สำรวจตัวเอง รู้กายรู้ใจเรา จิตเราเป็นกุศลหรืออกุศล อ่อนโยนนุ่มนวลมั้ย ถ้าเราเฝ้าสังเกตของเรา เราจะเห็นความเปลี่ยนแปลง เดี๋ยวดี เดี๋ยวไม่ดี อยู่เรื่อยนะ มันไม่เที่ยง ก็คือบุคคลที่ยังฝึกอยู่ แต่ถ้าเราไม่ฝึก เราก็ต้องเวียนว่ายตายเกิด ทุกข์ไม่มีวันสิ้นสุด จำเป็นต้องฝึกแล้วก็ฝึกบ่อยๆ ฝึกจนเป็นนิสัย รู้ เข้าใจ เมตตา ปล่อยวาง ท่องไว้ รู้ทันของเรา เข้าใจบุคคล เข้าใจตัวเรา แล้วก็เมตตา แล้วก็ปล่อยวาง จิตมันก็ สบาย คือผลของมัน แต่ถ้าเราไม่ฝึกนะ มันก็มืดไปเรื่อย อกุศลไปเรื่อย สัตว์โลกก็ย่อมเป็นไปตามกรรม แต่ถ้าเราเป็นคนที่ฝืนใจ หักดิบมาเรื่อย มันก็ง่าย เหมือนเราไม่ยอมแพ้มาโดยตลอด จิตก็จะเข้มแข็ง ทรหดอดทน ทนได้ เราก็สบาย คนมีสติปัญญาดีพอแล้วเค้าไม่สร้างบาปแล้วล่ะ ไม่ก่อบาปสร้างเวรโดยเฉพาะมโนกรรม คิดไม่ดี ส่วนใหญ่จะพลาดปล่อยจิต มโนกรรมบ่อยๆ วจีกรรมปากไม่ดีตาม วจีกรรม กายกรรมตามมาอีก ถ้าเราฝึกของเรา ไม่ว่าจะมายังไง เราก็รับได้หมด สติปัฏฐาน4 ทางสายเอก มันง่วงมา เราก็รู้ว่าเออเราง่วง เราก็พยายามหาวิธีไม่ง่วง มันก็ต้องเจอซักทาง แต่ถ้าเราปล่อยมันไปเรื่อย ยินดีเพลิดเพลินไป เรียกว่านันทิ เพลิดเพลินไปในความง่วง ความเผลอ ก็เรียบร้อย เราก็รู้ทันของเรา ภายนอก ผัสสะภายนอก ตาเห็น หูได้ยิน จมูกได้กลิ่น ลิ้นได้รู้รส กายสัมผัส ภายในคิดนึกอารมณ์อะไรเกิด เราก็มีหน้าที่ทำงานแค่นี้ เมื่อก่อนเราเรียนหนังสือ เรียนเรื่องภายนอกเยอะแยะ ตอนนี้เราก็มาเรียนเรื่องตัวเรา ฝึกฝนตัวเรา ตาเห็นรูป ปรุงแต่งมั้ย หูได้ยินเสียง ปรุงแต่งมั้ย จมูกได้กลิ่น ปรุงแต่งมั้ย ลิ้นได้รับรสอาหาร ปรุงแต่งมั้ย อร่อยไม่อร่อย ชอบไม่ชอบ จิตมันเป็นกลางๆ มั้ย อย่างกลิ่นเนี่ย เหม็น..เราก็ไม่ชอบบางคน เหม็นก็ทนได้ หอมก็อย่าไปหลงมัน หลายคนที่ทุกข์อยู่เพราะมันสงบไม่ได้ โดยเฉพาะเรื่องความอยาก อยากโน่นอยากนี่ พอไม่ได้ดั่งอยากก็ทุกข์ อยากของมนุษย์ ทุกข์มั้ย ระงับความอยากไม่ดีเหรอ