ความสุขเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับมนุษย์หรือไม่ หรือมนุษย์สมควรอยู่ในสภาวะที่ไม่สุขและไม่ทุกข์มากกว่า? ความสุขเป็นสิ่งที่เลี่ยงไม่ได้ ความสุขเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ เราไม่มีทางเลือกอย่างนั้น แต่ความสุขมีหลายประเภท ความสุขที่นำไปสู่ความทุกข์ มีโทษตามมาก็มี ความสุขที่ไม่มีพิษมีภัยก็มี ความสุขสูงสุดก็คือพระนิพพานซึ่งเป็นความสุขที่เหนือความสุขธรรมดา จนกระทั่งยากที่จะเข้าใจว่าทำไมจึงเรียกว่าความสุขได้ ความรู้สึกไม่สุขไม่ทุกข์ก็เป็นส่วนหนึ่งของชีวิต ความวางใจเป็นอุเบกขาในหลายเรื่องก็เป็นเงื่อนไขของการเรียนรู้และจัดการที่จะปฏิบัติต่อสิ่งนั้นอย่างถูกต้อง แต่ในชีวิตจริงนั้นถ้าไม่ใช่พระอริยเจ้า ถ้าคนทั่วไป ไม่มีแหล่งความสุข จิตจะหดหู่ จะไม่มีกำลังใจ และพระพุทธองค์ยังตรัสไว้ว่า “จิตที่มีคุณสมบัติพอที่จะกำหนดรู้ทุกข์ก่อนที่จะบรรลุมรรคผลนิพพาน ต้องมีความสุขเสียก่อน จิตต้องมีสุขมันจึงจะรู้ทุกข์ได้” ในกระบวนการเจริญสมาธิภาวนาก็เช่นเดียวกัน พระพุทธองค์ก็แยกเป็นกระบวนการ พอจิตรวมเป็น ปล่อยวางนิวรณ์กิเลส จิตจะเกิดความปราโมทย์ ความปราโมทย์เข้มข้นก็เป็นปิติ ปิตินำไปสู่สุข สุขนำไปสู่สมาธิ เพราะฉะนั้นกระบวนการพัฒนาของจิตนี่จะผ่าน ‘ปิติ สุข สมาธิ’ ถ้าขาดสุข ถ้าขาด ไม่ได้ ฉะนั้นความสุขก็มีบทบาทมีความสำคัญในชีวิตเรามาก แต่การที่เราสามารถวางสุขวางทุกข์ได้ ในกรณีที่เราจะพิจารณาความจริงหรือเจริญวิปัสสนากรรมฐานก็เป็นส่วนสำคัญเหมือนกัน พระอาจารย์ชยสาโร