Na twee jaar komt er een einde aan de termijn van Paul van Tongeren als Denker des Vaderlands. En dus treedt er in april 2023 een nieuwe Denker des Vaderlands aan: Marjan Slob.
Nog voordat dit nieuws bekend werd, sprak Marc van Dijk in het diepste geheim met beide Denkers des V, de oude en de nieuwe. In de tuinkamer, bij de kachel in het Nijmeegse huis van Paul van Tongeren.
Er is een breed gedeeld misverstand over zin en betekenis. Het is zelfs zo breed gedeeld, dat bijna niemand het opmerkt: we spreken van betekenisgeving en zingeving, terwijl daar volgens de Denker des Vaderlands eigenlijk geen sprake van is. ‘Ik denk dat we zin en betekenis, twee woorden voor hetzelfde, primair ontvangen,’ zegt Paul van Tongeren.
Dit lijkt misschien een subtiel verschil. Maar volgens Van Tongeren heeft deze zienswijze belangrijke consequenties, juist voor hen die zich dagelijks met ‘zingeving’ bezighouden, zoals docenten levensbeschouwing, filosofie of godsdienst.
Want hoe kun je zin vinden als je die zelf moet geven? En als iedereen toch maar zijn eigen betekenis geeft, worden alle meningen en overtuigingen dan niet inwisselbaar? En hoe kunnen de burgers van de toekomst dan werkelijk naar elkaar leren luisteren en met elkaar in gesprek gaan? De opgave is om samen het betekenis-gehalte van de werkelijkheid te erkennen, en op zoek te gaan in de zekerheid dat echte zekerheid niet te vinden is. Maar wel: een altijd onvoltooid gesprek over betekenis.
Deze aflevering is gemaakt in opdracht van de VDLG (Vereniging Docenten Levensbeschouwing en Godsdienst), als inleiding op de studiedag van 16 maart 2023 in Utrecht, waar Paul van Tongeren en Marc van Dijk te gast zijn.
Een nihilist is volgens de Dikke Van Dale iemand die geen idealen heeft en die zelfs niet gelooft dat het mogelijk is om de waarheid te kennen. Maar bij Friedrich Nietzsche is het verrassend genoeg precies andersom. Het nihilisme zit volgens Nietzsche niet in het ontkennen van waarden, maar juist in het bevestigen ervan! Nihilisten onderwerpen de werkelijkheid aan een norm of ideaal. Dus ook de paus is een nihilist. Nietzsche heeft een alarmerende boodschap, maar in zijn eigen tijd – en ook in de onze – wordt het alarm niet gehoord. Paul van Tongeren laat zien hoeveel wij over onszelf en onze tijd kunnen leren als we ons hierin verdiepen, in zijn boek 'Het Europese nihilisme, een dreiging die niemand schijnt te deren' (Boom, 2022).
Dit is de derde aflevering van de Denker des Vaderlands Podcast met Paul van Tongeren, gemaakt door Marc van Dijk (presentatie en interviews) en Jord Homan (montage).
In het boek ‘Het wonder van betekenis’ (Boom, 2021) reist journalist Marc van Dijk met Paul van Tongeren naar het Griekse eiland Kreta, waar de filosoof een cursus gaf over geluk bij Aristoteles. In deze episode kun je horen hoe het idee voor dit boek ontstond, tijdens het eerste interview onder de sterrenhemel. Waarom noemt de Denker des Vaderlands betekenis ‘een wonder’?
In zijn boek 'Doodgewone vrienden' (Boom, 2021) onderzoekt filosoof Paul van Tongeren de betekenis van vriendschap aan de hand van grote denkers als Plato, Kant en Nietzsche. Wat is het verband tussen vriendschap en nihilisme? En waarom is het zo moeilijk en zelfs riskant om te zeggen wat échte vriendschap is?
Dit is de eerste aflevering van de Denker des Vaderlands Podcast, gemaakt door Paul van Tongeren en Marc van Dijk