เรื่อง "พันธนะโมกขชาดก" ถูกนำมาเล่าในพุทธกาล โดยพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงปรารภถึง นางจิญจมาณวิกา ซึ่งเป็นสตรีที่ก่อบาปมหันต์ต่อพระองค์ โดยเคยบังอาจกล่าวอ้างความสัมพันธ์เป็นเท็จและใส่ร้ายพระพุทธองค์ต่อหน้าพุทธบริษัท จนกระทั่งนางลงโลกันตนรกด้วยพระแม่ธรณีสูบหายไปจากโลกมนุษย์
เนื้อหาของชาดกเรื่องนี้ มีดังนี้:
- อดีตกาล: ณ นครพาราณสี มีพระเจ้ากาสีผู้สูงวัยและ อัครมเหสีผู้ทรงสิริโฉมงดงาม เมื่อถึงคราวที่พระสวามีต้องออกทัพไปปราบกบฏยังปัจจันตคามห่างไกล อัครมเหสีได้บังคับมิให้พระองค์ข้องแวะสตรีอื่น พระราชาสัญญาว่าจะส่งทหารนำสารมาแจ้งข่าวคราวทุกๆ หนึ่งโยชน์ตลอดการเดินทาง ก่อนออกเดินทาง พระองค์ได้ฝากราชกิจให้ ปุโรหิตหนุ่มผู้เป็นบัณฑิต ดูแล
- ความประพฤติของอัครมเหสี: ปุโรหิตหนุ่มผู้มีญาณสัมผัสรู้จิตใจสตรีเช่นมเหสี จึงพยายามปลีกตัวออกห่างและมิข้องแวะราชการกับพระนาง ทว่า การให้ทหารกลับมาส่งข่าวทุกโยชน์นั้น เป็นเพียงแผนการของอัครมเหสีที่ต้องการล่วงละเมิดในกามคุณ เมื่อทหารนำสารมาถึงวัง พระนางจะลวงให้ทหารเข้าไปในห้องและข่มขู่ไม่ให้แพร่งพรายเรื่องนี้ ตลอดระยะทางที่ทัพกษัตริย์เดินทางไปและกลับ พระมเหสีได้มีสัมพันธ์กับชายหนุ่มล่ำสัน (ทหารนำสาร) ถึง 64 คน (ขาไป 32 คน และขากลับอีก 32 คน) พระนางรู้สึกมีความสุขกับเรื่องนี้และหวังให้พระราชาออกศึกไปนานๆ อีก
- การปฏิเสธของปุโรหิต: เมื่อพระราชาเสด็จกลับ ปุโรหิตหนุ่มได้เข้าไปตรวจตราความเรียบร้อยของปราสาท พระมเหสีได้เรียกให้เขาเข้ามาเพื่อร่วมประเวณีด้วย แต่ปุโรหิตซึ่งเป็นผู้รักษาศีลธรรมและไม่กลัวอกุศลกรรมได้ปฏิเสธอย่างหนักแน่น โดยกล่าวว่า "กระหม่อมไม่ยอมทำผิด แม้ว่าจะถูกตัดหัวก็เพียงชาติเดียว ดีกว่าก่อกรรมแล้วถูกตัดหัวชดใช้ไปพันชาติ" ด้วยความโกรธที่ถูกขัดใจ พระมเหสีจึงกรีดร้องและฝากรอยเล็บไว้บนร่างของปุโรหิต
- การใส่ร้ายและบทสรุป: เมื่อพระเจ้ากาสีเสด็จกลับถึงที่บรรทม พระมเหสีได้กล่าวเท็จพร้อมน้ำตาว่าปุโรหิตทำร้ายและย่ำยีพระนาง พระราชาทรงกริ้วมากและสั่งให้นำตัวปุโรหิตมาเพื่อจะตัดหัวเอง แต่เมื่อปุโรหิตซึ่งเป็นบัณฑิตและซื่อสัตย์ได้ถวายพระสติ ขอให้พระราชาถามว่าพระมเหสีผิดอย่างไร เมื่อปุโรหิตกล่าวว่าเขาไม่สามารถทำตามพระทัยของนางผู้ประพฤติกามได้ พระเจ้ากาสีจึงเรียกชายฉกรรจ์ทั้ง 64 คนที่เคยเป็นทหารนำสารมาสอบถาม ซึ่งทั้งหมดได้สารภาพตรงกัน ทำให้พระมเหสีไม่อาจปฏิเสธได้ แม้โทษของพระนางถึงขั้นประหารชีวิต แต่ปุโรหิตได้ขอให้ทรงอภัยโทษ เพราะสตรีมีสภาวธรรมที่ให้กำเนิดบุตร ย่อมไม่อิ่มในเมถุนเป็นธรรมดา
- ผลลัพธ์: พระเจ้ากาสีจึง ปลดพระยศพระมเหสีลงเป็นสามัญชน ส่วนทหารทั้งหมดได้กลับคืนกรมกอง สำหรับปุโรหิตหนุ่มนั้น เบื่อหน่ายชีวิตฆราวาสจึงออกบวช ถือเพศบรรพชิต และมุ่งสู่ป่าหิมพานต์ จนสำเร็จในญาณสู่พรหมโลก
- การประชุมชาดก: ในพระชาตินั้น พระมเหสีได้กำเนิดเป็นนางจิญจมาณวิกา พระเจ้าพาราณสีได้กำเนิดเป็นพระอานนท์ และ ปุโรหิตได้เสวยพระชาติเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
