Merhaba değerli dostlar,
Yeni bir podcast serisinin ilk bölümüyle karşınızdayım.
Antik Önderlerde Dersler başlığını taşıyan bu seride Plutarkhos'un Moralia başlıklı antik denemeleri içinde önemli bir yer tutan "Krallaın ve Komutanların Özlü Sözleri" başlıklı metni temel alarak antik önderlerin sözlerini ve onlarla ilgili anlatılan anekdotları ele alıyorum.
Bu seride temel aldığım Eski Yunanca metnin başlığı ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ'dur (Latincesi: Regum Et Imperatorum Apophthegmata).
Yunanca ἀπόφθεγμα (apophthegma), “açığa vurulmuş söz, özlü deyiş, hikmetli ifade” anlamına gelir. Antikçağ’da bu tür sözler, yalnızca “atasözü” ya da “vecize” gibi hazır kalıplar değil, özellikle büyük kişilere —krallara, komutanlara, filozoflara— atfedilen kısa, anlam yüklü sözlerdir. Yani bir tür “karakter aynası”dır: Kişinin ruhunu, düşünce tarzını, hatta siyasal yaklaşımını tek bir cümlede yansıtır.
Ancak burada çok önemli bir nokta var: Özlü sözleri kuru bir şekilde ezberlemek, onları antikçağın ruhundan koparmak olur. Bir sözün hikmeti, yalnızca sözcüklerinde değil, söylendiği bağlamda gizlidir. Kralın hangi durumda, hangi koşulda, kime hitaben söylediğini bilmek, o sözün derinliğini açığa çıkarır. Plutarkhos da zaten bu yüzden sadece “aforizmalar” toplamıyor; bu sözlerin söylendiği durumları, yani küçük anekdotları aktarıyor. Çünkü anekdot, sözün etini ve kemiğini verir; onu hayata bağlar.
Plutarkhos’un Apophthegmata Basileōn kai Stratēgōn yani Kralların ve Komutanların Özlü Sözleri adlı eserinde yaptığı şey, tam da budur: Tarihin büyük kişiliklerini, çoğu zaman eylemlerinden çok sözleri üzerinden tanıtmak. Çünkü Plutarkhos'a göre, eylemler rastlantılara bağlıdır, ama sözler —hele ki hazırlıksız söylenen sözler— zihnin çıplak yansımalarıdır.
Her Pazar yeni bir bölümle buradayım!
Dr. C. Cengiz Çevik