Hono min ngoowiri  waɗirde e alarba cakkitiiɗo lewru kala, min cuɓoto rewɓe dillooɓe ko faati e taariindi, ngam yewtidde e maɓɓe no golle maɓɓe ɗee ciforii e fannu taariindi. E ndee yewtere njaɓɓiɗen ko Fatimata Samba Diallo, jeyaaɗo rewo Senegal, tawaaɗo e fedde nde wonaa laamuyankoore noddirteende Enda-pronat. Ko renndiinde  calɗi keewɗe, gila ɓamtaare dowri, ndema e taariindi. Enen non ko darnde fedde e baŋŋe taariindi njewtideten e makko. Tedduuɓe bisimilla mon.

Tedduuɓe heɗiiɓe Rfi fulfulde on calminaama. Bisimilla mon e taskaram kiwal taariindi. Hannde toɓɓere yewtere men no nawa en Guinee, ngam yewtude e alhaali ɓeeɓugol walla horgol canɗi (waraango diƴƴe) gonnɗi e mulude (lallude). Immaade e hitaande 1960 faade 1990, waylowaylooji keewɗi teskaama ko faati e ɗii canɗi. E nder Fuuta Jaloo, candi hono “le sessewol, le pounthioun-wol, le Dombl-wol, le daaka-wol e caalli keewɗi natti ɓeeɓi.

Bisimilla mon e nder yewtere kiwal taariindi. Hannde toɓɓere men faati ko e alhaali boneeji walla caɗeele ɗe poson e fransiire no wiiye pesticides njogii faade e taariindi. Sen paami ɗeen posone, so oon teskiima ina heewi yieedejomen gese een pompa e geseele maɓɓe ɗeen posone ngam warde kullon walla e nder cuuɗi ngam warde kullon. Hannde leyɗe keewɗe e nder adunaaru ndu puɗɗiima wadde yurnito ngam famnde bonnere nde ɗee posone njogi faade e taariindi. Koɗo men e ndee yewtere ko Binta Dieng, jogiiɗo humpito e fannu taariindi, jeyaaɗo leydi Guinee. Tedduuɓe bisimilla mon e heɗaade.

Hikka hono no wano rawane nih, wameeji teskaama e nder diiwe Maatam e Bakkel, fuɗnaange e rewo Senegaal. Toɓooji keewɗi cabiima maayo Senegaal ƴeri, gure e gese njooli, ɗum ko caggal nde barage Manatali woppiti ndiyam. Ɗum saaɓi yoga e hoɗɓe e ɗii nokkuuji eggi e gure goɗɗe. Ko noon kadi to Gine, e nder Maneya caggal joortugol  leydi baɗnoongol toon haa heewɓe mbaasi heen pitaali mum en. Loriiɓe ɓee egginaama, ɓe koɗoyi to nokkuuji goɗɗi. Hannde e oo taskaram men, en jeewtat ko faati e egguɓe gure mum en saɓu caɗeele ndiyam walla maayo ƴeerngo haa e dimbugol walla joortugol leydi ina wi’ee e faransiire  ‘‘réfugiés climatiques’’. Holko foti wonde ngonka maɓɓe to bannge sariya ? Holno ɓee egguɓe sabu mbayliigu weeyo reenirtee?. Ngam yeewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto koɗomen Ceerno Saaliwu Diallo, ardiiɗo fedde nde wonaa laamuyaŋkoore daraniinde taariindi wi’eteende Guinee ecologie.

 Bismimillah mon ka taskaraam men Kiwal Taariindi. Kiwal Taariindi hannde njeewtaten ko feewti e peeje e paddorɗe kaanɗe ƴetteede ngam falaade Ilameeji walla ustude battane mum bonɗe e dow renndo ngo. Koɗo men e ndee yeewtere ko Hafiziou BARRY, hooreejo mojobere ngenndiire wi'eteende "Partenariat National de l'Eau de Guinée".

Bisimillah mon ka taskaraam men Kiwal Taariindi. Hannde kaalaten ko e alhaali caɗeele kaɓɓodiiɗe e diƴƴe ɗe laaɓaanikam e diƴƴe toɓo e nder gure mawɗe afrikiyankooje. Hoɓɓe men heen ko Kadiata Barry DIALLO, tawaaɗo e mojobere wi'eteende "Guinée écologie" daroniinde ndeenka taariindi to Guinée e Salif Baydal BA, heertorɗo Kiwal Taariindi to rewo Senegal.

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi fulfulde daaɗe duniyaaru on calminaama. Bisimillah mon ika taskaram men Kiwal Taariindi.Gila 8 haa 10 nduu lewru 9ɓuru hitaande 2025, jonnde afrikiyankoore ɗimmere feewtunde e weeyo yuɓɓinaama to Addis Abeba, leydi Ethiopie. Faandaare ndee wonnoo ko heɓde paamondiral e no kaalisi heɓiratee ngam ustude battane mbayliigu weeyo ngo e dow leyɗe pamare doole ɗe. E ndee yeewtere maa en ngartu e toɓɓe mawɗe tonngaaɗe e ndee jonnde, njeewtiden heen e koɗo men Aliou Bayal SOW, hertoorɗo taariindi. Tedduɓe, ko nih mbaadiyeewtere men hannde, bisimillah mon !

Tummbondiral aduniyankeewal, Kop16 fuɗɗiima gila ñannde 21 nduu lewru 10ɓuru to Kali e nder Kolombiya. Ngal gasata ko aset 1 lewru 11ɓuru. Hikka noon, toɓɓere ndee jonnde heerori ko ko wi’etee e fransiire "Biodiversité" reenugol noonanteeri puɗi e kulle. Paandaale ngal tummbondiral ko waɗde feere haa leyɗe winndere ndee fof, ɗoftoo podooje majje kadi tabintina kisal e goodal puɗi e kulle. Ina jeyaa e majje kadi wallugol no leyɗe ɓurɗe hatojinde ɗee keɓa kaalisi. Hannde e nder yewtere men Kiwal Taariindi, en kaalat holno noonanteeri kulle e puɗi ndeenirtee. En mbismoto haralleeɓe e oo fannu.

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi Fulfulde daaɗe duniyaaru, on calminaama ! Bisimillah mon ka taskaraam men "Kiwal Taariindi". Gila 5 haa 14 lewru 8ɓuru 2025, seteeji 183 iwɗi e winndere nde fof tummbondirii to Geneve leydi Suisse. Faandaare nde wonnoo ko yeewtude e heɓde nanondiral sariyankeewal ngam haɓaade tuundi poore e winndere ndee.

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi fulfulde daaɗe duniyaaru, on calminaama, bisimillah mon e taskaraam men Kiwal Taariindi. Hannde yeewtere men feewti ko e topitagol tuundi (kurujuru) e nder cuuɗi cafrirɗi ɗiI. Ko holno haana waɗeede haa tuundi nji'eteendi e ɗiin nokkuuji waasa jogaade battane e taariindi men ndii, hol fannuuji tuundi woni toon. Koɗo men e ndee yeewtere, ko Aamadu BAH, cafroowo, heertoorɗe kadi laaɓal cuuɗi cafrirɗi ɗii. Tedduɓe, ko ni woni mbaadi yeewtere men hannde, bismilla mon.

E bi'ol ciimtol dental adunaaru, e hitaande 2022, miliyon cappanɗe jeego'o e ɗiɗi toonu tuuɗe elektoronik feewnaama e winndere ndee. E oo ɗoo tolno, eɗen poti yettaade miliyon 82 toonu tuuɗe e hitaande 2030. Kono ko 22,3% tan limtaa.Sabu ndee ŋakkeende mbayliigu ɗee tuuɗe, tonnuuji toonuuji tuuɗe elektronik no addee e nder duunde Afrik hitaande kala. Holko woni battane mum e dow taariindi men ? Ngam yewtude e dow ndee toɓɓere en bismoto Dokteer Jomaay Jenng wiɗtotooɗo e onbaŋŋe ka duɗal toowungal Sheykh Anta Joop. Kono ko addii en heɗoto jantoore nde Fadima SIH waɗani en e nder laamorgo Senegaal. Ka joofingol en bismoto Binta Dieng, Ginenaajo hertorɗo to banŋe taarindi.

E ooɗo taskaram en yewtay ko faati e caɗeele keɓgol ndiyam e nder diiwal Niayes, haa teeŋti e Potou wuro jeyaango e nder komin Léona, ko ina ɓura 200 km e Dakaar. Yanti heen, fedde winndereyankoore nde wonaa laamuyankoore wiyeteende Gret na jokki eɓɓaande e ballondiral e laamu Senegaal gila hitaande 2017 ko yowitii e oo alhaali.

Wano woowiri non maayɗe  lewru kala, e oo ɗoo taskaram en yewtay fii darnde rewɓe afriknaaɓe ko yowitii e mbayliigu weeyo walla reenude taarindi men. Ko foti wonde darnde maɓɓe e nder pelle ɗe ɓe tawaa e mum ɗen? Holɗe e pehe woɓɓe e maɓɓe woni e ƴettude ngam haɓude mbayliigu weeyo? Ngam yewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto hoɓɓe Fatima Kaan moritaninaajo ardiiɗo Rimat Deco recyclage, Aminata Datt senegalnaajo e Faatumata Sherif ginenaajo, hooreejo fedde nde wonaa laamuyankoore haɓoore mbayliigu weeyo.

E oo taskaram Kiwal Taarindi en yewtay ko yowitii e no tuuɗe woɓɓe no wi’i ɗum kurujuru toppitortee ka ndunngu. Saɓu teskaama e leyɗe goɗɗe ɗen tuuɗe weddeteeɗe e dow laawi ko caɗeele tan addanta yimɓe ɓee tinŋtinii e ɗee waame walla ilamji.Honno ɗee tuuɗe waawa topitireede haa ɗe waasa maapinde jamaa on tentinii e ɗii ilamji ?Ngam yewtude e dow ndee toɓɓere en bismoto Madaani SIH ardiiɗo fedde sindika renndinde gollooɓe to banŋe laaɓal to SONAGED, sosiyete toppitiiɗo laaɓal e nder Senegaal. Kono ko adii en heɗoto seeditande gooto e heɗiyankooɓe men. Ka joofingol en bismoto Faatumata Binta Jallo gooto e ardiiɓe fedde nde wonaa laamuyankoore daraniinde kiwal taarindi to Gine wi'eteende ACOREC.

E ooɗo taskaram men yewtay ko yowitii e lamɗam ñaamayɗam gese remeteeɗe e nder Kasamaans e worgo Senegaal. Oo alhaali yowitiiɗo e lamɗam ñaamayɗam leyɗeele remeteeɗe ɗen ina ɓeydoo saɗtude e nder Kasamaans sabu ustaare won e baraasuuji kaɓotooɗi ndiyam lanɗam no w’iee "dig anti-sel" e fransiire e njuɓɓudiiji goɗɗi ɗi ƴewtaaka kono kadi ɗi toppitaaka no haaniri. Holno no oo alhaali siforii ? Ko woni battane mun ?

E taskaram yawtuɗo en yewtuno ko faati e caɗeele yowitiiɗe  e layugol jeereende ndee e nder Afrik. Hannde e oo ɗoo taskaram en yewtay ko yowitii e peeje haanaaɗe ƴetteede ngam etaade faddagol Afrik .Ngam yewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto Alfa Umaar BAH ko diiseteeɗo ka jaagorgal toppitiingal taariindi GineKono ko adii e heɗoto miijo ngo gooto e heɗiyankooɓe amen addani  en tongoonde MhatsApp. Ka joofingol e bismoto kadi rewɓe ɗiɗo hertorɓe kala ko faati e taarind,  Musoukoro Sidiɓe, Moritanaajo e Mariyama Sawaane Ginenaajo tawaaɗo e fedde nde wonaa-laamuyankoore wi'eteende "Gine Ekoloji".

E oo ɗoo taskaram en yewtay ko yowitii e battane mbayliigu weeyo ka demal e nder yoga e leyɗe Afrik. Wano nokkuuji goɗɗi ndiyam toɓɓo ɗam ɗuuɗi hikka haa woɓɓe no wondi e kullhuli wota ɗam bonnanɓe ko remaa kon. Kono kadi ɗam ndiyam woni sabu waameeji naatude e ngese e koɗanɗe. Ɗum ko ko batinta kadi ka demal (remuru) hay so tawii e leyɗe goɗɗe ndiyam saaƴaani wano no woowiri non. Holko woni battane mum tigi tigi e ndema kaa ? Holi caɗeele ɗum addanta e baŋŋe nguura ?Ngam yewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto koɗo men Lamiin Ibn Umar Jallo ganduɗo fii taarindi e demal. Kono ko adii en heɗoto jantoore nde gooto e nultondiraaɗo amen to Kamerun Rufaa'u Baaba Ashwariya waɗani en.Enjoofiniran e konngol Hajja Ijjatu Jallo,ginenaajo remoowo yeeya. Ko nii woni mbaadi yewtere nden.

Wano woowiri non lewru kala, e oo ɗoo taskaram en yewtay fii darnde rewɓe afriknaaɓe ko yowitii e mbayliigu weeyo walla reenude taarindi men. Ko foti wonde darnde maɓɓe e nder pelle ɗe ɓe tawaa e mum ɗen? Holɗe e pehe woɓɓe e maɓɓe woni e ƴettude ngam haɓude mbayliigu weeyo?

E e oo ɗo taskaram en yewtay ko yowitii e tuuɗe teskaaɗe e maaje ɗee e nder Afrik . Ɗum ko sabu ngal nanondiral siifaa ngal e battu ngu ɓalɗe jeenay waɗaa ngu "Nice" wuro daande maayo e nder France. Nanondiral ngal yoiwtii ko e maayo-mawngo ngoo no reenirtee walla no hiwirtee. Holko ngal nanondiral waawi battinde e caɗeele ɗe leyɗe Afriknaaje godɗe ngondi ko wai’i no tuuɗe haa tinŋti noon tuundi poore, walla kadi e ŋakeende lijji.

E e oo ɗo taskaram en yewtay ko faati e ñalawma teddiniraaɗo taariindi mawninteeɗo ñannde jowi nduu lewru woni janngo. Hikka toɓɓere yewteteende fii mun e oo ñalorma yowitii ko peeje fotaaɗe lelneeɗe ngam haɓude tuundi poore e nder winndere ndee kala.