Historie bloków. Część 6: Wielki Mur Chiński – o osiedlu Krowodrza Górka z Beatą Chomątowską
Rozmawiają Beata Chomątowska i Dorota Jędruch
Witamy w kolejnym z serii podcastów Krakowskiego Szlaku Modernizmu towarzyszących projektowi Osiedla mieszkaniowe Krakowa – społeczna i architektoniczna historia miasta, realizowanego w ramach grantu Narodowego Centrum Kultury w programie Edukacja Kulturalna.
Osiedle Krowodrza Górka (dawniej XXX lecia PRL) realizowane było w latach 1968-1976 według projektu urbanistycznego Mieczysława Turskiego oraz architektonicznego Jerzego i Marii Chronowskich, Stefana Golonki i Krystyny Różyskiej Tołłoczko. Położone blisko centrum i świetnie z nim skomunikowane, uważane jest dziś za bardzo przyjazne miejsce zamieszkania w blokach z okresu PRL. Osią założenia pozostaje ciąg pieszy północ-południe w stronę śródmieścia Krakowa, w centrum założenia znajdują się pawilony handlowe ozdobione charakterystycznymi pergolami. Poza niewielkimi, 4 -kondygnacyjnymi blokami i wysokimi punktowcami, w kompozycji osiedla wyróżniają się dwa 11-piętrowe i 12-klatkowe budynki- deski. W jednym z takich właśnie budynków na 3 piętrze spędziła dzieciństwo nasza gościni Beata Chomątowska. Dzisiejszy podcast dotyczy jej prywatnej historii osiedla, dorastania w tej przestrzeni i odkrywania jej z perspektywy dziecka, ale także późniejszej refleksji, związanej z przygotowaniem materiału do książki Betonia – gdy tamto spojrzenie miało okazję zostać skonfrontowane z pracą badawczą i spotkaniami z projektantami zespołu.
Beata Chomątowska pisarka i dziennikarka, z wykształcenia antropolożka religii i europeistka, od 2024 doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UW (na kierunku etnologia i antropologia kulturowa). Współpracowała m.in. z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Gazetą Wyborczą”, „Dziennikiem Polskim”, „Pulsem Biznesu” i „Rzeczpospolitą” . Założycielka Stowarzyszenia Stacja Muranów, autorka książki o tym osiedlu i współautorka (z Jackiem Leociakiem) scenariusza wystawy czasowej „Tu Muranów” w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Autorka książki Betonia. Dom dla każdego (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2018) – opisującej fenomen wielkoskalowego osiedla mieszkaniowego w Polsce i na świecie, oraz wielu innych publikacji, jak Prawdziwych przyjaciół poznaje się w Bredzie (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013) Lachert i Szanajca. Architekci awangardy *Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014) a ostatnio głośnej książki • Miasto Dzieci Świata (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2024), poświęconej historii uzdrowiska w Rabce.
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski – czyli zespół Fundacji Instytut Architektury
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Historie bloków. Część 5: Osiedle Robotnicze przy ulicy Praskiej
Rozmawiają: Dorota Leśniak-Rychlak i Michał Wiśniewski
W okresie międzywojennym w Krakowie powstało zaledwie kilka spółdzielczych osiedli mieszkaniowych w przeciwieństwie do Warszawy czy Łodzi. Osiedle Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Praca” to największe i najbardziej kompleksowe założenie tego typu w naszym mieście. Usytuowane w atrakcyjnej lokalizacji przy ulicy Czarodziejskiej (obecna Praska), niedaleko Wisły i Skałek Twardowskiego, zostało sfinansowane z funduszy Wojewódzkiego Związku Międzykomunalnej Opieki Społecznej w ramach działalności Towarzystwa Osiedli Robotniczych. Budowę jednopiętrowych bloków, zaprojektowanych przez Stefana Piwowarczyka, rozpoczęto w 1935 roku. Do wybuchu II wojny światowej zdołano wybudować jedenaście bloków z planowanych czternastu.
W blokach w układzie grzebieniowym ulokowano nieduże mieszkania zgodne z funkcjonalistyczną koncepcją „mieszkania najmniejszego”. Były to lokale jednopokojowe o wielkości 36 metrów kwadratowych, z osobną kuchnią i łazienką. Do każdego z nich przynależał ogródek. Mieszkania były przeznaczone dla ubogich rodzin robotniczych, część przydzielono bezpłatnie robotnikom zasłużonym w walce o niepodległość. W latach 1952–1954 budynki nadbudowano o jedno piętro oraz wybudowano dwa brakujące bloki na południowo-zachodnim krańcu osiedla. W latach 60. powstał trzeci blok. W ten sposób zrealizowano po latach całe pierwotne założenie urbanistyczne.
W obrębie zespołu usytuowano Dom Społeczny dla Wojewódzkiego Związku Międzykomunalnej Opieki Społecznej przy realizowanym osiedlu spółdzielni „Praca”, który został zaprojektowany w 1935 roku przez Fryderyka Tadaniera we współpracy z Michałem Zakrzewskim. Dom Społeczny zapewniał mieszkańcom skromnego osiedla całe socjalne zaplecze. Na jego parterze znalazła się sala kinowa dla 100 osób, przedszkole, stołówka, sklepy spółdzielcze i gabinet lekarski. Na pierwszym piętrze umieszczono świetlicę z wyjściem na nieduży taras z pergolą, pokój klubowy, bibliotekę, czytelnię oraz sale zarządu obiektu.
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Historie bloków. Część 4: Bloki, bloki, szałowa jazda ... czyli blokowiska w USA
Rozmawiają: Dorota Jędruch i Michał Wiśniewski
Czy Stany Zjednoczone są krajem blokowisk? Ten rodzaj zabudowy nie kojarzy się ze stereotypowym obrazem kraju podmiejskich domków z popularnych komedii. Ten rodzaj programu (mieszkania socjalne i komunalne) nie kojarzy się z wolnorynkowym mitem Ameryki. A jednocześnie zadekretowana przez Charlesa Jencksa śmierć modernizmu, Karty Ateńskiej i po prostu blokowiska, miała miejsce w St. Louis w stanie Missouri 15 lipca 1972 roku, o godzinie 15.32 (mniej więcej). Zacytujmy Charlesa Jencksa: Architektura modernistyczna umarła w St. Louis w stanie Missouri 15 lipca 1972 roku, o godzinie 15.32 (mniej więcej), kiedy to niesławne osiedle Pruitt‑Igoe, a raczej kilka jego wielkopłytowych bloków, otrzymało końcowy coup de grâce za pomocą dynamitu. Czarni mieszkańcy tych bloków rozwalali, niszczyli i psuli, co się tyko dało. Nic nie pomogło pakowanie milionów dolarów w utrzymanie (malowanie, wstawianie nowych szyb i naprawianie wind) i w końcu położono kres nieszczęsnym budynkom. Bum, bum, bum.)
Nie pytajmy tylko, czemu osiedle tam właśnie umarło, ale skąd się tam w ogóle wzięło?
Czy USA to kraj blokowisk? Jaka jest historia amerykańskich programów budowanictwa socjalnego? Jaką rolę zespoły wielkoskalowych bloków pełnią w pejzażu amerykańskich miast? Jaka jest ich specyfika? Na czym polegała ich krytyka i jak postrzegane są dziś?
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Literatura:
Robert A. Caro, The Power Broker. Robert Moses and the Fall of New York, Knopf 1974.
Jane Jacobs, Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, przekład Łukasz Mojsak, Centrum Architektury 2014.
Dorota Jędruch, Bum, Bum, Bum! Śmierć modernimzu, Autoportret, 3 [50] 2015, https://www.autoportret.pl/artykuly/bum-bum-bum-smierc-modernizmu/
Reinier de Graaf, Cztery ściany i dach. Złożona natura prostej profesji, przekład Grzegorz Piątek, Instytut Architektury, Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki 2019;
Pierre Christin, Olivier Balez, Robert Moses. Ukryty władca Nowego Jorku – komiks, przekład Tomasz Swoboda, Centrum Architektury 2020;
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne. Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski – czyli zespół Fundacji Instytut Architektury
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Historie bloków. Część 3: Nowe Huty bloku wschodniego
Rozmawiają: Marta Karpińska i Michał Wiśniewski
W krajach po wschodniej stronie żelaznej kurtyny etapem poprzedzającym osiedla z wielkiej płyty był socrealizm. W tym odcinku zastanawiamy się, dlaczego kraje podporządkowane ZSRR musiały przejść przez socrealizm, zamiast od razu włączyć się w rywalizację z Zachodem na technologicznym polu budownictwa mieszkaniowego po II wojnie światowej. Opowiadamy jak lokalni twórcy miast w różnych częściach bloku wschodniego adaptowali się do pojałtańskiej rzeczywistości politycznej. Przyglądamy się paradoksom, ideologiom i formalnej mozaice europejskich i pozaeuropejskich socrealizmów. Pokazujemy jak mocno socrealizm czerpał z modernistycznych prądów w zakresie projektowania osiedli w pierwszej połowie XX wieku. Porównujemy nowojorskie i chicagowskie wieżowce budowane u progu poprzedniego stulecia z moskiewskimi Siedmioma Siostrami oraz próbujemy wytłumaczyć skąd wzięły się wpływy amerykańskie w chińskim socrealizmie.
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Literatura:
Michał Murawski, Kompleks Pałacu. Życie społeczne stalinowskiego wieżowca w kapitalistycznej Warszawie, Warszawa, 2015
Tomasz Fudala (red.), Spór o odbudowę Warszawy. Od gruzów do reprywatyzacji, Warszawa, 2016.
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski – czyli zespół Fundacji Instytut Architektury
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Historie bloków. Część 2: Zimna wojna w blokach
Rozmawiają: Dorota Jędruch i Marta Karpińska
Zainteresowanie architekturą byłego bloku wschodniego ma się dobrze – powstają niezliczone konta na Instagramie czy tiktoku, które wskazują na fascynację rzesz odbiorców architektonicznym dziedzictwem architektury socmodernistycznej. Tysiące fotografii przepływających przez feedy mediów społecznościowych tworzą wizualną mitologię – skoro Europa Wschodnia to musi być beton i bloki, masowe mieszkalnictwo, szare mrówkowce tonące w ponurej poświacie. Ciekawe jak wiele osób zdaje sobie sprawę z faktu, że te formy wschodnioeuropejskich bloków zostały wymyślone głównie na Zachodzie.
Pierwszy odcinek z serii Historie bloków w ramach podcastu Przecież to nie jest modernizm skończył się na 1945 roku. W tym odcinku chcemy zderzyć się z mitem osiedla jako konceptu obecnego głównie w dawnych krajach „realnego socjalizmu”. Opowiadamy w nim o powszechnym entuzjazmie wobec bloków, który wybuchł po II wojnie światowej w Europie – kontynencie, który musiał podnieść z gruzów swoje miasta po koszmarze II wojny światowej i dać jakąś nadzieję swoim mieszkańcom. W dodatku jest to Europa podzielona „żelazną kurtyną”, jednak pęd do budowy miasta dobrobytu – które stanowiłoby miejsce zamieszkania, edukacji i opieki nad mieszkańcami – podzielały obie strony kontynentu. Rozmawiamy o przepływie idei, wiedzy i technologii pomiędzy oba politycznymi blokami; wskazujemy punkty na mapie Europy, które najmocniej wpłynęły na rozwój europejskich osiedli po II wojnie światowej; szukamy różnic w narracjach wokół bloków na Wschodzie i Zachodzie, a także zastanawiamy się, kto koniec-końców wygrał zimną wojnę w blokach.
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Linki:
Edgar Varese, Le Corbusier „Poemat elektroniczny”: https://www.youtube.com/watch?v=WQKyYmU2tPg
Nakierowani na przyszłość rozmowa Doroty Leśniak-Rychlak i Michała Wiśniewskiego z Davidem Crowleyem „Nakierowani na przyszłość”: https://www.autoportret.pl/artykuly/nakierowani-na-przyszlosc-i/
Le Corbusier, Des canons, des munitions? Merci! Des logis… s. v. p., Boulogne sur Seine: Editions de l’Architecture d’Aujourd’hui, 1938.
Berlinische Galerie: Radically Modern. Urban Planning and Architecture in 1960s Berlin: https://www.youtube.com/watch?v=sO5_fsBAULY
Hansaviertel, Berlin: https://www.youtube.com/watch?v=SU2oetnzYKs
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski – czyli zespół Fundacji Instytut Architektury
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Historie bloków. Część 1
Skąd się wzięły bloki i kto wziął się z bloków?
Rozmawiają: Dorota Jędruch i Marta Karpińska
W tym i kilku przyszłych odcinkach planujemy rozmawiać o historiach bloków i osiedli. Na przestrzenne struktury współczesnych miast w głównym stopniu składa się wielorodzinna zabudowa mieszkaniowa, osiedla tworzą całe ogromne dzielnice. Bloki mieszkalne budowane w drugiej połowie XX wieku i późniejszych dekadach są tak wszechobecne, że prawie niedostrzegalne. Ale kiedy tak naprawdę miasto, jakie znamy stało się normą funkcjonowania miejskiej wspólnoty? Kto wymyślił bloki? Kiedy i gdzie pojawiają się pierwsze koncepcje masowego mieszkalnictwa? Z jakich idei czy procesów historycznych wyłoniła się potrzeba stworzenia osiedla modernistycznego? Na pytania Marty Karpińskiej odpowiadać będzie w tym odcinku Dorota Jędruch, która doktoryzowała się z tematu trzech modeli społecznej architektury francuskiej w XX wieku reprezentowanych przez Le Corbusiera, Émile’a Aillauda i Ricarda Bofilla i od wielu lat zajmuje się popularyzacją wiedzy o życiu i architekturze bloków i wielkich zespołów mieszkaniowych.
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Polecana literatura:
- Beata Chomątowska, Betonia. Dom dla każdego, wyd. Czarne, 2018
-Dorota Jędruch, Blok jako dzieło sztuki. Trzy modele architektury socjalnej w XX-wiecznej Francji, wyd. Universitas, 2020
- Le Corbusier, Urbanistyka, Centrum Architektury, 2015
- Mrowisko nieposłusznych mrówek, rozmowa Alicji Gzowskiej z Dorotą Jędruch, „Autoportret” 2 [65] 2019 https://www.autoportret.pl/artykuly/mrowisko-nieposlusznych-mrowek/
- komiks: Marzena Sowa, Sylvain Savoia, Dzieci i ryby głosu nie mają. Marzi. Tom 1, Egmont, 2018
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski – czyli zespół Fundacji Instytut Architektury
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Osiedle Centrum E – Ikona krakowskiego postmodernizmu?
Rozmawiają: Dorota Jędruch i Michał Wiśniewski
Zapraszamy do wspierania nas przez: patronite.pl
W tym odcinku wracamy do Nowej Huty. Tym razem z czasów po stanie wojennym i z okresu rodzącego się w polskiej architekturze postmodernizmu. Niebiesko-różowe osiedle Centrum E zostało zrealizowane na osi socrealistycznego Placu Centralnego w Nowej Hucie wg projektu zespołu: Romuald Loegler, Wojciech Dobrzański, Ewa Fitzke, Michał Szymanowski, Zbigniew Domański, Barbara Dziewońska, Elżbieta Koterba w latach 1985–1995. Przylegający do nowohuckiej skarpy obszerny zespół mieszkaniowy jest jednym ze sztandarowych przykładów postmodernizmu w Polsce. Coraz częściej dostrzegane przez historyków i krytyków architektury, na fali zainteresowania architekturą lat 80. i 90., wciąż bywa wśród nowohucian przedmiotem kontrowersji. Ikona architektury, czy ekstrawagancki, zbyt kolorowy, niepasujący do otoczenia efekt fantazji projektantów?
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Literatura:
Dorota Jędruch, Osiedle Centrum E – czyli piknik nad wiszącą skarpą, Nowa Huta. Architektoniczny portret miasta drugiej połowy XX wieku, red. Jarosław Klaś, Kraków, Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida, 2018, s. 96-103: https://okn.edu.pl/strona-3805-nowa_huta_architektoniczny_portret.html
Michał Wiśniewski, Centre E Estate in Krakow’s Nowa Huta. The Postmodern Experiment in the Heart of the Stalin Era Symbol, City History, Culture, Society, no. 1 (13), July 2022, pp. 308-332: https://doi.org/10.15407/mics2022.01.308.
Michał Wiśniewski, Urbanistyka i architektura placu Centralnego, w: Plac Centralny. W poszukiwaniu centrum, red. M. Baran, Muzeum Krakowa, Kraków 2022, s. 79-99.
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Plac Inwalidów. Salon wystawowy modernizmu II RP w Krakowie
Rozmawiają: Marta Karpińska i Michał Wiśniewski
Zapraszamy do wspierania nas przez: patronite.pl
W tym odcinku podcastu rozmawiamy o placu Inwalidów – salonie wystawowym najnowocześniej architektury w Krakowie okresu II Rzeczypospolitej. Najważniejszą krakowską kreacją urbanistyczną w okresie międzywojnia były Aleje Trzech Wieszczów, planowane jako reprezentacyjna arteria otaczająca historyczne centrum miasta. Przy przylegającym do Alei placu Inwalidów w latach 20. i 30. powstało kilka eleganckich projektów mieszkaniowych, które były próbą stworzenia modelu zamieszkiwania współbrzmiącego z ambicjami świeżo odrodzonego i modernizującego się państwa polskiego, a jednocześnie pokazem możliwości twórczych lokalnego środowiska architektonicznego. W 1926 roku ukończono budowę Domu Profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w dwa lata później kamienicy Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych. To dwa wyjątkowe przykłady architektury szkoły krakowskiej: rodzimej interpretacji architektury nowoczesnej sytuującej się w szerszym nurcie art déco. Towarzyszy im luksusowy dom Tomasza Będzikiewicza oraz modernistyczna bryła Domu Śląskiego. Na niewielkiej przestrzeni możemy obok siebie zobaczyć kilka spośród najbardziej emblematycznych projektów międzywojennego Krakowa. W tym odcinku opowiadamy o tych projektach i ich twórcach.
Literatura:
Marta Karpińska, Wacław Nowakowski, Kraków: Instytut Architektury, 2015
Kamila Twardowska, Fryderyk Tadanier, Kraków: Instytut Architektury, 2016
Michał Wiśniewski, Ludwik Wojtyczko. Krakowski architekt i konserwator zabytków pierwszej połowy XX wieku, WAM Kraków 2003
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Mistrzejowice. Osiedle czterech pór roku
Rozmawiają: Marta Karpińska i Michał Wiśniewski
Zapraszamy na kolejny odcinek podcastu #przecieżtoniejestmodernizm i rozmowę o Mistrzejowicach, jednym z największych osiedli mieszkaniowych Krakowa.
Zapraszamy do wspierania nas na: patronite.pl
Mistrzejowice to dawna podkrakowska wieś, która w latach 60. XX wieku przeżyła wielką metamorfozę i została przekształcona w modernistyczny zespół mieszkaniowy dla ok. 50 tys. osób. Podobnie jak wiele innych zespołów wiejskich położonych po wschodniej stronie miasta, Mistrzejowice zostały wchłonięte przez szybko rosnący wówczas Kraków i podporządkowane potrzebom mieszkaniowym kolejnych pracowników Kombinatu im. Lenina. Tym co wyróżniało osiedle był jego niezwykły plan przestrzenny. W rozpisanym w 1963 roku konkursie zwyciężyła koncepcja Witolda Cęckiewicza zakładająca budowę czterech zespołów przypominających cztery konary odchodzące od jednego pnia drzewa. Osiedla wiosenne, letnie, jesienne i zimowe stanowiły nową w Krakowie koncepcję urbanistyczną, łączącą technokratyczny, oparty o paradygmat wielkiej płyty model mieszkalnictwa z humanistycznym poszukiwaniem miejsca człowieka w naturze. Projekt wykorzystywał istniejące elementy Twierdzy Kraków oraz wpisywał się w ideę budowy pasmowego, modernistycznego założenia po północnej stronie miasta. Trwająca kilkanaście lat budowa zaowocowała powstaniem spójnego założenia urbanistycznego, które pomimo ograniczeń materiałowych i projektowych swojej epoki śmiało można zaliczyć do jednych z najbardziej udanych przedsięwzięć z zakresu budownictwa mieszkaniowego w Krakowie.
Odcinek podcastu powstał w ramach projektu OSIEDLA MIESZKANIOWE KRAKOWA. SPOŁECZNA I ARCHITEKTONICZNA HISTORIA MIASTA.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Literatura:
https://szlakmodernizmu.pl/baza-obiektow/mistrzejowice-zalozenie-urbanistyczne/
https://okn.edu.pl/strona-3805-nowa_huta_architektoniczny_portret.html
https://muzeumkrakowa.pl/wystawy/osiedleni-mistrzejowice
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Czego nie wybudowano w Nowej Hucie? Część 2. Od odwilży do transformacji.
Rozmawiają: Marta Karpińska i Michał Wiśniewski
Zapraszamy na kolejny odcinek podcastu #przecieżtoniejestmodernizm i drugą część rozmowy o tym czego nie wybudowano w Nowej Hucie. Tym razem skupimy się na okresie po 1956 roku.
Zapraszamy do wspierania nas na: patronite.pl
W tym odcinku podcastu przyglądamy się jeszcze raz całościowo Nowej Hucie ze specyficznej perspektywy – perspektywy tych przestrzeni, które planowano, ale nigdy nie zrealizowano. Zachęcamy Państwa – jeśli nie mieli Państwo wcześniej okazji – do odsłuchania 9. odcinka podcastu, w którym opowiadamy o niezaistniałej Nowej Hucie w okresie stalinizmu. Naszą opowieść skończyliśmy na 1956 roku, w tym odcinku rozmawiamy o kolejnych dekadach. Jak wyglądałaby dzisiaj modernistyczna mapa Krakowa gdyby w obrębie dzisiejszego obszaru Nowej Huty powstały planowane osiedla mieszkaniowe, kampus uczelni, centrum administracyjne, obiekty kulturalne, nad którymi pracowały całe zespoły projektowe w latach 60. i 70.? Czy udałoby się harmonijnie połączyć za pomocą rozwiązań urbanistycznych zachodnią część Krakowa z Nową Hutą? Czy zrealizowane wizje zapobiegłyby powstaniu przestrzennej próżni, w której żywiołowo wyrosła zabudowa deweloperska w ostatnich dekadach? A może to jednak dobrze, że w miejscu planowanego niegdyś wielkiego modernistycznego biurowca czy stadionu mamy dzisiaj przestrzenie parkowe?
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl
Doświadczanie architektury. Czytając Rasmussena i Pallasmę
Zapraszamy na kolejny odcinek podcastu #przecieżtoniejestmodernizm
Rozmawiają Dorota Leśniak-Rychlak i Maciej Miłobędzki.
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl
Architektura jest dyscypliną materialną, a jej doświadczanie wiąże się z oddziaływaniem na wszystkie zmysły. W epoce wzrastającej i dominującej wizualnej konsumpcji powracamy do pozycji już klasycznych: Steena Eilera Rasmussena „Odczuwania architektury” i „Oczu skóry” Juhaniego Pallasmy. Skandynawscy autorzy zapraszają swoich czytelników i czytelniczki do innego spojrzenia na otaczającą ich przestrzeń, pokazują jej bogactwo i uwrażliwiają na jej haptyczne i dźwiękowe cechy. Obaj w przystępny sposób opowiadają o potencjale architektury do dawania człowiekowi egzystencjalnego oparcia w świecie.
Teksty Pallasmy zawarte w „Oczach skóry” lokują się na styku teorii architektury, filozoficznej i kulturoznawczej refleksji nad kondycją współczesnej cywilizacji oraz pierwszorzędnej eseistyki. Myśl Pallasmy wyrasta z doświadczenia architektury i ogólnej refleksji nad człowiekiem, ale uwzględnia szerokie spektrum kulturowych bodźców, znajduje oparcie w różnych tradycjach filozoficznych i estetycznych i ujęta jest na dodatek w oszczędny, ale wartościowy artystycznie styl.
Steen Eiler Rasmussen, duński architekt, w prosty, bezpośredni sposób opowiada o tym, czym jest otaczająca nas przestrzeń, co stanowi o jakości miejsc, w których żyjemy, na czym polega urok niektórych budynków. Interesuje go nie tylko aspekt przestrzenny, pisze także o kontrastach między pustką i pełnią, kolorach i planach, skali i proporcji budynków, świetle i światłocieniach, rytmie i brzmieniu architektury.
Rozmowa o obu książkach z Maciejem Miłobędzkim, architektem z pracowni JEMS Architekci, dotyczy tego, co w książkach Rasmussena i Pallasmy wciąż aktualne – tworzenia ludzkich schronień, niepodzielności architektury, egzystencjalnego doświadczania budynków, ale też tego, że nasz gość nie lubi słowa przestrzeń (woli miejsce), zmaga się z projektową praktyką późnego kapitalizmu (narzucającą swoją logikę) i jest zwolennikiem projektowania w związku z klimatem, a nie w izolacji od czynników środowiskowych (choć w kontekście współczesnych norm bywa to trudne).
Maciej Miłobędzki – dr inż. architekt, absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. W latach 1984–1988 pracował w Spółdzielni Pracy Twórczej Architektów i Artystów Plastyków. Współzałożyciel pracowni JEMS Architekci, to z nią wiąże wszelką działalność architektoniczną od 1988 r. Od 2008 r. prowadzi działalność dydaktyczną na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Laureat Honorowej Nagrody SARP (2002).
Dorota Leśniak-Rychlak – redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret. Pismo o Dobrej Przestrzeni”, wydawanego przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie. Założycielka i prezeska Fundacji Instytut Architektury.
Linki:
https://instytutarchitektury.org/oczy-skory/
https://karakter.pl/product-pol-591-Odczuwanie-architektury.html?gad_source=1&gclid=Cj0KCQjwn7mwBhCiARIsAGoxjaIfwK6p7OgKQ9zJsDMjbn-R_G36KTYz7s0hj4ZmuJqRUFNXDc7cWSMaAgjmEALw_wcB
Rozmowa została zarejestrowana podczas spotkania zorganizowanego w Księgarni Karakter 10 stycznia 2024 roku. Wydarzenie zostało zrealizowane w ramach 8. edycji projektu „Krakowskie Księgarnie na Medal” prowadzonego przez Fundacja Miasto Literatury i było współfinansowane ze środków Miasta Krakowa.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Adolf Szyszko-Bohusz – kreator zbiorowej pamięci. Część 2
Rozmawiają: Dorota Leśniak-Rychlak i Michał Wiśniewski
Zapraszamy na kolejny odcinek podcastu #przecieżtoneijestmodernizm i drugą część rozmowy o Adolfie Szyszko-Bohuszu. Podcast towarzyszy projektowi Krakowski Szlak Modernizmu, realizowanemu przez Fundację Instytut Architektury.
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl
Międzywojenna Polska stanęła przed wyzwaniem budowy kanonu pojęć i form, wokół których budowana była nowoczesna, zbiorowa tożsamość. Kluczową rolę w tym projekcie odgrywał Adolf Szyszko-Bohusz, krakowski architekt i konserwator zabytków odpowiedzialny za odnowę Zamku Królewskiego na Wawelu. W ciągu kilku lat stanął przed wyjątkowym zadaniem budowy serii mauzoleów dla współczesnych i historycznych bohaterów narodowych. Sukces ponownego pochówku Juliusza Słowackiego na Wawelu w 1927 roku sprawił, że w kolejnych latach Adolf Szyszko-Bohusz został zaproszony do przygotowania mauzoleum generała Józefa Bema w Tarnowie i mauzoleum rodziny Mościckich na Powązkach w Warszawie. Najważniejszą kreacją architekta w zakresie form sepulkralnych była budowa mauzoleum Józefa Piłsudskiego na Wawelu. Kolejne projekty i proces dochodzenia do ostatecznej formy stanowią dzisiaj fascynującą opowieść o kreowaniu zbiorowej fantazji i wyobrażeń o własnej tożsamości.
Linki i literatura:
https://szlakmodernizmu.pl/wydawnictwa/adolf-szyszko-bohusz/
https://zacheta.art.pl/pl/wystawy/monument
https://zacheta.art.pl/pl/mediateka-i-publikacje/figury-niemozliwe
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Pornotopia: Architektura rozebrana przez media. Czytając Preciado i Colominę
Rozmawiają Dorota Jędruch i Dorota Leśniak-Rychlak
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl Podcast jest zapisem spotkania, które odbyło się 14 grudnia 2023 w księgarni Karakter – rozmowy Doroty Jędruch i Doroty Leśniak-Rychlak na temat dwóch wydanych niedawno w Polsce książek, Beatriz Colominy „Prywatne i publiczne. Architektura nowoczesna jako medium masowe”, Centrum Architektury, 2023, oraz Paula B. Preciado „Pornotopia”, Bęc Zmiana, 2021.
Trzech niezbyt sympatycznych i sławnych mężczyzn XX wieku: Adolf Loos, Le Corbusier i Hugh Hefner. Co łączy te emblematyczne postaci kultury minionego stulecia? Dwóch architektów i jeden wydawca czasopisma „Playboy”, kształtujący wokół tego medium specyficzne przestrzenie, siedziby będące domem, miejscem pracy, fabryką i domem rozkoszy. Mimo, że omawiane książki koncentrują się na różnych epokach (lata 20-30 oraz lata 50. XX wieku), opisują architekturę wspólnym mianownikiem – jako konstrukt modernistyczny, który jest medium i funkcjonuje dzięki wpięciu w sieć mediów, coraz bardziej w XX wieku złożoną i zróżnicowaną. Włączona do globalnego systemu informacji architektura nowoczesna przełamuje granicę między tym, co prywatne, a co publiczne, co związane z pracą, a co z życiem osobistym. Dzięki lekturze Colominy i Preciado zyskujemy wgląd w interdyscyplinarną analizę architektury w kontekście relacji i przestrzeni władzy, gender, posthumanizmu i nowych modeli ekonomicznych, które realizują się na naszych oczach.
W podcaście rozmawiamy o wątkach i kontekstach omawianych przez autorów omawianych książek, o tym co łączy ich podejście, o przyjemności lektury, oraz o tym, na ile teksty te pomagają czy też antycypują naszą obecną kondycję, zmocnioną postpandemiczną zdalnością naszego życia.
Beatriz Colomin, jedna z najbardziej wpływowych teoretyczek i historyczek architektury, od wykłada w School of Architecture Princeton University, gdzie prowadzi badania nad relacjami mediów i nowoczesności. Zajmowała się także znaczeniem tematyki architektonicznej w działalności „Playboya” (w badaniach brał udział drugi z omawianych autorów Paul B. Preciado), jednak „Prywatne i publiczne” dotyczy wcześniejszego okresu w architekturze – awangardowego modernizmu przedwojennego: Adolfa Loosa i Le Corbusiera, widzianych w perspektywie badań wizualnych: archiwum, fotografii, kontrolowanej obecności w mediach (pismach).
Paul B. Preciado, filozof, pisarz, kurator, aktywista ruchu LGBT, jest autorem modnym i znanym na polskim rynku wydawniczym, w ostatnich trzech latach ukazały się dwie inne jego książki: „Testoćpun” (Krytyka Polityczna, 2021), „Mieszkanie na Uranie” (Karakter, 2022). Bezkompromisowe i błyskotliwe tezy autora, łączącego refleksje dotyczące gender, farmakologii i sztuki z politycznym i społecznym zaangażowaniem, filozofię z publicystyką, pisanie z działaniem, stanowią wyłom w dominujących neokonserwatywnych modelach obyczajowych i naukowych, które od jakiegoś czasu dominują lokalny dyskurs.
Linki:
https://spotkaniazzabytkami.pl/architektura-nowoczesna-i-inne-zapomniane-historie/
https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=258754009549606
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Adolf Szyszko-Bohusz czy Adolf Wszystko-Bohusz? Reakcja na modernizm. Część 1.
Rozmawiają: Dorota Leśniak-Rychlak i Michał Wiśniewski
Bohaterem kolejnego podcastu jest Adolf Szyszko-Bohusz, architekt który odegrał fundamentalną rolę dla transformacji Krakowa w okresie międzywojennym w regionalną metropolię. Pozostawił w Krakowie tak wyraziste i różnorodne realizacje jak budynek Towarzystwa Ubezpieczeniowego Feniks przy Rynku Głównym, Bank PKO przy ul. Wielopole, Dom im. Piłsudskiego przy Oleandrach, Dom Plastyków przy ul. Łobzowskiej, wille dyrektorskie w osiedlu Cichy Kącik, czy seminarium Paulinów. Co może jeszcze bardziej znaczące, Wawel jaki odwiedzamy dzisiaj, jaki nadal kreuje zbiorową wyobraźnię Polek i Polaków, to w dużej mierze konserwatorsko-wizjonerskie dzieło Szyszko-Bohusza. Odbędziemy też krótkie wycieczki poza Kraków: do zamku prezydenckiego w Wiśle, architektonicznego oksymoronu i mauzoleum Józefa Bema w Tarnowie – poetyckiej struktury na wyspie w parku. Będziemy rozmawiać o jego projektach oraz o absorbowaniu idei nowoczesnych w krakowskiej i polskiej architekturze pierwszej połowy XX wieku.
Linki i literatura:
Wiśniewski, M. Adolf Szyszko-Bohusz, Kraków: Instytut Architektury 2013:
https://szlakmodernizmu.pl/wydawnictwa/adolf-szyszko-bohusz/
Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza, red. D. Leśniak-Rychlak, Kraków: Instytut Architektury, Muzeum Narodowe w Krakowie, 2013:
Wystawa Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza, Muzeum Narodowe w Krakowie, 2013
https://instytutarchitektury.org/reakcja-na-modernizm/
https://mnk.pl/wystawy/reakcja-na-modernizm-architektura-adolfa-szyszko-bohusza
Film o willi własnej Adolfa Szyszko-Bohusza w Przegorzałach:
https://szlakmodernizmu.pl/filmy/przegorzaly/
Wykład Davida Crowleya: Adolf Szyszko-Bohusz and Architecture of Power:
https://www.youtube.com/watch?v=j1nWEja8LB8&list=PLxYVhdF_-dtlI5zb1n37V7uGD__Xz1Csr&index=2&t=1776s
Wykład Michała Wiśniewskiego: Czy Szyszko-Bohusz był modernistą?:
https://www.youtube.com/watch?v=yEberDo5Uas&list=PLxYVhdF_-dtlI5zb1n37V7uGD__Xz1Csr&index=3
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl
Czego nie wybudowano w Nowej Hucie? Część 1, 1949-1956.
Rozmawiają: Marta Karpińska i Michał Wisniewski
Nowa Huta miała stać się wzorcowym miastem socjalistycznym – swoistą reklamą tego, co może ludziom zaoferować system komunistyczny. Mieszkańcy bloku wschodniego mieli oglądać wszystkie te miasta zbudowane w swoich krajach po II wojnie światowej – czy był to Stalinstadt w NRD, czy Dimitrograd w Bułagrii, czy Sztálinváros na Węgrzech – i widzieć w nich nie tylko hołd dla Stalina czy architektoniczną emanację wprowadzonego siłą nowego ustroju. Te miasta miały pełnić rolę przestrzennych trailerów świetlanej socjalistycznej przyszłości. W tym odcinku podcastu omówione zostały ideowe podstawy projektu urbanistycznego Nowej Huty oraz projekty architektoniczne, które zostały wdrożone do realizacji, a także te które na zawsze pozostały na deskach kreślarskich. Rozmawiamy o niezwykłym tempie budowy idealnego miasta oraz równie niezwykłej częstotliwości zmian technologicznych i przede wszystkim zmian politycznych, które odegrały fundamentalną rolę w rozwoju projektu idealnego miasta Polski Ludowej.
Linki i literatura:
Klaś Jarosław (red.) (2018), Nowa Huta. Architektoniczny portret miasta drugiej połowy XX wieku, Kraków: Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida: https://okn.edu.pl/epublikacja-30-nowa_huta_architektoniczny_portret.html
Lebow Katherine A. (2013), Unfinished Utopia: Nowa Huta, Stalinism, and Polish Society, 1949–56.
Baran Marcin (red.) (2022), Plac Centralny. W poszukiwaniu centrum, Muzeum Krakowa
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście przyglądamy się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruujemy jej mity, penetrujemy ślepe uliczki i podziwiamy trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl
Czy ornament to zbrodnia? Jak czytać dzisiaj Adolfa Loosa.
Rozmawiają: Dorota Jędruch i Dorota Leśniak-Rychlak
Kontynuując dyskusję na temat ważnych tekstów nowoczesności, rozmawiamy o Adolfie Loosie i jego teorii architektury – głównie, ale nie wyłącznie w kontekście tekstu Ornament i zbrodnia. Przyglądamy się okolicznościom powstania tego wywodu, środowisku Wiednia z początku XX wieku, ale też problematyczności niektórych aspektów argumentacji Loosa. Pokazujemy też myśl Loosa w zderzeniu z projektowaną przez niego architekturą i objaśniamy, czym jest gra na przestrzennych szachach w budowaniu.
„Pisma Adolfa Loosa, które obok dzieł Le Corbusiera były jednymi z najczęściej czytanych, cytowanych i komentowanych dzieł architektów XX wieku, doczekały się wielu niejednokrotnie sprzecznych interpretacji. Każda z lektur miała miejsce, co oczywiste, w różnym miejscu i czasie – w różnej kulturze – używając określenia autora Ornamentu i zbrodni4. Loos bywał przez autorów modernistycznych historiografii wykorzystywany do celu tworzonych narracji, traktowany instrumentalnie w debatach i sporach, z dyskursem modernizmu na czele. Zrównanie ornamentu ze zbrodnią jest pewnie najgłośniejszym przykładem takiego instrumentalnego odczytania eseju twórcy domu przy Michaelerplatz, ale z pewnością nie jedynym5. Dokonywanie wyboru z dzieł eksponentów stylu w dyskursie modernizmu jest oczywiste – idee Loosa używane były jako oręż w walce o nowoczesność, zarówno jeśli chodzi o wyrwane z kontekstu chwytliwe aforyzmy (a znajdziemy ich w tekstach bez liku), jak i o prezentowanie starannie dobranych ujęć projektowanych przez niego budynków”.
Z tekstu wstępu Doroty Leśniak-Rychlak Życie, śmierć, architektura do polskiego wydania esejów Adolfa Loosa
Linki i literatura:
Adolf Loos, Ornament i zbrodnia. Eseje wybrane, tłum. A. Stępnikowska-Berns, Centrum Architektury, Warszawa 2013
Beatriz Colomina, Prywatne i publiczne. Architektura jako medium masowe, tłum. D. Żukowski, Centrum Architektury, Warszawa 2023
Panayotis Tournikiotis, Adolf Loos, Princeton Architectural Press, Princeton, 1997
Dorota Leśniak-Rychlak Ornament i rama, https://www.autoportret.pl/artykuly/ornament-i-rama/
Hilde Heynen, Modernizm i kolonializm, https://www.autoportret.pl/artykuly/modernizm-i-kolonializm-i/
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście będziemy przyglądać się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruować jej mity, penetrować ślepe uliczki i podziwiać trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl
Architektura II RP: mity, narracje, realia.
Rozmawiają: Grzegorz Piątek i Michał Wiśniewski
W tym odcinku prezentujemy nagranie rozmowy Michała Wiśniewskiego z Grzegorzem Piątkiem, która została zarejestrowana 9 listopada 2023 roku w Księgarni Karakter. Wydarzenie realizowane było w ramach 8. edycji projektu „Krakowskie Księgarnie na Medal” prowadzonego przez Fundację Miasto Literatury i współfinansowanego ze środków Miasta Krakowa.
Rzeczywistość II RP wciąż bywa idealizowana. PRL nie sprzyjał obiektywnemu badaniu międzywojennej Polski, a swoją rolę w mitologizowaniu tego czasu odegrały również uwodzicielskie fotografie modernistycznej architektury. W ostatnich latach spod warstwy wielkich przeszkleń, luksusowych intarsji i nasłonecznionych tarasów wyłaniają się jednak opowieści o II RP jako kraju pełnego sprzeczności, w którym nowoczesność ograniczała się do kilku wysp na mapie. Złożoność realiów dwudziestolecia przenikliwie obrazują książki Grzegorza Piątka. Dwie z nich – biografia ulubionego architekta elit II RP, Bohdana Pniewskiego, oraz historia powstania Gdyni – stały się punktem wyjścia do zmierzenia się z mitami, narracjami i codziennością przedwojennej architektury.
Grzegorz Piątek (ur. 1980). Pisarz, publicysta, krytyk, z wykształcenia architekt. Za ostatnią książkę „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939” w 2023 roku otrzymał Paszport Polityki, Nagrodę Literacką Gdynia, Nike Czytelników oraz Nagrodę im. Jerzego Giedroycia. Oprócz tego wydał: „Niezniszczalny. Bohdan Pniewski – architekt salonu i władzy” (2021, finał Górnośląskiej Nagrody Literackiej Juliusz), „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949” (2020, finał Nagrody Literackiej Nike; Nagroda Literacka m.st. Warszawy, Nagroda Architektoniczna Prezydenta m.st. Warszawy, Nagroda im. Kazimierza Moczarskiego), „Sanator. Kariera Stefana Starzyńskiego” (2016; Nagroda Literacka m.st. Warszawy). Od kilkunastu lat pisze o architekturze, miastach i obyczajach do prasy (m.in. Architektura-Murator, Gazeta Stołeczna, Gazeta Wyborcza, Salon, Vogue Polska). Współtworzył też wystawy m.in. „Hotel Polonia. The Afterlife of Buildings” (Złoty Lew na Biennale Architektury w Wenecji, 2008) i „Dane warszawskie” (Muzeum Warszawy, 2017).
Michał Wiśniewski. Historyk architektury, pracownik Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Międzynarodowego Centrum Kultury. Autor wielu publikacji naukowych i popularyzatorskich poświęconych architekturze Krakowa i Polski XIX i XX wieku, między innymi monografii krakowskich architektów. Członek zarządu Fundacji Instytut Architektury. Współautor wystaw, publikacji i projektów edukacyjnych tworzonych przez zespół Instytutu Architektury.
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście będziemy przyglądać się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruować jej mity, penetrować ślepe uliczki i podziwiać trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl/krakowskiszlakmodernizmu
Czy postmodernizm w Krakowie?
Rozmawiają Dorota Jędruch i Michał Wiśniewski
W lutym 1989 roku, kiedy trwały już obrady okrągłego stołu, a Polska czekała na skok w nieznane, miesięcznik Architektura opublikował cykl artykułów poświęconych współczesnej architekturze Krakowa. W jednym z nich Barbara Bułdys zadawała w tytule pytanie Czy postmodernizm w Krakowie. Lektura tych tekstów po ponad trzech dekadach pokazuje Kraków, jako miasto gdzie wrażliwość na lokalne dziedzictwo oraz sprzeciw wobec pospiesznej industrializacji i związanej z nią degradacją środowiska pchnęły lokalne środowisko architektoniczne w stronę postmodernizmu. W okresie permanentnego kryzysu i niedoboru w spowitym przemysłowym dymem mieście zaczęły powstawać budynki wyróżniające się oryginalną kolorystyką, detalem oraz wrażliwością na kontekst.
W tym odcinku zastanawiamy się nad tym czym właściwie był krakowski postmodernizm, co go wyróżniało oraz w jaki sposób architektura omawianego okresu wpływa na krajobraz miasta? Skąd docierały do znajdującego się wciąż po wschodniej stronie żelaznej kurtyny Krakowa idee nowej architektury oraz kto ją promował i tworzył. Na te pytania, w kolejnym odcinku podcastu przecież to nie jest modernizm odpowiadają Dorota Jędruch i Michał Wiśniewski.
Linki: https://mbc.cyfrowemazowsze.pl/publication/86752
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście będziemy przyglądać się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruować jej mity, penetrować ślepe uliczki i podziwiać trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl/krakowskiszlakmodernizmu
Czyżyński Wawel. Między Wiedniem i Bagdadem
Rozmawiają Dorota Jędruch i Michał Wiśniewski
W połowie drogi z centrum Krakowa do Nowej Huty znajduje się jedna z najbardziej niezywkłych i przykuwających wzrok realizacji krakowskiej architektury końca XX wieku - wysoki blok mieszkalny, który swoimi dekoracjami przypomina średniowieczny zamek. Ta wyjątkowa realizacja powstała w 1989 roku, chwili politycznego i ekonomicznego przełomu i stanowiła ważny element i dominantę przestrzenną krakowskich Czyżyn. Swoją niezwykłą, baśniową dekoracją i symetryczną kompozycją wpisywała sie w rozwijający się w Polsce już od blisko dekady postmodernizm.
Leszek Filar, główny autor założenia w poprzedniej dekadzie opracował tuż obok monumentalny, modernistyczny zespół budynków Kampusu Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha. Blokozamek stanowił wyłom w programowo nowoczesnym projekcie oraz próbę zderzenia się z nowym sposobem myślenia i projektowania.
W tym odcinku zastanawiamy się nad ideowymi korzeniami tego oryginalengo projektu. Przypominamy historię rozwoju Czyżyn oraz rozmawiamy o korzeniach krakowskiego i polskiego postmodernizmu. Czy budynek, który dla wielu mieszkanek i mieszkańców Krakowa był przez lata synonimiem kiczu stał sie już lokalnym dziedzictwem i równoprawnym elementem krajobrazu kulturowego miasta? Jak traktować i odczytywać znaczenia stojące za pomysłami postmodernistów? Jak współcześnie rozumieć i interpretować architekturę przełomu lat 80. i 90. XX wieku? Na te i wiele innych pytań odpowiedzi poszukują Dorota Jędruch i Michał Wiśniewski.
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście będziemy przyglądać się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruować jej mity, penetrować ślepe uliczki i podziwiać trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl/krakowskiszlakmodernizmu
Przecież to nie jest modernizm! Strony Le Corbusiera, czy warto wciąż czytać Vers une architecture?
Rozmawiają: Dorota Jędruch i Dorota Leśniak-Rychlak
Bezpośrednim impulsem do nagrania tego podcastu w 2023 roku jest stulecie pierwszego wydania Vers une architecture [W stronę architektury], a przy okazji 11 lat od pierwszego polskiego wydania tej książki. Tekst napisany sto lat temu, zwłaszcza tekst o charakterze bieżącym, publicystycznym, a tym bardziej manifest nowej architektury, który liczy sobie już całe stulecie, na pewno nie przynależy już współczesności. Jak to się stało, że był uważany za jeden z najbardziej wpływowych tekstów XX wieku? Czego właściwie dotyczy ten tekst i czy coś w nim jest wciąż aktualne lub inspirujące? Czy miał znaczenie także dla polskiej architektury? Jeśli tak, to czemu został przetłumaczony tak niedawno?
A sam Le Corbusier? Uwielbiany, naśladowany, ale też krytykowany, bywa, że uznawany za prawdziwego papieża ruchu modernistycznego – czy nadal pozostaje źródłem inspiracji dla architektów, czy też jest już wyłącznie postacią historyczną? Co pozostało z jego twórczości: teksty, idee, czy budynki i realizacje? Czy warto wciąż wracać do tych tematów?
Linki:
100 years of Le Corbusier: what does he mean to today’s architects?
Le Corbusier, W stronę architektury, tum. T. Swoboda, Centrum Architektury, Warszawa 2012
Le Corbusier, Urbanistyka, tłum. T. Swoboda, Centrum Architektury, Warszawa 2015
Le Corbusier, Karta Ateńska, tłum. T. Swoboda, K. Szeronos, Centrum Architektury, Warszawa 2017
Dorota Jędruch, Blok jako dzieło sztuki. Trzy modele architektury socjalnej w XX-wiecznej Francji: Le Corbusier, Emile Aillaud, Rocardo Bofill, Universitas, Kraków 2020
Panayotis Tournikiotis, Le Corbusier, greckie świątynie i szybkie samochody, "Autoportret", nr 3, 2015 https://www.autoportret.pl/artykuly/le-corbusier-greckie-swiatynie-i-szybkie-samochody-i/
Beatriz Colomina, Prywatne i publiczne. Architektura jako medium masowe, tłum. D. Żukowski, Centrum Architektury, Warszawa 2023
Jeremy Howard, W stronę transatlantyków. Architektura & Biznes, 1/2003, s. 50-53
Grzegorz Piątek, Cała Polska (nie) czyta Le Corbusiera [w:] Teksty modernizmu. Antologia polskiej teorii i krytyki architektury 1918-1981, red. D. Jędruch, M. Karpińska, D. Leśniak-Rychlak, t. 2, Instytut Architektury, Kraków 2018, s. 135-158
Fotografie wykorzystane w materiałach promocyjnych dzięki uprzejmości Centrum Architektury (fot. Kuba Sowiński, portret – z archiwum Fondation Le Corbusier)
Krakowski Szlak Modernizmu tworzą ludzie, których fascynuje architektura nie tylko jako forma, ale przede wszystkim jako odbicie procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych zachodzących w XX i XXI wieku. Na co dzień zajmujemy się badaniem architektury nowoczesnego Krakowa, ze świadomością, w jak ogromnym stopniu lokalność jest kształtowana przez wydarzenia globalne.
Tytułem podcastu Przecież to nie jest modernizm chcieliśmy uhonorować komentarz często pojawiający się pod postami IG Krakowskiego Szlaku Modernizmu. W podcaście będziemy przyglądać się przełomowym momentom architektonicznej nowoczesności, dekonstruować jej mity, penetrować ślepe uliczki i podziwiać trwałe osiągnięcia.
Kto tworzy podcast?: dr Dorota Jędruch, Marta Karpińska, dr Dorota Leśniak-Rychlak, dr Michał Wiśniewski
Nagrania, montaż: Jan Chołoniewski
Dżingiel: Justyna Stasiowska
Oprawa graficzna: Damian Nowak, Parastudio
Zapraszamy do wsparcia nas przez: patronite.pl/krakowskiszlakmodernizmu