سخنرانی ویکتور هوگو در مجمع قانون‌گزاری فرانسه در روز پانزده ژانویه ١٨٥٠میلادی، ترجمۀ دکتر شجاع‌الدّین شفا «... برای پی ‌ریزی جامعه‌ یی بکوشیم که در آن حکومت بیش از یک قاتل عادی، حق قاتل شدن نداشته باشد، و وقتی‌که به‌ صورت حیوانی درّنده عمل ميكند، با خودش نیز چون حیوانی درّنده عمل شود؛ برای پی ‌ریزی جامعه‌ یی بکوشیم که در آن جای کشیش در کلیسای خودش باشد و جای دولت در مراکز کار خودش، نه حکومت در موعظۀ مذهبی کشیشان دخالت کند و نه مذهب به بودجه و سیاست دولت کاری داشته باشد؛ برای پی ‌ریزی جامعه‌ یی بکوشیم که در آن، همچنان ‌که قرن گذشتۀ ما، قرن اعلام تساوی حقوق مردان بود، قرن حاضر ما، قرن اعلام برابری کامل حقوقی زنان با مردان باشد؛ برای پی ‌ریزی جامعه‌ یی بکوشیم که در آن آموزش عمومی و رایگان، از دبستان گرفته تا کُلِژدوفرانس، همه جا، راه را به یکسان بر استعدادها و آمادگی‌ها بگشاید. هرجا که فکری باشد کتابی نیز باشد. نه یک روستا بی ‌دبستان باشد، نه یک شهر بی‌ دبیرستان، نه یک شهرستان بی‌ دانشگاه، و همۀ این‌ها زیر نظر و مسئولیت حکومتی لائیک؛ حکومتی کاملاً لائیک؛ حکومتی مطلقا و منحصراً لائیک باشد؛ برای پی ‌ریزی جامعه‌ یی بکوشیم که در آن بلای ویرانگری به نام گرسنگی جایی نداشته باشد. شما قانون‌گذاران، از من بشنوید که فقر آفت یک طبقه نیست، بلای همۀ جامعه است. رنج فقر تنها رنج یک فقیر نیست، ویرانی یک اجتماع است. احتضار طولانی فقیر است که مرگ حادّ توانگر را به ‌دنبال می ‌آورد. فقر بدترین دشمن نظم و قانون است. فقر نیز، همانند جهل، شبی تاریک است که الزاماً می‌ باید سپیده‌ اى بامدادی در پی داشته باشد».