Ostatnie spotkanie w sezonie to okazja do bardziej filozoficznego i socjologicznego spojrzenia na wiedzę i naukę w kontekście dalszego rozwoju ludzkiej cywilizacji oraz obecnego jej stanu. W tym wyjątkowym odcinku liczba gości zmniejszyła się do zera, ale i tak w studiu zabrakło mikrofonów – zwiększyła się bowiem liczba prowadzących. Dr hab. Piotr Celiński, Prof. dr hab. Jan Hudzik i Dr Przemysław Wiatr to gospodarze audycji „Profesura i popkultura”. Ten, kto jeszcze nie zna tych głosów, ma do nadrobienia bardzo duże zaległości – zdecydowanie warto zapoznać się z archiwami.

Ortoreksja, anoreksja, bigoreksja – to zaburzenia odżywiania stawiające pacjenta na przeciwnym biegunie w porównaniu z nadwagą i otyłością (której poświęcony był już jeden z odcinków audycji). O tym, jak różnicuje się te zaburzenia, kiedy możemy podejrzewać ich istnienie, a także jakie są ich zdrowotne konsekwencje, opowiada prof. dr hab. Iwona Beń-Skowronek, kierownik Kliniki Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej z Pracownią Endokrynologiczno-Metaboliczną Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, i Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej w województwie lubelskim.

Muzyka to zorganizowane w czasie struktury dźwiękowe, które ze swojego założenia mają wpływać na słuchacza-odbiorcę. W tym oddziaływaniu zawiera się również wywoływanie emocji.

Co wiemy na ten temat, a także jak można wykorzystać muzykę w terapeutycznym celu, opowiada dr hab. Krzysztof Stachyra, prof. UMCS z Katedry Wczesnej Edukacji Instytutu Pedagogiki UMCS, praktykujący muzykoterapeuta.

W odcinku poświęconym zwierzętom doświadczalnym wspomnieliśmy już o poszukiwaniu alternatywnych modeli zwierzęcych do poszukiwania nowych leków, oznaczania toksyczności oraz innych badań substancji biologicznie czynnych. Jedną ze wzmiankowanych wówczas alternatyw jest użycie ryb akwariowych. Ten sposób zasługuje na bardziej szczegółowe przybliżenie słuchaczom ze względu na cały szereg zalet w porównaniu z gryzoniami.

Gościem odcinka jest dr hab. Barbara Budzyńska, prof. UM z Samodzielnej Pracowni Badań Behawioralnych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Wspólnie przybliżamy słuchaczom aktualne możliwości stosowania ryb jako zwierząt doświadczalnych, w tym również modyfikowanych genetycznie.

„Powiedz mi, powiedz, swoje lęki i fobie” – zachęca zespół Happysad. Odpowiadamy na to zaproszenie i kontynuujemy temat lęku z poprzedniego odcinka, ponieważ – jak już zostało poprzednio wspomniane – patologiczny lęk jest przyczyną wielu schorzeń somatycznych i psychicznych: do tego stopnia, że że współczesna psychologia wycofuje się z pojęcia „nerwica”, włączając stany nerwicowe do zaburzeń lękowych.

W poprzednim odcinku przedstawiliśmy lęk z punktu widzenia psychiatry, a teraz czas na wizję farmaceutyczno-terapeutyczną: o wszystkim opowie nam dr hab. n. farm. Tomasz Mroczek, farmaceuta, pracownik Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, a przede wszystkim praktykujący psychoterapeuta.

Lęki, depresja, czy też problemy z osobowością - o tak delikatnych sprawach rozmawiamy z dr hab. n. med. Grzegorzem Opielakiem, lekarzem psychiatrą, pracownikiem Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, gościem wielu podcastów, popularyzatorem wiedzy o zdrowiu psychicznym, nominowanym w tegorocznym plebiscycie „Osobowość Roku 2023” Kuriera Lubelskiego w kategorii Nauka.

Staramy się te skomplikowane sprawy uporządkować i wyjaśnić na tyle, aby każdy słuchacz mógł poszerzyć wiedzę w tak ważnym zakresie.

Na temat dopalaczy (oficjalnie NSP, czyli nowych substancji psychoaktywnych) wiadomo znacznie mniej, niż by się wydawało. Głównie wiemy, jak mało wiemy – brzmi to zabawnie, ale wynika ze specyfiki tych substancji. Na rynek trafiają takie związki chemiczne, których nikt nigdy nie badał pod kątem działania biologicznego (a cóż dopiero psychoaktywnego), a często są to poreakcyjne, nieoczyszczone mieszaniny wielu związków, wchodzących dodatkowo ze sobą w interakcje.

O wszystkim opowiada dr Paweł Grochecki, farmaceuta, adiunkt w Katedrze Farmakologii z Farmakodynamiką Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

Z jednej strony jesteśmy zewsząd atakowani zdrową żywnością i modą na bycie fit, mijamy na na ulicach biegaczy, a siłownie nie narzekają na brak klientów. Z drugiej strony statystyki otyłości u dzieci coraz bardziej niepokoją i skłaniają do zastanowienia się nad obecnością niezdrowych nawyków wśród najmłodszego pokolenia.

Według Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości problem dotyczy co najmniej co piątego dziecka w wieku szkolnym lub przedszkolnym. Zajmujemy 8 miejsce wśród badanych krajów w Europie w raporcie WHO.

Nad przyczynami, konsekwencjami oraz możliwymi środkami zaradczymi zastanawiamy się wspólnie z prof. dr hab. Iwoną Beń-Skowronek z Kliniki Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej z Pracownią Endokrynologiczno-Metaboliczną Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

W ostatnim czasie obserwuje się w Polsce stały wzrost zakażeń pasożytami odzwierzęcymi, które jeszcze niedawno były w ogóle nieobecne. Ma to związek ze zmianami w ekosystemie (migracja zwierząt), a częściowo ze zmianami klimatu. W społeczeństwie nadal panuje przekonanie, że tasiemce, glisty, czy toksoplazma to nadal są rzadkie ciekawostki, tymczasem grozi to każdemu z nas. Prof. Anna Bogucka-Kocka z Katedry i Zakładu Biologii z Genetyką Uniwersytetu Medycznego w Lublinie (jednostka ta zajmuje się regularnie diagnostyką parazytologiczną) dzieli się ze słuchaczami swoją wiedzą i doświadczeniem w tym zakresie, łącznie ze sposobami diagnostyki w razie podejrzeń takich chorób i strategiami profilaktyki. Wbrew pozorom badania na obecność pasożytów są dziś możliwe do wykonania, a ich koszt zmalał w ostatnich latach wraz z postępem technik diagnostycznych.

Tu się kryje biała chata, tu słomiany dach, przy niej wierzba rosochata, a w konopiach strach! Maria Konopnicka miała na myśli stracha na wróble, ale poezja żyje wieloznacznością. Można więc przyznać, że prof. Jerzy Vetulani świetnie wybrał tytuł swojej słynnej książki. Tysiące lat konopie towarzyszą ludzkości, a nadal się ich bardzo boimy.

Ale to nie znaczy, że o nich mało wiemy. Wspólnie z prof. UM dr hab. Martą Kruk-Słomką z Katedry i Zakładu Farmakologii z Farmakodynamiką UM oraz prof. dr hab. Jackiem Kurzepą z Zakładu Chemii Medycznej UM staramy się podziałać na słuchaczy tak jak same konopie – przeciwlękowo. Roślin nie należy się bać, trzeba tylko wiedzieć, gdzie leży prawda. A zwykle leży pośrodku, pomiędzy całkowitą negacją, a euforycznym stosowaniem na każde schorzenie. Dotykamy historii, próbujemy wyjaśnić pojęcie receptorów i mechanizmy działania, jak również przybliżamy aktualny stan prawny medycznej marihuany i choroby, w których jest ona stosowana.

Wokół zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych urosło wiele emocji w dyskursie publicznym i często unika się merytorycznych wypowiedzi na ten temat. A szkoda – rzetelne i obiektywne przedstawienie aktualnej sytuacji na pewno pomaga zrozumieć, dlaczego wciąż nie można całkowicie zrezygnować z ich użycia dla rozwoju nauki.

Gościem odcinka jest dr Mirosław Łańcut, weterynarz, kierownik Centrum Badań Eksperymentalnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i zastępca przewodniczącego Lokalnej Komisji Etycznej.

Współczesny program nauczania wycofuje się niestety z krzewienia wiedzy geologicznej bardzo wcześnie, ograniczając ją do absolutnego minimum. Jednak warto wiedzieć, co znajduje się głęboko pod nami, jaka była tego historia i dlaczego Polska jest interesującym krajem dla geologów.

Wspólnie z dr inż. Miłoszem Huberem z Katedry Geologii, Gleboznawstwa i Geoinformacji UMCS oglądaliśmy przed audycją wypolerowane próbki skał, w tym piaskowca z okresu miocenu, spotykanego w okolicach Giełczwi i użytego do budowy lubelskiego Don Żonu.

Prócz dalszego zachwytu nad piaskowcem rozmawiamy o geologicznej budowie naszego regionu, poszukiwaniu cennych złóż na terenie naszego kraju (włączając w to złoża promieniotwórcze oraz istotny obecnie lit), a także o geologicznych metodach badawczych oraz aktualnych inicjatywach popularyzujących geologię w społeczeństwie.

Przynależność do ludów słowiańskich jest obecnie definiowana głównie przez używanie języka słowiańskiego. Inne wyznaczniki tożsamości, takie jak religia czy elementy kultury, są wśród Słowian zbyt zróżnicowane. Okazuje się również, że Słowianie są grupą dość zróżnicowaną genetycznie.

Najnowsze badania coraz bardziej rozpracowują „układankę” dotyczącą prahistorii i pochodzenia ludów i języków słowiańskich, ale wiele spraw nadal pozostaje w sferze hipotez. Nawet tak prosta sprawa, jak pochodzenie nazwy „Słowianie” nadal dzieli badaczy i przynosi nam więcej pytań, niż odpowiedzi. Dodatkowo pojęcie słowiańskości oraz slawistyki jest zróżnicowane w krajach słowiańskich, co ma uwarunkowania historyczne, polityczne i kulturowe.

Temat jest bardzo szeroki, a najważniejsze fakty i zagadnienia przybliża nam w audycji w interesujący sposób dr hab. Kamen Rikev z Katedry Literaturoznawstwa Słowiańskiego UMCS.

Gdybyśmy zrobili dziś sondę uliczną, spora część respondentów nie byłaby świadoma faktu, że genom człowieka został już całkowicie rozkodowany. To wydarzenie przeszło bez większego echa w społeczeństwie, a nawet wśród naukowców z obszaru Life Sciences nie każdy nadążał za postępem badań w tym zakresie.

Dlaczego tak się stało? Jak zbudowany jest genom człowieka i co wynikło z faktu jego odkodowania? Jak działają techniki umożliwiające sekwencjonowanie genów? Jakie badania genetyczne prowadzi się obecnie zarówno w rutynowej diagnostyce, jak i w projektach naukowych? Jakie choroby możemy leczyć badaniami genetycznymi?

Na te wszystkie pytania odpowiada w przystępny sposób prof. dr hab. n. med. Janusz Kocki, specjalista genetyki klinicznej, kierownik Zakładu Genetyki Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie i przewodniczący Rady Naukowej Fundacji Neuron+.

Obecność zapylaczy w środowisku jest krytycznym czynnikiem warunkującym równowagę w globalnym ekosystemie. Ostatnio jednak obserwujemy szereg niepokojących i bezprecedensowych zmian. Liczebność zapylaczy spada, pszczelarze zmagają się z chorobami pszczół, a zjawisko to okazuje się bardziej skomplikowane, niż na pierwszy rzut oka może się wydawać.

O tych ważnych dla nauki problemach zechciał opowiedzieć słuchaczom prof. dr hab. Grzegorz Borsuk, kierownik Zakładu Pszczelnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Rozmawiamy o zagrożeniach dla pszczół, o ich chorobach, o wyzwaniach dla pszczelarzy, jak również o produktach pszczelich i ich prozdrowotnych właściwościach (głównie o propolisie). Zahaczamy również o to, jakie rośliny warto posadzić w swoim ogrodzie, aby były one tzw. pożytkami pszczelimi, czyli pszczoły mogły zbierać z nich nektar i pyłek.

W odcinku dotyczącym muraw kserotermicznych poruszyliśmy pobieżnie temat ochrony roślin, nad którym jednak warto pochylić się bardziej szczegółowo.

Dr Anna Cwener z Zakładu Botaniki Farmaceutycznej UM i Ogrodu Botanicznego UMCS rozwija słuchaczom to zagadnienie w kolejnej audycji. Rozmawiamy o tym, jakie są cele ochrony roślin, jak wyglądało to w ujęciu historycznym, jakie są różnice między ochroną częściową i całkowitą, dlaczego niektóre gatunki nie są chronione, a mimo to są zagrożone. Omawiamy także różnice pomiędzy listą roślin chronionych a czerwonymi księgami i czerwonymi listami.

Wyżyna Lubelska jest jednym z regionów Polski, gdzie występują murawy kserotermiczne – zbiorowiska trawiaste typu stepowego, o barwnej i bardzo zróżnicowanej florze, z udziałem gatunków chronionych i zagrożonych.

O tym, dlaczego takie zbiorowiska występują u nas, jakie mają interesujące cechy, a przede wszystkim dlaczego wymagają naszej uwagi i dalszych badań, opowiada dr Anna Cwener z Ogrodu Botanicznego UMCS i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej UM, współautorka obszernej monografii Rośliny kserotermiczne wydanej kilka lat temu przez wydawnictwo Multico.

W premierowym odcinku gościem jest dr hab. Katarzyna Dos Santos Szewczyk, prof. UM (Zakład Botaniki Farmaceutycznej). Rozmawiamy o miejscu fitoterapii we współczesnej medycynie oraz badaniu nieznanych roślin, głównie z Republiki Zielonego Przylądka. Przybliżamy też słuchaczom, jak wygląda badanie aktywności biologicznej roślin, o których zupełnie nic dotychczas nie wiadomo. Wbrew pozorom jest takich wiele…