dëshmitarë të një ngjarjeje traumatike. Në këtë episod të podkastit Libertas ku trajtojmë rëndësinë e shëndetit mendor, Vesa Haxhikadriu, rrëfen momentet kur gjendja e saj mentale u keqësua si pasojë e vdekjes së djalit të saj, Yllit. Ndërsa psikologu klinik, Visar Sadiku, flet për simptomat, pasojat dhe trajtimin e stresit post-traumatik.

Depresioni, çrregullim nga i cili vuajnë qindra miliona njerëz në botë, përcillet me shenja të dallueshme në sjellje, mungesë ndërveprimi me të tjerët dhe me shkëputje nga aktivitetet. Përtej paragjykimeve, depresioni trajtohet dhe ka një përqindje të lartë të suksesit në trajtim. Në episodin e dytë të sezonit të ri të podkastit Libertas, ku trajtojmë shëndetin mendor, flasim me psikologun Visar Sadiku lidhur me simptomat, karakteristikat e depresionit dhe metodat e trajtimit.

Ankthi, i karakterizuar nga shqetësimi i vazhdueshëm, brenga dhe frika, prek miliona njerëz në mbarë botën, duke ndikuar negativisht në jetën e përditshme dhe mirëqenien e përgjithshme. Të dhënat në Kosovë tregojnë për numër të madh të atyre që vuajnë nga ankthi, por hezitojnë të trajtohen për shkak të stigmatizimit. Në sezonin e ri të podkastit Libertas flasim për shëndetin mendor. Episodin e parë ia kemi kushtuar pikërisht ankthit. Me psikologun klinik, Visar Sadiku, analizojmë simptomat e ankthit dhe flasim për zgjidhjet efektive që ofron trajtimi. Ai jep informata të vlefshme për të kuptuar, menaxhuar dhe kapërcyer ankthin.

Të revoltuara kundër kornizave shoqërore, katër të reja në Prishtinë themeluan kolektivin artistik, Haveit, në vitin 2011. Që nga performanca e tyre e parë, që erdhi si protestë pas vrasjes së Diana Kastratit, një ndër rastet e femicidit në Kosovë, Hana dhe Vesa Qena, Lola dhe Alketa Sylaj, u kthyen në një zë të fuqishëm që përmes artit ballafaquan publikun me realitetin, për të cilin nuk flitej shumë. Hana dhe Alketa rrëfejnë për momente kyçe që përcollën rritjen e tyre si gra, paralelisht me artin dhe aktivizmin e tyre, tashmë me plane për etapën e re artistike të Haveit.

Egzon Gashi ishte vetëm gjashtëmuajsh, kur familja e tij migroi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Me një shqipe të rrjedhshme, Egzoni flet për lidhjen e tij të ngushtë me Kosovën, që u forcua edhe më shumë kur i vdiq babai. Pas përvojave si student në universitetet prestigjioze, Oxford dhe Johns Hopkins, Egzoni u kthye në Kosovë, gjashtë vjet më parë, dhe themeloi organizatën “Teach for Kosova”, me mision ngritjen e cilësisë së arsimit. Përtej vështirësive, Egzoni thotë se motivi është më i madh se sfidat. Pavarësisht mirënjohjes për atë se çfarë i ofroi Amerika, ai thotë se nuk e mendon kthimin atje.

Eksplorimi i maleve është pasioni më i madh i Valdete Qollakut. Dikur mësimdhënëse e lëndës Gjeografi, Valdetja para më shumë se 15 vjetësh bëri ngjitjen e parë malore, dhe, që nga ajo ditë, nuk iu nda më malit. Mes tjerash, ajo rrëfen për ecjet krejtësisht e vetme në malet e veriut të Shqipërisë, shoqëritë që krijohen në ekspedita të tilla, si dhe lidhjen e saj të veçantë me natyrën.